درگذشت هوشنگ ابتهاج، پایان یک شخصیت واقعی و جاودانگی یک شخصیت رویائی

تبلیغ بازرگانی

ابتهاج به هنگام مرگ ۹۴ سال داشت و تا آخرین سال های زندگی تندرست و از حافظه ای سالم برخوردار بود، اما تیرماه امسال به دلیل نارسائی کلیه در یکی از بیمارستان های شهر کلن بستری شد. او در تمام سال های مهاجرت در این شهر می زیست.

هوشنگ ابتهاج با نام هنری ه. ا. سایه در شمار شاعرانی بود که در دوران زندگی نیما یوشیج  به او نزدیک بود. او ضمن وفادار بودن به قالب غزل در شعر کلاسیک فارسی، گهگاه شعرهائی در قالب نیمائی نیز می سرود، اما در این زمینه کمتر از غزل موفق بود و در میان اهل فن به "حافظ دوران معاصر" لقب یافت. در واقع می توان گفت که ابتهاج همراه با شهریار، سنت شعر کهن را در پوششی نو در دورانی حفظ کردند که اکثریت شاعران همنسل آن ها شعر نیمائی و بعدها شعر آزاد و سپید را پیشه کردند که تن به نثر آهنگین و مدرن می زد.

جایگاه ابتهاج در حفظ و اشاعه موسیقی ملی

هوشنگ ابتهاج در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ خورشیدی مسئولیت دو برنامه پرشنونده گل ها و گلچین هفته را در رادیو ایران به عهده داشت. حضور او در این جایگاه سبب شد که موسیقی ایران در آمیزش با بهترین شعرها و ترانه های قدیم اوج بگیرد. این دو برنامه به سرعت به محل همایش و همکاری پربار آهنگ سازان، ترانه سرایان  و نوازندگان برجسته سازهای ایرانی تبدیل شد.

از دوره شش ساله فعالیت ابتهاج در بخش شعر و موسیقی رادیو ایران، به ویژه در برنامه پرشنونده گل ها، صدها تصنیف و ترانه اصیل باقی مانده که هنوز هم، به رغم گرایش غالب موسیقی پاپ ایرانی به روضه خوانی، جایگاه خود را در جان و دل مردم ایران و حتی نسل جوان حفظ کرده اند و در کوچه و خیابان و محافل زمزمه می شوند.

برخی از سروده های خود ابتهاج نیز، در این ردیف هستند. "ایران ای سرای امید" با صدای سیاوش شجریان و تو ای پری کجائی با صدای استاد بنان در شمار معروف ترین این سروده ها هستند. تو ای پری کجائی را علاوه بر بنان، مرضیه، سیاوش شجریان، علیرضا قربانی و اصفهانی هم اجرا کرده اند.

ابتهاج در دوارن مسئولیت برنامه گل ها، روی استفاده از غزل فارسی به ویژه سروده های حافظ تاکید داشت و نتیجه این تاکید، زنده و همگانی کردن بسیاری از غزل های حافظ شیرازی با صدای خوانندگان بزرگ بود.

علاقه به حافظ سبب شد که هوشنگ ابتهاج در کنار همه فعالیت های ادبی دیگر خود دیوان حافظ را با روایت خود زیر عنوان "حافظ به سعی سایه" تدوین و منتشر کند. از ابتهاج آثار زیادی باقی مانده است که شبگیر، بانگ نی، سراب  "تا صبح شب یلدا"، یادگار خون سرو، تاسیان و چند برگ از یلدا از آن جمله اند. نخستین مجموعه شعرهای ابتهاج "نخستین نغمه ها" در سال ۱۳۲۵ خورشیدی زمانی منتشر شد که او تنها ۱۹ سال داشت.

در دنیای سیاست

اگر بگوئیم انسان ها به طور عام دارای دوشخصیت واقعی و رویائی هستند، به بیراهه نرفته ایم. شخصیت واقعی، آن است که هستیم و شخصیت رویائی آن است که تمام عمر دنبال رسیدن به آنیم.

هوشنگ ابتهاج را هم نمی توان از این قاعده مستثنی دانست. او، در دنیای سیاست اسیر شخصیت واقعی بود. شخصیتی دست به عصا و محافظه کار. اما شخصیت رویائی ابتهاج تا آخرین روزهای زندگی وی در شعر و موسیقی جلوه داشت. در عرصه نخست، او با پیوستن به حزب توده از دوران جوانی به راه ها و روش هائی پیوست که تناسب چندانی با شخصیت رویائی او نداشت. در شعر، ابتهاج روشنکر، حساس، هوشمند، دورنگر، جسور، دلباخته، عاشق پیشه و بی باک جلوه کرد. شاعری که احساس و خرد، رمانتیسم و واقع گرائی و مفاهیم عاشقانه و اجتماعی را چنان در هم می آمیخت که از این آمیزش، ساختاری استوار و در عین حال دلنشین و فرح بخش می افرید.

