روزی که سیل، ۳۰۰ نفر را در تهران کشت

آفتاب‌‌نیوز :

سیل، از جمله بلایایی بود که هر از چندگاه بر تهران و تهرانیان نازل می‌شد. آن زمان که شدت باران به سیلاب می‌انجامید، گاهی آب از سر سیل‌گردان‌ها گذشته، خندق‌ها را انباشته و شهر را در کام خود فرو می‌برد؛ بناهای سست‌بنیان را در هم می‌کوبید و جان خلایق را می‌گرفت.

از سیل‌های بزرگ تهران در عصر ناصری، سیلی است که در ماه محرم ۱۲۸۴ هجری قمری یعنی حدود ۱۶۰ سال پیش جاری شد.

شرح این بلای مهلک را به نقل از روزنامه دولت علیه ایران شماره ۶۰۳ مورخ سوم صفر ۱۲۸۴ هجری قمری بخوانید: «روز سه‌شنبه ۲ شهر محرم‌الحرام سه ساعت به غروب آفتاب مانده باران شدیدی آمده یک ساعت تخمینا طول کشید. از قصر قاجار به بالا تگرگ آمد. سیل زیاد از همه جا روان شد. به آبادی و خانه‌های بیرون دروازه دولت و شمیران ضرر و خرابی نرسیده ولی از خانه‌هایی که بیرون دروازه محمدیه واقع است.

معادل ۲۰۳ باب خراب شده است. ۴۴ باب خانه هم در گود زنبورک خانه خراب شده است و جهتش این بوده که راهی به جهت خارج‌شدن فاضلاب و خندق گذاشته بودند. آب که به خندق افتاده بود، از آن راه داخل گود شده و خانه‌ها را خراب کرده بود و جهت خرابی خانه‌های بیرون دروازه محمدیه هم با آنکه مردم چند سال قبل هم صدمه آن را خورده بودند این شده است که ممر (محل عبور) سیل از آنجایی که از خندق جدا می‌شود تا به سمت صحرای شاهزاده عبدالعظیم برود سابقاً وسعت داشته که هر قدر آب زیاد بوده پس نمی‌زده است و به سهولت می‌رفته. مردم به مرور آن ممر را گرفته و تنگ کرده و خانه ساخته بودند. ممر سیل خیلی تنگ شده به عقب زده و خرابی وارد آورده است و جهت دیگرش هم این بوده که سیل و قنات نجف‌آباد افتاده از جاهایی که بین محلات و خانه‌ها بوده است جوشیده، شدت کرده، خانه‌های مجاور خود را خراب کرده است. در شاهزاده عبدالعظیم هم آسیاب و باغ و کاروانسرا و خانه خراب کرده است و کاروانسرا و آسیاب اعتضادالسلطنه را هم به کلی خراب کرده است. در تجریش از قبیل خانه پرویز میرزا و میرزا محمدرضا مستوفی و زینت‌الدوله و رعیت و قدر ۱۶ خانه و حمام و قنوات آنجا را خراب کرده و به زراعت و باغات و گاو و گوسفند آنجا تخمینا دو سه هزار تومان خرابی وارد آورده است.

بر زرگنده خرابی کلی وارد آمده است. قدری به عمارت سفارت خرابی رسیده و بعضی از اسباب آنها را آب برده است و یک ثلث زراعت و باغات آنجا را سیل برده، حتی تفنگ سرباز قراول را هم برده است. در رستم‌آباد بالا و پایین به خانه‌های اعتضادالدوله و امین خلوت و غیره جزئی خرابی وارد آمده است. در پس قلعه و دربند و جعفرآباد هم جزئی خرابی رسیده است. از قنوات، قنات سنگلج و قنات محمد حسن خان سردار و قنات شهاب‌الملک و قنات نجف‌آباد و قنات نظامی و شاهی از خشکه کارش خراب شده است. قنات شاهی عیب نکرده است. بنای آمدن سیل که شد مستوفی‌الممالک فرستادند در بیرون دروازه چند چاه قنات را عمدا پر کردند و آب قنات را هم هرز نمودند که از کوره قنات، سیل به عمارات دیوانی ارگ نیافتد. به این ملاحظه، بحمدالله تعالی صدمه به عمارت ارگ و غیره نرسیده، قنات هم الحمدلله عیب نکرده است.

هنگام بلا، وزیر علوم «علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه» هم بیکار نشست و همراه با مهندسین مدرسه دارالفنون به تحدید و تعیین سیل پرداخت: مهندسین مدرسه مقدار آب سیلی که به دارالخلافه جاری و ساری گذشته، از قرار تفصیلی که در ذیل نوشته می‌شود، تحدید و تعیین نموده‌اند: آب سیل از سمت شمال تهران جاری شد و فرو ریخت در خندقی که منتهای آبادی حفر نموده‌اند و آنجا به دو شعبه تقسیم و منشعب گشته. شعبه اول از یک طرف خندق خارج شده و به سمت دروازه قزوین جاری گردید و شعبه دوم از طریق دیگر خارج شده و به سمت دولاب پراکنده شد و بعد از آن وسعت، سرعت سیل و حرکت سیل را اندازه گرفتند و به اعمال حساب مشخص کردند و مقدار آبی که در تمام اطراف دارالخلافه تهران در مدت زمان سیل جاری شده، دو کرور و دویست هزار و ۲۵۲ ذرع مکعب است و باید دانست که مدت سیل، بیست و یک ساعت و نیم بوده و در مدت یک ساعت و نیم اول حرکتش بسیار شدید بود و در آن مدت، یکصد و شصت هزار و هشتاد ذرع مکعب آب جاری شد و بعد در مدت ۱۲ ساعت دیگر ابطاء بود و مقدار آبی که در آن مدت جاری شد نهصد و سی و پنج هزار و هفتصد و دوازده ذرع مکعب بود و بعد از آن مدت ۸ ساعت دیگر جاری شد تا آن وقت که منقطع گردید و آبی که در آن مدت جاری شده، یکصد و شانزده هزار و یکصد و شصت ذرع مکعب بوده و باید دانست که هر یک ذرع مکعب از آب، تقریباً مساوی سیصد و سی و سه من و یک ثلث من تبریز است.»

البته تهران در عصر ناصری باران‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است که به برخی از این رویدادها در روزنامه وقایع اتفاقیه آن زمان اشاره شده است. اما سیل امامزاده داوود در سال ۱۳۳۳ و سیل تجریش در سال ۱۳۶۶ از همه سهمگین‌تر بودند و تلفات زیادی داشتند.

از اوایل تیرماه سال ۱۳۳۳ شمسی بارندگی شدید در شمال غرب تهران آغاز شده بود و باعث جاری شدن سیل در مناطقی شد. ۵ مرداد پس از بارندگی شدید و طغیان آبراهه‌ها، سیل به روستای امامزاده داوود (ع) رسید و خسارات و تلفات به بار آورد. بعدها بنا به تخمین‌ها اعلام شد در مجموعه سیل‌های شمال غرب تهران در تابستان آن‌ سال بیش از ۲۰۰۰ نفر کشته شده‌اند.

سیل امامزاده داوود- سال ۱۳۳۳

سیل تجریش یا سیل دربند هم روز یکشنبه ۴ مرداد ۱۳۶۶ ساعت یک بعدازظهر، بر اثر بارش شدید باران و جاری‌شدن سیلاب شدید در دره‌های دربند و گلاب‌دره، در شمال تهران رخ داد. بر اثر این سیل، حدود ۳۰۰ نفر کشته شدند و ۷۵۷ میلیارد ریال خسارت مالی وارد شد.

خبرنگار آن زمان کیهان این چنین گزارش کرده است: «هنگامی‌که سیل آغاز شد، مردم از میدان تجریش به خیابان ولیعصر هجوم آوردند و فریادکنان یکدیگر را خبر می‌کردند که فرار کنند. هرکس به‌طرفی می‌دوید و هیچ‌کس نمی‌توانست فکر کند کجا امن است. وضع رقت‌باری بود. آب پیش می‌آمد و مردم فریادکنان می‌دویدند. عده‌ای اتومبیل‌ها را رها کرده و سعی می‌کردند از مسیر آب فرار کنند. آثار گل‌ولای روی ساختمان‌ها در ابتدای میدان تجریش به حدود ۴متر می‌رسید. در این مسیر، سیل درختان قطوری را شکسته و با خود آورده بود. زیر یکی از همین درخت‌ها مردم جسد دختربچه خردسالی را که به درخت گیر کرده بود پیدا کردند. میدان تجریش مملو از سنگ‌های بزرگ و کوچک و شن و گل‌ولای بود، طوری که انسان تصور می‌کرد این منطقه تپه و ماهور است. در این میدان تعداد زیادی اتومبیل در هم شکسته شده و وسایل خانه زیادی در میان گل‌ولای دیده می‌شود. اما در مسیر پل رومی به میدان تجریش، عمق فاجعه بیشتر حس می‌شود. وضع ظاهری خیابان حکایت از ابعاد گسترده این حادثه مهیب دارد. در این قسمت سنگ‌های بزرگی در گوشه و کنار خیابان دیده می‌شود. تعدادی از اتومبیل‌ها واژگون شده و معلوم نیست بر سر سرنشینان آنها چه آمده است».

سیل تجریش - سال ۱۳۶۶

گفته می‌شود این سیل پس از سیلاب سال ۱۳۸۰ رودخانه گرگان‌رود با ۴۰۰ کشته، دومین سیل پرتلفات ثبت‌شده ایران است. تکیه تجریش، یکی از بناهای شاخص خشتی شمیران که در اثر وقوع این سیل به کلی تخریب شده و هویت و اصالت تاریخی خود را از دست داده بود، بعدها بازسازی شد.

به نظر می‌رسد بعد از گذشت سال‌ها باز هم برخی حوادث دردناک مثل سیل در همان نقطه‌های قدیمی تکرار می‌شوند و خاطره ناخوشایند دیگری را در تاریخ شهرها ثبت می‌کنند.