باغچه هایی که قرار بود آرام جان باشد؛ خشکسالی رویای ویلاداران را بر باد داد

خوشحال بود از این که در حاشیه شمال شهر شیراز او هم باغچه ای درحال ساخت دارد. خانه رویاهایش را در همان مکانی می‌ساخت که بسیاری از کسانی که پدر و مادرش برای آن‌ها کارگری کرده بودند در این نقطه باغ ویلا‌های زیبا دارند.

می‌دانست باغچه ای که او می‌سازد قابل مقایسه با آن باغ ویلا‌ها نیست، اما همین که می‌توانست بگوید او در کنار افراد صاحب نام شیراز باغی دارد برایش غرور آفرین بود. او برای ساختن باغ شهری بدون مجوز بهای سنگینی می‌پرداخت اما به خیال خودش ارزشش را داشت که از راه‌های قانونی و گاهی غیرقانونی به رویایش جامه عمل بپوشاند.

شیرینی باغچه رویایی درحال ساخت تا آنجا دلنشین بود که بحران آب درتابستان کار ساخت و ساز بنا و آبیاری درختان باغچه را دشوار نکرده بود.

او که برای خرید آب بهای گزافی می‌پرداخت. هزینه‌ای بر سایر هزینه‌های گزاف ساختن باغ شهری بدون مجوز بر او تحمیل می‌شد ،فکر می‌کرده با دادن رشوه بنا را می‌سازد اما به این فکر نمی‌کرده که هزینه خرید آب تا این اندازه گزاف باشد که همه حساب و کتاب او را به هم بریزد، ساخت بنای باغچه را پی درپی متوقف و آبیاری درختانش را دشوار سازد. حال او بحران آب را باور کرده بود و می‌دانست ساخت باغچه در این شرایط رویایی عبث است، ولی به باور او باغ شهری‌ها و باغ ویلا‌ها را کسانی می‌سازند که دغدغه پول برای خرید آب ندارند، همان کسانی که با دور زدن قانون باغشان را احداث کرده اند، همین مسئله مطمئنا درک بحران خشکسالی را برایشان دشوار می‌سازد و روند ساخت باغ شهری‌ها ادامه می‌یابد تا روزی که بتوان با پول آب خرید.

بحرانی همه گیر به نام آب

خبر‌هایی که مربوط به احداث و تخریب باغ شهری‌های استان فارس است را مطالعه می‌کردم و درجستجوی اهمیت و نقشی که ضرورت مدیریت باغ شهری‌ها در وضعیت بحران خشکسالی دارد را مطالعه می‌کردم.

دوستی که در شهر لس‌آنجلس در ایالت کالیفرنیای آمریکا زندگی می‌کند با بیان اهمیت مدیریت در شرایطی که بحران کمبود منابع آبی روی بسیاری نقاط کره زمین سایه انداخته شرح داد: ساکنان شهر لس آنجلس تنها دو روز در هفته و به مدت هشت دقیقه می‌توانند باغ‌ها و گیاهان خود را آبیاری کنند و پلیس نیز بر این روند نظارت دارد.

آن‌ها در خیابان‌ها گشت زنی می‌کنند و کسانی که قوانین آبیاری را رعایت نمی‌کنند جریمه می‌شوند. این کار‌ها انجام می‌شود تا عاملی برای تغییر رفتار مردم شود سعی بر آن است و آموزش‌ها به آن سمتی پیش می‌رود تا درختچه‌ها و گیاهان مقام‌تری در برابر خشکسالی کاشته شود.

بحث مقایسه نیست، چون مقایسه باید بر طبق اصول و شرایطی صورت بگیرد اما حالا که مشکل کم آبی معضلی مشترک است این سوال در ذهن تداعی می‌شود برای موفقیت در مهار بحران چه باید کرد و مدیریت موفق چگونه عمل می‌کند؟

در سال‌های اخیر خبر‌های بسیاری از احداث و تخریب باغ شهری‌ها منتشر شده است. باغ شهری‌هایی که خودشان نقش موثری در خشک شدن منابع آبی و تخریب محیط زیست به ویژه در منابع طبیعی بکر داشته اند.

اخبار مداوم تخریب باغ شهری‌ها

برای مثال براساس اعلام روابط عمومی جهادکشاورزی استان فارس، از ساعت یک بامداد دوشنبه ۲۰ تیر، عملیات قلع و قمع ساخت و ساز‌های غیرمجاز بستر و حریم تالاب ارژن آغاز و طی آن ساخت و ساز‌های احداث شده ۸۵۰ واحد باغ‌شهری تخریب شد.

این برخورد قانونی در اجرای تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغی، با دستور مقام قضایی و همکاری نیروی انتظامی انجام شد.

در این عملیات دیوارکشی و ساخت و ساز غیر مجاز در ۶۰۰ واحد باغ شهری در سطحی به وسعت ۲۵۰ هکتار در اراضی مستثنیات و ۲۵۰ واحد در سطح ۴۰ هکتار بستر و حریم تالاب ارژن تخریب شد.

براساس تاکید جهادکشاورزی و به استناد قانون، هیچ کس حق تصرف در بستر و حریم بستر تالاب‌ها را ندارد و ساخت و ساز در اراضی زراعی و باغی دارای سند ثبتی و غیر سند ثبتی هر دو تخلف قانونی است.

اخبار تخریب باغ شهری‌ها محدود به حاشیه‌های کلان شهر شیراز و شهرستان شیراز نمی‌شود و برای مثال در ۴ تیر خبری از تخریب باغ شهری‌های فسا منتشر شد.

مدیر جهاد کشاورزی فسا از تخریب و قلع و قمع ۶ بنای باغ شهری غیر مجاز در اراضی کشاورزی این شهرستان خبر داد.

انصاری گفت: در راستای حفظ کاربری زمین‌های زراعی و باغ‌ها و اجرای تبصره ۲ ماده ۱۰، این قلع و قمع در زمینی به مساحت ۴ هکتار با دستور قضایی دادستان شهرستان فسا در ۶ قطعه باغ شهر در حاشیه شهر اجرا شد. این قلع و قمع‌ها شامل دیوارکشی و قطعه بندی، انشعابات غیرمجاز برق، تیر چراغ برق و ساختمان‌های غیرمجاز بود.

مدیر جهاد کشاورزی فسا از باغداران خواست نسبت به رعایت قانون حفظ کاربری اقدام و از ساخت و ساز در زمین‌های خود بدون گرفتن مجوز لازم از جهاد کشاورزی و همچنین قطعه بندی کردن زمین خود به قطعات کوچک تر، کمتر از حدقانونی خودداری کنند.
خبر‌ها درباره تخریب باغ شهری‌های در دیگر نقاط استان فارس هم منتشر شده است.

قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها نیازمند اصلاح است

نبی الله ایزدی مدیرکل مدیریت امور اراضی استان فارس در نشست خبری مدیران پاسخگو، در ۲۵ تیر امسال با بیان اینکه قانون حفظ کاربردی اراضی زراعی و باغ‌ها نیازمند اصلاح است،گفت: با اصلاح قانون باید مانع از توسعه باغ شهر‌ها شد، باید ضمن ساماندهی این باغ شهر‌ها در قالب ایجاد شهرک‌های کشاورزی و گردشگری، با یک برنامه خاص مانع توسعه باغ شهر‌ها شد.

وی افزود: تصویب این قانون مربوط به سال ۷۴ است و در سال ۸۵ اصلاح آن در دستور کار مجلس قرار گرفت، اما هنوز ابلاغ نشده است.

این مقام مسئول گفت: از دیدگاه ما باغ شهر مجاز وجود ندارد، اما ایجاد بسیاری از این باغ شهر‌ها مربوط به سال‌های گذشته است از جمله زمین‌هایی که در قالب طرح فلاحت در فراغت به متقاضیان و مردم واگذار شد. این باغ شهر‌ها در مقطعی با مجوز یا بدون مجوز ایجاد شده و نمی‌توان امروز آن‌ها را به حال خود رها کرد.

مدیرکل مدیریت امور اراضی استان فارس گفت: باید ضمن ساماندهی این باغ شهر‌ها در قالب ایجاد شهرک‌های کشاورزی و گردشگری، با یک برنامه خاص مانع توسعه باغ شهر‌ها شد.

یزدی افزود: یکی از راه‌های پیشگیری توسعه باغ شهر‌ها این است که با اتخاذ تدابیری از جمله وضع مالیات‌های سنگین کاری کرد که نگهداری آن‌ها برای فرد مقرون به صرفه نباشد.

این مقام مسئول به تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون حفظ کاربری اراضی هم اشاره کرد که می‌گوید در مرحله نخست انجام تغییر کاربری بلافاصله پس از مشاهده تفکیک صورت گرفته با هماهنگی دادستان نسبت به جلوگیری از تغییر کاربری اقدام شود.

وی گفت: بر اساس پایش انجام شده از اراضی کشاورزی فارس با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، در استان بیش از ۲۹۰ مورد مجموعه باغشهری شناسایی شده که افزون بر ٢١ هزار هکتار از اراضی استان را شامل می‌شود.

مدیرکل مدیریت امور اراضی استان فارس گفت: از این تعداد ١٦٧ مورد معادل ١٣ هزار و ٦٧٣ هکتار است در شهر شیراز قرار دارد.

یزدی بیان کرد: هم اینک در حریم بسیاری از روستا‌ها و مناطق شهری ساخت و ساز‌های غیرمجازی انجام شده که مساحت آن‌ها معمولا چهار تا پنج برابر مساحت روستا است.

صدورپروانه ساخت شهرداری بدون اخذ مجوزتغییر کاربری

وی یکی از چالش‌های امور اراضی را، صدور پروانه ساخت توسط شهرداری‌ها بدون اخذ مجوز تغییر کاربری دانست و افزود: تعیین تکلیف نشدن روند واگذاری اراضی در حریم شهر‌ها نیز موجب شده که ساخت و ساز‌های غیرمجاز در حریم شهر‌ها افزایش یابد.

این مسئول گفت: پارسال ٢ هزار و ٤٩٤ مورد تغییر کاربری در سطح اراضی استان انجام شده که برای ٢ هزار و ٢١٧ مورد آن اخطاریه دریافت کرده اند.

مدیرکل مدیریت امور اراضی استان فارس از مردم تقاضا کرد که این مجموعه را در جهت حفظ اراضی ملی و جلوگیری از تغییر کاربری‌ها یاری کنند.

باغ شهری‌های رسمی و غیر رسمی!

مسعود طهماسبی مدیر کل دفتر امور شهری و شورا‌های استانداری فارس هم در نشست خبری تیر ماه امسال گفت: آمار‌ها نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰ هزار باغ شهر در این استان وجود دارد که نمی‌توان آن‌ها را بلاتکلیف به حال خودشان رها کرد. باغ شهر‌های فاقد مجوز تخریب می‌شوند.

ساماندهی باغ شهر‌های چسبیده به محدوده شهر‌ها و روستا‌ها در دستور کار قرار گرفته و باغ شهر‌های فاقد مجوز نیز در صورتی که فاقد زیرساخت‌های لازم از جمله آب و برق باشند تخریب می‌شوند.

وی ادامه داد: از نظر ما باغ‌شهر‌هایی که دارای انشعابات آب، برق، گاز و پروانه ساختمانی هستند باغ شهر‌های رسمی و باغ شهر‌های فاقد شناسنامه و هرگونه زیرساختی نیز باغ شهر‌های غیررسمی هستند.

مدیرکل دفتر امور شهری و شورا‌های استانداری فارس گفت: اجرای طرح‌های سرمایه گذاری چه بر روی اراضی شخصی و چه اراضی ملی باید در مسیر قانون و منطبق با آمایش سرزمین باشد و در تمام طرح‌ها و پروژه‌ها وضعیت آب و خاک در نظر گرفته شود.

مدام خبر‌هایی از تخریب باغ شهری‌ها و خط و نشان مسئولان منتشر می‌شود با این حال همچنان باغ شهری‌ها در نقاط مختلف استان فارس به ویژه مناطق خوش آب و هوای شهرستان شیراز احداث می‌شوند.

باغ شهری‌هایی که نه بهره تولیدی دارند و نه بهره‌ای برای محیط زیست

حمید مصباح عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی می‌گوید: باغ شهری‌هایی که بیشتر در اطراف شیراز ساخته شده قبلا یا زمین کشاورزی بوده که قطعه بندی شده و با مجوز یا بی مجوز ساخته شده اند و از چرخه تولید کشاورزی و باغداری خارج شده اند یا زمین‌هایی که منابع ملی جنگل و مرتع بوده اند و حالا تبدیل به ویلا‌هایی شده اند که چند درخت هم زینت بخش آن‌هاست.

به گفته مصباح در این دونوع تغییر کاربری با شرایطی روبه رو هستیم که در آن‌ها نه خبری از تولید است و نه آن جایگاه و ارزش محیط زیستی اراضی تغییر کاربری داده شده حفظ می‌شود و فقط باعث ارزش افزوده اراضی می‌شوند.

این پژوهشگر عرصه منابع طبیعی عنوان می‌کند: آب باغ شهری‌ها از چاه‌های عمیقی که در اطراف شیراز حفر شده تامین می‌شود که قابل شرب هستند و چنین استفاده‌ای از آب شرب در شرایطی که به صورت جدی با بحران کمبود آب روبه رو هستیم اصلا قابل توجیه نیست با توجه به این که باغ شهری‌ها نه بهره تولید اقتصادی و زیست محیطی ندارند.

حمید صباح عنوان می‌کند:گسترش باغ شهری‌ها شیراز حالا حالا‌ها ادامه دارد، چون هنوز آب به هرطریق از جمله تانکر تامین می‌شود و هنوز هم آب برای خرید وجود دارد، اما به طور حتم با این شرایط به سمتی می‌رویم که آبی نباشد تا باغ شهری ساخته شود.

این دوستدار محیط زیست شرح می‌دهد اگر شاخصه‌ها را بررسی کنیم می‌توانیم به وضوح مقایسه کنیم و واضح است که آسیبی که ساخت باغ شهری‌ها به محیط زیست وارد می‌کند بیش از منفعتشان است، این پرسش مطرح می‌شود که آیا تخریب باغ شهری‌های غیر مجاز می‌تواند جبران همه آن آسیبی باشد که ساخت آن‌ها به محیط زیست وارد می‌کند؟ اصلا چرا و چگونه فرصت برای احداث باغ شهری‌ها داده می‌شود؟

حمید مصباح عضو بازنشسته هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی می‌گوید:ساخت باغ شهری‌های استان فارس و آسیب‌های جدی که از ابعاد مختلف به محیط زیست وارد کرده اند حرف امروز و دیروز نیست باطرح فلاحت در فراغت آغاز شد و طرح ناموفقی که همچنان عواقبش پس از سال‌ها دامنگیر محیط زیست استان فارس است.

فلاحت در فراغتی که آسیبش دامن طبیعت فارس را گرفت

طرح فلاحت در فراغت، در دهه ۷۰ کارشناسی شد و در قالب پروژه‌های متعدد در نواحی مختلف استان از جمله سیاخ دارنگون، دشتکوه، ملوسجان و دریمه جهت ایجاد صد‌ها هکتار باغات ثمری با کلیه امکانات و تأسیسات مورد نیاز به اقشار مختلف جامعه بخصوص حقوق بگیران واگذار شد.

گفته می‌شد هدف مثبت بانیان طرح پرکردن اوقات فراغت کارمندان و دیگر اقشار جامعه و کمک به آبادانی منطقه بود اما با باب شدن اجرای این گونه طرح‌ها در قالب تعاونی‌هایی که هیچگونه ضمانت اجرایی را ایجاد نمی‌کردند بخشی از بهترین عرصه‌های منابع طبیعی و همچنین برخی از حاصلخیزترین اراضی کشاورزی استان فارس به ویژه اطراف شیراز به سمت و سوی تشکیل باغ شهر‌ها سوق داده شد.

در این طرح بدون کارشناسی لازم اقدام به کاشت درخت و درختچه‌هایی در این باغات کردند که هیچگونه تناسب آب و هوایی با منطقه نداشت و آسیب‌های جدی را متوجه آب و خاک این مناطق کرد.

حفر چاه‌های عمیق در قطعه‌های ۶۰۰ تا یک هزارمترمربعی در این باغ شهر‌ها از یکسو موجب خالی شدن سفره آب‌های زیرزمینی شد و از سوی دیگر احداث ساختمان‌ها به طریق دیگری باعث نابودی منابع طبیعی استان شد.

یکی از بدترین اقدامات محیط زیستی

در گفتگویی که با محمد درویش کارشناس صاحب نام محیط زیست، پژوهشگر و رئیس کمیته محیط زیست درکرسی اجتماعی یونسکو در ۱۴ فروردین امسال منتشر شد او هم درباره طرح فلاحت در فراغتی که در استان فارس و نزدیکی شیراز برگزار می شود گفت: این طرح یکی از بدترین اقدامات محیط زیستی بود که رخ داد و قطعا از طرح فلاحت در فراغت به عنوان سندروم ویلاسازی یاد می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ویلاسازی در تمام مسیر رودخانه‌های سیوند، کر و مناطقی مانند بهشت گمشده باعث شده تا آب رودخانه‌هایی که قرار بود وارد سد درودزن و ملاصدرا و سیوند شود صرف این ویلا‌ها می‌شود افزود: متاسفانه این اتفاق سبب خشکسالی در پایین دست شد.

رئیس کمیته محیط زیست در یونسکو با اشاره به ویلا سازی‌هایی که در بالا دست در حال انجام است و از دلایل مهم خشک شدن تالاب‌های بختگان و کمجان به شمار می‌رود ادامه داد: متاسفانه این ساخت و ساز‌ها هنوز ادامه دارد.

گذشت زمان مشخص می‌کند گسترش باغ شهری‌ها را خشک شدن کامل منابع آبی متوقف می‌کند یا مدیریتی کارشناسانه می‌تواند باعث توقف گسترش باغ شهری‌ها شود تا این توقف گام موثری در مهار بحران خشکسالی باشد.

باشگاه خبرنگاران جوان فارس شیراز