اما به عنوان یک چهره دلبسته به حزب توده ایران، او مجبور بود انتقادهای بی جا و به جای زیادی را به جان بخرد. شاید همین دوگانگی بود که در دهه های پایانی زندگی ۹۴ ساله شاعر، او را به تندخوئی زبانزد منتقدانش کرده بود. با این همه اکثریت مردم ایران، منزلت این شاعر بزرگ را تا آخرین روز زندگی پاس داشتند.

در جمع یاران نیما

ابتهاج از جمله پایه گذاران انجمنی به نام "شعع سوخته" بود که در زمان زندگی نیما یوشیج پدر شعر نوی فارسی با حضور او بنیاد نهاده شد. علاوه بر ابتهاج، بزرگانی چون احمد شاملو، سیاوش کسرائی و مرتضی کیوان نیز نیما یوشیج را در این انجمن همراهی می کردند.

درباره رابطه با حزب توده، ابتهاج در سال ۱۳۹۲ شمسی در گفت و گوئی با مجله مهرنامه گفته است: "من هیچوقت عضو حزب توده نبوده ام، اما همیشه سوسیالیست بودم و به توده ای ها احترام می گذاشتم و رفیق و هم عقیده آن ها بودم". او در همان مصاحبه تاکید کرد که همچنان به "سلامت" سوسیالیسم معتقد است و باور دارد که "هیچ راهی جز سوسیالیسم پیش پای بشر نیست".

اخراج از کانون نویسندگان ایران

کانون نویسندگان ایران، که ابتهاج خود یکی از اعضای موسس آن بود، در سال ۱۳۵۸ در پی اختلافات نظری درباره ماهیت رژیم نوپای جمهوری اسلامی، ابتهاج را همراه با به آذین، سیاوش کسرائی،  فریدون تنکابنی و برومند اخراج کرد.

در آن زمان، احمد شاملو، باقر پرهام، غلامحسین ساعدی، اسماعیل خوئی و محسن یلفانی هیئت دبیران کانون را تشکیل می دادند. آن ها، همراه با ده ها عضو دیگر کانون که معتقد بودند جمهوری اسلامی یک سیستم فاشیستی است و باید علیه آن مبارزه کرد، تصمیم داشتند با همین هدف برنامه ای شبیه ده شب شعر پیش از انقلاب برگزار کنند. اما پنج عضو قدیمی، همصدا با سایر طرفداران حزب توده با این کار مخالفت می کردند و حتی تاکید شدید داشتند که جمهوری اسلامی را نباید یک رژیم فاشیستی خواند و برگزاری شب های شعر هم به سود ضدانقلاب است.

هیئت دبیران ابتدا عضویت سایه و به آذین و سه عضو دیگر کانون را تعلیق کرد و سپس مجمع عمومی فوق العاده را تشکیل داد تا به این موضوع رسیدگی کند. در این مجمع، اخراج پنج عضو قدیمی قطعیت یافت. در پی این ماجرا، سایر اعضای نزدیک به حزب توده در کانون نیز استعفا دادند و اندکی بعد "شورای نویسندگان و هنرمندان ایران" را تاسیس کردند. این شورا ظاهرا چند سال پس از سرکوب شدید رهبری حزب توده به تدریج به فراموشی سپرده شد. اما کانون نویسندگان هنوز هم به مبارزه بر سر آزادی بدون حصر قلم و بیان ادامه می دهد، قربانیان متعددی در این راه داده و تعدادی از اعضای ثابت قدم و فعال آن هم اکنون در زندان های جمهوری اسلامی به سر می برند.

دستگیری، زندان و تجلیل

هوشنگ ابتهاج با این که همواره تاکید می کرد عضو حزب توده نبوده است، بعد از انقلاب، همزمان با دستگیری رهبران حزب توده بازداشت و حدود یک سال زندانی شد. در فضای مجازی آمده است که محمد حسین شهریار غزل سرای برجسته ایران که از قدیم مناسبات نزدیکی با علی خامنه ای داشت، تلاش زیادی کرد که با وساطت او ابتهاج از زندان آزاد شود.

در سال ۱۳۹۸ خورشیدی مراسم تجلیلی از هوشنگ ابتهاج در ایران برگزار شد که غلامعلی حداد عادل یکی از سخنرانان اصلی آن بود. باشگاه خبرنگاران جوان در گزارش این مراسم به نقل از حداد عادل نوشت: "حضرت آقا علاقه زیادی به اشعار آقای ابتهاج دارند و به تازگی یکی از دفترهای شعر ایشان را که چهل سال پیش به امانت تقدیم آقا شده بود، برای ایشان فرستادند".

تجلیل از ابتهاج به وسیله نزدیکان خامنه ای و پحش این شایعه که او با خامنه ای رابطه شخصی دارد، انتقاد مخالفان جمهوری اسلامی را علیه این شاعر که در آن زمان ۹۲ ساله شده بود برانگیخت، اما از اعتبار او به عنوان یک غزل سرای برجسته و مردی که به آمیزش شعر و موسیقی اصیل ایرانی خدمت زیادی کرد نکاست.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید