عزاداری حسینی با واژه‌ها

این شب شعرها، ۳۷سال پیش در شیراز با تلاش و پیگیری حاج احد ده‌بزرگی، شاعر و پیرغلام اباعبدا...(ع) و همت و حمایت خاندان فرهنگی «فرهنگ» شکل گرفت.

این شب شعرها در تمام این سال‌ها برگزار شد و جمع زیادی از مشهورترین شاعران امروز ایران در این شب شعرها شعرخوانی کرده‌اند.

علاوه بر شعرخوانی و سرودن شعر برای این کنگره که به تولید شمار زیادی شعرهای ماندگار عاشورایی دراین سال‌ها منجر شده است، انتشارات مختلف این شب شعر از جمله نشریه ادبی «فرزدق» و مجموعه آثار شاعران شرکت‌کننده در شب شعر و نیز خلاقیت برگزارکنندگان در موضوعی کردن شب شعرهای سالانه، باعث اتفاقات تازه و مهمی در ادبیات کشور شده است. گفت‌وگوی ما را با احد ده‌بزرگی شاعر و بنیانگذار این حرکت فرهنگی ماندگار بخوانید.

تحول شعر عاشورایی و اهل‌ بیتی دردوران معاصر به‌خصوص بعد از انقلاب اسلامی را رو به جلو می‌بینید یا نه؟

به لطف خدا شعر عاشورایی در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، رشد بسیار خوبی داشته است. البته ریزش‌ها و بی‌مبالاتی‌هایی هم بوده است ولی بیشتر شاهد کارهای شایسته و ارشمند بوده‌ایم. بخشی از این رشد به‌دلیل شب‌های شعر عاشورا بوده است، چرا که بعد از این جریان، جرقه‌ای بین شاعرانی که آن روزها دانش‌آموز بودند، اتفاق افتاد و مراسم مختلف برای شعر آیینی در نقاط مختلف کشور به راه افتاد. رهبر معظم انقلاب هم با برگزاری مراسمی مانند نشست‌هایشان با شاعران در شب نیمه‌رمضان و میلاد حضرت زهرا(س) باعث رشد این‌گونه شعری شدند. البته ما قبل از انقلاب هم شاعران عاشورایی داشتیم اما آنان بسیار اندک شمار بودند و شعرها هم برای تعداد مشخصی از ائمه(ع) مانند امام حسین(ع) و حضرت علی(ع) سروده می‌شد ولی امروز شاهدیم شمار شاعران ارادتمند اهل‌بیت(ع) و شعرهایی با موضوعات و برای شخصیت‌های مختلف دینی و مذهبی بسیار شده است که این مسأله جای تشکر بسیار دارد.

شب‌ های شعر عاشورا به نظر شما در این رشد و تحول چقدر مؤثر بوده است؟

شعر در این دوره، هم از نظر ساختار و هم از نظر مضمونی رشد کرده است. از نظر مضمونی امروز شاهدیم از زاویه‌های مختلف به اهل‌بیت(ع) پرداخته می‌شود و به‌خصوص حادثه کربلا از زوایای گوناگون مورد توجه قرار گرفته است و پرباریش را این روزها می‌بینیم. این تنوع مضمونی یک نکته ارزشمند در شعر عاشورایی ماست. کنگره شب‌های شعر عاشورای شیراز در سال‌های اول و دوم عام و اغلب سروده‌های شاعران در مدح و منقبت حضرت اباعبدا... و حداکثر حضرت زینب(س) بود و دیدیم به این شکل واقعا بازدهی ندارد و باید به شخصیت‌های دیگر هم بپردازیم. تصمیم گرفتیم هرسال برای کنگره، یک سوژه جدید معرفی کنیم و شاعران برای این سوژه که معمولا درباره‌اش هیچ شعری هم وجود نداشت، شعر بگویند و شعرها را هم هرسال منتشر کنیم. آقای دکتر سنگری هم بر کتاب‌های منتشرشده، مقدمه‌های ارزشمندی نوشتند که در آشنایی مخاطبان با این شخصیت‌ها بسیار مؤثر بود. به این ترتیب، شخصیت‌های متفاوت و جدیدی وارد شعر عاشورایی شدند. شعر برای سوژه‌های جدید با قلم قشنگ آقای دکتر سنگری بازتاب داشت و حرکت‌های نویی را در شعر اهل‌بیت(ع) به وجود آورد. برای مثال پیش از این شعری در منقبت حضرت ام‌البنین(س) و حضرت رباب(س) نبود اما بعد از این‌که ما ایشان را به شاعران معرفی و پیشنهاد کردیم، شعر گفتن برای ایشان رونق گرفت. امسال ما سوژه‌ای که پیشنهاد کرده‌ایم موضوع حواریون امام حسین(ع) است که می‌خواهیم به مسیحیانی بپردازیم که در رکاب امام‌حسین(ع) به شهادت رسیدند.

شب‌های شعر عاشورای شیراز اصلا چطور شکل گرفت؟

امسال سی و هفتمین دوره شب‌های شعر عاشورا را برگزار می‌کنیم. وقتی این شب شعرها هنوز برگزار نمی‌شد، برای هر برنامه‌ای شب شعری بود اما درباره اهل‌بیت(ع) چنین نبود. بنده آرزویم بود که برای اهل‌بیت(ع) کاری کنیم، چرا که شعرها در آن زمان تکراری و خسته‌کننده بود. آقای فرهنگ از شخصیت‌های فرهنگی شیراز که در بازار فعال بودند با آقای حسین همافر که از شعرای خوب فارس بودند و زمانی مدیرکل ارشاد فارس شدند و ما با ایشان در جهاد دانشگاهی همکاری داشتیم، به مکه مشرف شده بودند. آقای فرهنگ در آنجا گفته بودند می‌خواهم در زمینه فرهنگی اهل‌بیت(ع) فعالیتی بکنم و آقای همافر گفته بودند دستتان را در دست آقای ده‌بزرگی می‌گذارم. آقای فرهنگ روزهای جمعه در منزلشان روضه داشتند. وقتی از مکه برگشتند، در یکی از همین جلسات جلسه‌ای گذاشتیم و ایشان فرمودند می‌خواهیم در این زمینه کاری کنیم، شما با پدر من صحبت کنید تا حرکتی صورت دهیم. خدمت حاج حسین آقای فرهنگ رسیدیم و من به ایشان گفتم می‌خواهم کاری کنیم که سنت اهل‌بیت و توصیه پیامبر(ص) و امام‌صادق(ع) است و آن این‌که شب شعری راه‌اندازی و برای شعر عاشورایی، یک کار زیربنایی کنیم. ایشان قبول کرد و با پشتوانه مالی ایشان کار را شروع کردیم. من به دلیل شغلی که در امور تربیتی داشتم، یک سال برای این کار وقت گذاشتم و در استان‌های مختلف کشور ۳۰نفر از شاعرانی که به این فضا نزدیک بودند، شناسایی و به شب شعر عاشورا دعوت کردم. البته آن چیزی که باید می‌شد، نشد ولی به هرحال راه افتاد و سال به سال رونق گرفت. پایه اولیه کار در اردوی رامسر گذاشته شد. آن سال‌ها در رامسر اردوی شاعران دانش‌آموز برگزار می‌شد و من با مرحوم محمدعلی مردانی، آقای خسرو آقایاری و آقای دکتر سنگری در یک اتاق بودیم و شعرها را بررسی می‌کردیم. همه شعرها مضمون‌های نهیلیستی و پوچگرایی یا تهاجم به نظام داشتند و این باعث شد من با ناراحتی به خواب روم و در خواب به من عنایتی کردند که البته برای خودم حجت است و نمی‌خواهم بیان کنم. بر اثر این اتفاق، با بچه‌های دانش‌آموز صحبت کردیم و از پیشنهاد سرودن شعر برای اهل‌بیت(ع) استقبال شد و همین بچه‌ها سال بعد در شب شعر عاشورا حضور پیدا کردند و ما هم این بچه‌ها را رها نکردیم و وقتی آنها همچنان رشد کردند و شعر را ادامه دادند، برنامه‌های ویژه شاعران طلبه و دانشجو را طراحی کردیم و الحمدلله این کار چند سال انجام شد و استان‌های دیگر هم استقبال و شروع به کار کردند.

خیلی اتفاقات و کنگره‌ها در این سال‌ها راه افتاده اما نیمه‌کاره مانده و بعد از چند سال تعطیل شده است. رمز اصلی استمرار شب‌های شعر عاشورا چه بوده است؟

رمز اصلی استمرار این حرکت این است که از روز اول که با آقای فرهنگ تصمیم گرفتیم این کار را شروع کنیم، با خود گفتیم می‌خواهیم یک عبادت را شروع کنیم و به هیچ‌کس هم نمی‌خواهیم تکیه داشته باشیم. امام حسین(ع) در قالب اداری نمی‌گنجد و از زمان شهادت ایشان تا همین امروز مردم ایشان را با دلشان زنده نگه داشته‌اند، بدون تکیه اداری و مالی به جایی. همان‌طور که هیات‌های عزاداری اباعبدا... به صورت خودجوش تشکیل می‌شوند و مردم در آنها با عشق حضور پیدا می‌کنند، ما هم در هیات فرهیخته خودمان می‌خواهیم خودجوش و با عشق به اباعبدا... حاضر شویم. همان‌طور که آنها در خیابان‌ها سینه می‌زنند و زنجیرزنی می‌کنند، ما هم می‌خواهیم با واژه‌ها بر سر و سینه بزنیم و با عرق‌ریزی روح بدون اتکا به ارگان‌ها و سازمان‌ها عزاداری کنیم.

این پرچم را بالا نگه دارید

عزیزانی که الان در جای جای ایران اسلامی برای ادبیات و شعر اهل‌بیت(ع) کار می‌کنند، شاعرانی که اسامی‌شان در کتاب‌هایی که از شب شعر عاشورایی دانش‌آموزی در امور تربیتی منتشر شده و من همه آنها را دارم و آنها که تازه وارد این حوزه می‌شوند، از آنان یک خواهش دارم و آن این‌که می‌خواهم این پرچم فرهنگی را بالا نگه دارند. عزاداری خوب است اما توجه داشته باشید ریشه فرهنگ ما شعر است و خدا هم یک سوره به اسم شاعران قرار داده است ان شاءا... شما شاعران الاالذین آمنوا باشید وگرنه تا آخر عمر پشیمان می‌شوید که چرا وقتی می‌شد برای اهل‌بیت(ع) شعر گفت، به دیگر حوزه‌ها مشغول شدیم.