ماهواره خیام؛ به نام ایران به کام روسیه؟

 ماهواره خیام؛ به نام ایران به کام روسیه؟

روسیه روز سه‌شنبه ۱۸مرداد ۱۴۰۰، یک ماهواره نظارتی ایران را از قزاقستان به فضا پرتاب کرد.

طبق تصاویری که آژانس فضایی روسیه (روسکوسموس) به‌صورت زنده پخش کرد، ماهواره سنجش از راه دور خیام در ساعت پنج و ۵۲ دقیقه صبح به وقت گرینویچ با موشک سایوز از پایگاه بایکانور قزاقستان به فضا پرتاب شد و سپس در مدار قرار گرفت. درباره ماهواره خیام چه می‌دانیم و چرا این ماهواره ایرانی را روسیه پرتاب کرده است؟

***

ماهواره خیام اگرچه اولین پرتاب ماهواره برای ایران توسط روسیه نیست اما پرتاب آن در این شرایط به خصوص بحث‌های مربوط به ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و سفر پوتین به تهران می‌تواند اتفاقی متفاوت باشد.

این ماهواره در حالی با همکاری روسیه به فضا پرتاب شده که پرتاب‌های پیشین موشک ماهواره‌بر ایران شکست خورده است.

در این فضا شاید جمهوری اسلامی احساس کرده با همکاری با روسیه با یک تیر دو نشان می زند، از یک جهت از توان فنی روسیه برای پرتاب ماهواره استفاده می کنند و از طرف دیگر از خرابکاری آمریکا در برنامه فضایی خود جلوگیری می کند.

پرتاب این ماهواره اما در فضای سیاسی نماد دیگری از وابستگی ایران به روسیه یا به تعبیری تبدیل ایران به «مستعمره روسیه» است.

ویژگی ماهواره خیام چیست؟
رسانه‌های ایران ماهواره خیام را ماهواره‌ای بومی خوانده‌اند اما سفارت روسیه در تهران اعلام کرد که ساخت این ماهواره نیز توسط روسیه انجام شده است.

قرارداد ساخت این ماهواره در سال ۱۳۹۶ بسته شده بود و در حالی که خبرگزاری دولتی ایرنا، دولت روحانی را به کوتاهی در ساخت آن متهم کرده، محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت روحانی، دولت رئیسی را به دزدیدن افتخار این اقدام متهم کرده است.

این ماهواره ۶۰۰ کیلوگرم وزن دارد و ایران توان پرتاب آن در مدار ۵۰۰ کیلومتری را نداشته و پیش از این ماهواره‌هایی در حدود ۵۰ کیلوگرم پرتاب کرده است. با این حال خبرگزاری ایرنا پرتاب این ماهواره توسط روسیه را به معنای شکست برنامه فضایی ایران ندانست و نوشت که بناست امسال توان پرتاب ماهواره تا ۱۰۰ کیلو و تا پایان این دولت، امکان پرتاب ماهواره ۵۰۰ کیلوگرمی تا مدار ۵۰۰ کیلومتر فراهم شود.

روایت‌ها درباره استفاده نظامی از ماهواره خیام
مقامات جمهوری اسلامی اعلام کرده‌اند که ماهواره مصارف غیر نظامی دارد اما با توجه به مداری که ماهواره در آن قرار می‌گیرد می‌توان از آن برای اقدامات نظامی از جمله پایش پایگاه نظامی آمریکا و اسرائیل و کشورهای عرب منطقه استفاده کرد.

واشنگتن پست سال گذشته نیز از توافق محرمانه روسیه با مقامات سپاه پاسداران برای ساخت و پرتاب یک ماهواره سنجش از راه دور خبر داده بود که به ایران توانایی‌های گسترده‌ای برای انجام نظارت بر اهداف نظامی و غیرنظامی را می‌دهد. طبق گفته مقامات امنیتی غربی، دوربین این فضاپیما دارای وضوح ۱.۲ متر است. این کیفیت بسیار کمتر از کیفیتی است که ماهواره‌های جاسوسی ایالات متحده دارند اما نسبت به توانایی‌های کنونی ایران پیشرفت قابل‌توجهی محسوب می‌شود.

درباره استفاده از این ماهواره توسط روسیه در جنگ اوکراین نیز روایت‌ها متفاوت است. به گفته برخی کارشناسان روسیه خود ۷۰ ماهواره اطلاعاتی در فضا دارد و نیازی به این ماهواره ندارد. با این حال به گفته برخی دیگر روسیه می تواند به صورت موقت از این ماهواره برای جنگ در اوکراین استفاده کند.

سابقه ساخت و پرتاب ماهواره توسط روسیه برای ایران
آبان سال ۱۳۹۸ ماهواره سینا-۱ سوار بر موشکی کازموس-۳ از پایگاه فضایی پلستسک روسیه به فضا پرتاب شد. سینا ۱ به سفارش وزارت علوم ایران در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود.

