خطبه منا؛ به نمایش گذاشتن تعهد و مسئولیت پذیری مردم بر اساس قرآن

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: امام حسین (ع)، یک یا دو سال قبل از مرگ معاویه بن ابوسفیان، در منا خطبه‌ای علیه انحرافات خلافت بنی‌امیه ایراد کرد. اهمیت این خطبه در آن بود که در منا و در ایام حج و دوران خلافت معاویه ایراد شد. برخی تحلیل‌گران این خطبه را که در حضور صحابه و تابعان ایراد شده، نشانه برنامه امام حسین (ع) برای قیام کربلا می‌دانند. بخش اول خطبه را سلیم بن قیس هلالی در کتابش و بخش دوم و سوم را حسن بن شعبه حرانی در تحف العقول نقل کرده‌اند. خطبه امام حسین در منا به چند محور تقسیم می‌شود که شامل فضائل امام علی (ع) و اهل بیت (ع) و بیان آیات و روایاتی که در شأن، منزلت و فضیلت اهل‌بیت، مخصوصاً امام علی (ع) نازل و بیان شده است؛ از جمله سد ابواب، واقعه غدیر خم، مباهله، فتح خیبر به‌دست امام علی (ع) و حدیث ثقلین، همچنین دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و تاکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی و دیگر یادآوری وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و مفاسد، و نیز گوشزد کردن مضرات سکوت عالمان در مقابل زورگویان و آثار زیانبار و خطرناک سهل‌انگاری آنان از انجام این وظیفه بزرگ الهی.

یکی از نکات مهم در این خطبه شریفه، قبل از بیان محتوای آن، انتخاب زمان حساس و مکان مناسب و دعوت از شخصیت‌های اسلامی و شرکت دادن زنان و مردان نخبه بنی‌هاشم و اصحاب مهاجر و انصار رسول خدا است که دویست نفر از حضار مجلس را کسانی تشکیل می‌دادند که افتخار صحابه بودن و درک فیض حضور پیامبر (ص) را داشتند و بیش از هشتصد نفر دیگر نیز از فرزندان صحابه (تابعین) بودند. امام حسین (ع) با این تدبیر و با توجه به امکانات آن روز، در میان حاضران موج و حرکتی ایجاد کرد تا حاضران پیام او را در بازگشت به سرزمین‌های‌شان به دیگران منتقل کنند و زمینه بیداری آنان را فراهم آورند.آن‌چه پیش رو دارید قسمت اول از شرح خطبه منا است که توسط حجت الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علم الهدی شرح داده شده است:

آنچه که به عنوان عبرت‌های تاریخ در نیمه دوم قرن اول اسلام رخ داد نهضت عاشوراست که با ابعاد فرهنگی و حماسی خودش به عنوان آموزنده‌ترین درس‌های تاریخ اسلام و تعهد مردمی محسوب می‌شود که سر در گرو دین خدا و اطاعت از رسول خدا گذاشتند. در مقابل حاکی از بی تعهدی و بی مسئولیت مردمی دارد که تلاش کردند از دین نردبانی برای رسیدن به دنیای خود تهیه کنند تا از این رهگذر بتوانند مسیر زندگانی خود را تأمین سازند.

در حقیقت پرچمدار نهضت عاشورایی و حماسی کربلا تا روز دهم محرم وجود مقدس ابا عبدالله الحسین (ع) است اما بعد از این ده روز پرچمدار حماسه عاشورایی کسی نیست جز شاگرد برومند مکتب اباعبدالله الحسین، عقیلة العرب حضرت زینب کبری که در حقیقت این حماسه فرهنگی برادر را به بهترین شکل سکان‌داری کرد.

ما می‌دانیم واقعه مفجعه کربلا بعد از پنج ماه و نیم بعد از مرگ معاویه رخ داد و بعد از او وقتی یزید بر صندلی قدرت تکیه می‌زند از آن تاریخ به بعد وجود مقدس امام حسین با یزید هرگز از سر مسالمت درنیامد هر چند جای این پرسش باقی است که بعد از شهادت برادر بزرگوارشان امام حسن (ع) در آن ۱۰ سال امامت، امام حسین (ع) چرا هیچ گونه اقدامی علیه معاویه انجام نداده است.

به لحاظ تاریخی ما شاید اطلاع دقیقی از آن دوره ده ساله امامت امام حسین در ایام حاکمیت معاویه نداشته باشیم اما آن چیزی که مهم است این است که امام حسین موضعی صریح، روشن و قاطع در برابر طاغوت‌ها و ماهیت حکومت اموی را داشته است.

سخنان آن حضرت، گفتگوها، خطبه‌ها و روش‌ها و همچنین اشعار و دعاهایی که از ایشان به ما رسیده هر کدام بیانگر شخصیت هدایتگرانه امام حسین و نوع نگاه آن حضرت به حکومت امویان دارد.

شاید به لحاظ تاریخی امام حسین بر اساس آن صلحی که برادر بزرگوارشان با معاویه داشتند بر همان پیمان باقی ماندند تا ضمن کنترل شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان بتوانند اقدامات به موقع خودشان را برای ایجاد یکسری امواج فرهنگی و تأثیرگذار در جامعه بعداً انجام دهند.

ما می‌دانیم امام حسن صلح کردند و این صلح پیش زمینه‌ای برای قیام امام حسین شد و اگر این صلح اتفاق نمی‌افتاد تمام یاران مخلص امامت در محاصره منافقان داخل شهر کوفه، روستاها و قطبات اطراف همه از بین می‌رفتند و معاویه با آن ترفندها و حیله گیری های مدبرانه خودش به راحتی می‌توانست خون فرزندان پیامبر خدا را بر زمین ریخته و از بین ببرد. امام حسین به صلح برادرشان احترام گذاشتند اما به دنبال بسترسازی آینده‌ای شدند که آن آینده بتواند موج خون را در صورت تاریخ به نمایش بگذارند.

همان اتفاقی که امروز بعد از گذشت قریب به ۱۳ قرن از واقعه مفجعه کربلا هر روز این خون تأثیرگذاری بیشتر و تعیین کننده‌ای را دارد.

یکی از همین موارد خطبه‌ای است که امام حسین در منا برای بسترسازی شرایط امر به معروف و نهی از منکر در زمان معاویه ایراد کردند ما می‌دانیم که حج در حقیقت یک کنگره بزرگ جهان اسلام است که در بردارنده تابلوی عزت، عظمت و وحدت و اتحاد و همبستگی مسلمانان در کنار کعبه و تضمین کننده استقلال، عزت، آبرو، تبری از کفر، شرک و نفاق و تولی و تبری است که خداوند متعال از بندگانش مطالبه گری می‌کند.

در حقیقت حج از نگاه اسلام و اهل بیت رهبری امتی است که بر اساس آموزه‌های دین گرد محور کعبه جمع می‌شوند تا با یکدیگر تمرین توحید و اخلاص داشته باشند و مسلمانان از این مسیر از حال یکدیگر باخبر شوند این از حکمت‌های مهم حج به شمار می‌رود.

اهل بیت از اینگونه سفرها و همبستگی‌ها و حضور یکپارچه مسلمانان به بهترین شکل بهره برداری می‌کردند که اتفاقاً یکی از آن بسترهایی که امام حسین از آن به بهترین شکل بهره برداری کرد حضور یکپارچه مسلمانان در منا و ایراد یک خطبه طولانی و گرفتن یکسری اقرارها از مردم برای به نمایش گذاشتن تابلوی تعهد و مسئولیت پذیری آنان در برابر آیات نورانی قرآن بود.