سال ۱۳۹۲ اعلام شد که نادر مدانلو، شهروند ایرانی آمریکایی و از متخصصان ناسا به جرم کمک به پرتاب این ماهواره به هشت سال زندان محکوم شده و مقام‌های آمریکا اعلام کردند که در کار خود پنج همدست نیز داشته است.

در آن زمان خبرگزاری فرانسه اعلام کرده بود که مدانلو با «حمید مالمیریان» که خود را نماینده دولت ایران معرفی کرده و مسئولان شرکت «پولیگلات» روسی دیدار کرد تا قراردادی را برای پرتاب ماهواره ببندد. او در ماجرای تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا پس از برجام آزاد شد.

جمهوری اسلامی ماهواره‌های دیگری نیز به کشورهای دیگر سفارش داده است. طراحی و ساخت ماهواره مصباح در ایران در سال ۱۳۵۶ آغاز شد اما با وقوع انقلاب، کار ساخت آن متوقف شد تا آنکه در سال ۱۳۷۷ جمهوری اسلامی ایران با یک شرکت ایتالیایی قرارداد ساخت آن را امضا کرد.

دولت ایران در سال ۱۳۸۱ تصویب کرده بود که قرارداد طراحی و ساخت مدل‌های مهندسی و فضایی و پرتاب ماهواره مصباح با مشارکت شرکت‌ ایتالیایی «کارلو گاواتزی» بسته شود.

ماهواره مصباح سال ۱۳۸۴ در روسیه به نمایش گذاشته شد و جمهوری اسلامی در همان زمان اعلام کرد که این ماهواره و همین‌طور ماهواره زهره در همان سال توسط روسیه به فضا فرستاده خواهد شد. با این حال این اتفاق نیفتاد و برخی روسیه را به کارشکنی در پرتاب این ماهواره متهم کردند.

در سال ۱۳۹۰ حمید فاضلی، سرپرست سازمان فضایی ایران گفت که ایتالیا به دلیل تحریم‌ها این ماهواره را به ایران نمی دهد. پس از برجام نیز مقامات دولت از مذاکره برای پس گرفتن این ماهواره خبر دادند.

سال ۱۳۸۲ نیز قرارداد ۱۳۲ میلیون دلاری ساخت و پرتاب ماهواره زهره با یک شرکت روسی امضا و قرار شد شرکت روسی «اويا اكسپورت» با استفاده از تجهیزات مشترک آلمانی و فرانسوی، ظرف مدت دو و نیم سال ماهواره را بسازد و به فضا پرتاب کند.

سال ۱۳۸۹«محمد مردانی»، معاون فناوری فضایی سازمان فضایی کشور گفت: «پس از کنار گذاشتن کشورهای خارجی برای ساخت ماهواره زهره، عزم ملی بر آن شد تا این پروژه در داخل کشور ساخته شود و تا چهار سال آینده مراحل ساخت و پرتاب ماهواره زهره تکمیل خواهد شد.»

سال ۱۳۹۰ سرپرست سازمان فضايي ايران گفت: «طراحی و پرتاب ماهواره زهره (قائم) منتفی نشده است، بلكه ساخت اين ماهواره يكی از اهداف سند توسعه هوافضا به شمار می‌رود.» با این حال پس از آن گزارشی درباره پرتاب این ماهواره منتشر نشد.

پرتاب ماهواره توسط روسیه پس از پرتاب ناموفق
پرتاب ماهواره خیام توسط روسیه پس از پرتاب ناموفق موشک‌های ماهواره‌بر توسط خود ایران انجام می‌شود و شاید جمهوری اسلامی دیگر به دلیل موضوعات فنی و همچنین خرابکاری آمریکا از پرتاب ماهواره بر ناامید شده است.

۹دی۱۴۰۰ نیز پنجمین پرتاب موشک ماهواره‌بر سیمرغ ناموفق بود.

پس از انتشار گزارش‌ها درباره دو پرتاب ناموفق ماهواره‌بر توسط ایران، «محمد‌جواد ظریف»، وزیر وقت امور خارجه در بهمن‌ ۱۳۹۷ از احتمال خراب‌کاری امریکا در پرتاب این ماهواره‌‌برها سخن گفت.

«محمود احمدی‌نژاد» گفته بود که برخی سقف سازمان فضایی ایران را سوراخ کرده و اسناد کشور را برده‌اند. احتمال ارتباط بین کشته شدن تکنسین های پژوهشگاه فضایی نیز با پرتاب ماهواره‌ای ایران وجود دارد.

به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی فعلا قید پرتاب مستقل ماهواره را زده و به همکاری با روسیه در این‌باره روی آورده است. پرتاب ماهواره توسط روسیه حساسیت کشورهای غربی را نسبت به پرتاب مستقل ماهواره توسط ایران کمتر می‌کند، اما در فضای داخلی بیشتر به موضوع تبدیل شدن ایران به «مستعمره» روسیه دامن می زند.
 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران