رخداد عاشورا ظرفیت بی‌پایانی برای تولید متون دراماتیک دارد

به گزارش خبرگزاری مهر، هفتمین نشست از سلسله نشست‌های «تکیه کتاب» با عنوان معرفی و بررسی کتاب «شهادت‌نامه حسین و شهیدان کربلا بر اساس کهن‌ترین منابع» چهارشنبه ۱۹ مرداد همزمان با دوازدهم محرم الحرام از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران با حضور محمدهادی زاهدی و سعید طاووسی مسرور برگزار شد.

در ابتدای این نشست، محمدهادی زاهدی با بیان اینکه مطالب کتاب «شهادت‌نامه حسین و شهیدان کربلا بر اساس کهن‌ترین منابع» روان، خوش‌خوان و متعهد به متن گردآوری شده است، گفت: سعی کردم در این کتاب مطلبی از خودم اضافه نکنم مگر در قسمت‌هایی که نیازمند مقدمه بود. قلم، هنگام نوشتن این بخش که امام حسین (ع) از اسب به زمین می‌افتد در اختیارم نبود. بنابراین آنچه را که در متن تاریخی روی داده با زبان روزآمد در اختیار مخاطب قرار دادم.

زاهدی با تاکید بر اینکه هنگام نوشتن کتاب از هشت منبع اصلی استفاده کرده است، ادامه داد: این منابع متعلق به قرن‌های دوم و سوم هجری است و قبل از قرن دوم مقتلی نوشته نشده و به دست ما نرسیده است. تاریخ کربلا یک ظرفیت عظیم دراماتیک و پُر از قصه است؛ کاش توانایی آن را داشتم که این قصه‌ها را در قالب رمان بیان کنم. ماجرای ولیعهدی یزید یک ظرفیت دراماتیک است. در تاریخ کربلا نه تنها افراد ظرفیت درام دارند و قصه روایت می‌کنند بلکه اشیا نیز اینگونه هستند؛ عَلم، مَشک، اسب و تمام افرادی که در صحرای کربلا بودند هر کدام روایت‌گر یک قصه هستند و نمی‌توان گفت کدام قصه یا روایت جذاب‌تر از دیگری است اما بعضی قصه‌ها ظرفیت دراماتیک بیشتری دارند. خود من نسبت به شهادت حضرت قاسم (ع) و شهادت حضرت علی اصغر (ع) ارادت بیشتری دارم. صحنه خداحافظی امام حسین (ع) با حضرت قاسم (ع) بسیار دراماتیک است. فصل‌های این کتاب درس‌هایی ارائه می‌دهند که از اهمیت بالایی برخوردار هستند.

ارائه روایت منسجم از تاریخ کربلا

این نویسنده ادامه داد: سال‌ها از واقعه کربلا گذشته است اما در طول این سال‌ها دست‌مایه‌های مختلفی همچون داستان، شعر، غزل و… از روی آن ساخته شده که نشان‌دهنده ظرفیت بی‌نظیر این واقعه است. من با نوشتن این کتاب خواستم از خریداران یوسف باشم و بگویم برای امام حسین (ع) کتاب نوشتم. درباره واقعه کربلا کتاب‌های خوبی نوشته شده و باید این مسیر همچنان ادامه پیدا کند. ملاحسین واعظ کاشفی نیازی را در جامعه شناسایی و کشف کرد و کتاب «روضه الشهدا» را نوشت؛ او ادیب و خطیب برجسته‌ای بود و با زبان فارسی و قصه‌بازی این کتاب را نوشت. امروز نام مجلس عزای امام حسین (ع) با نام کتاب ایشان مُزین شده است؛ اتفاقی که بعد از ایشان دیگر تکرار نشد و تاکنون چنین قلم سِحرانگیز، زیبا، دل‌نشین و در عین حال مستند و مطابق نیاز جامعه امروز ندیدم و جای آثاری از این دست خالی است.

این عاشوراپژوه اضافه کرد: هدفم در این کتاب، ارائه روایت منسجم از تاریخ کربلا است و برای بیان این روایت از هشت منبع استفاده کردم اما این منابع قدیمی نیستند بلکه قدیمی‌تر از آنها نیز وجود دارد. به عبارتی نمی‌خواستم به مقاتل برآمده از زحمت دیگران ارجاع دهم چرا که هدفم پرداختن به اصل ماجرا بود و به دنبال استقراء تام نبودم. این کتاب درس‌نامه‌ای برای کسانی است که می‌خواهند امام حسین (ع) را بشناسند و درباره ایشان شعر، مرثیه و داستان بگویند. نمی‌خواستم با ذکر منابع متعدد، خواننده را سردرگم کنم. موضوع جغرافیای تاریخی یک دانش جدید است و در متون متقدم درباره واقع کربلا دیده نمی‌شود و باید برای کسب اطلاعات درباره این موضوع به متون متأخر استناد کرد. به عبارتی در این کتاب در قسمت‌هایی به منابع متأخر مراجعه کردم که ضرورت داشت. دغدغه من درباره تاریخ کربلا بیان همه تاریخ و همه متن نیست بلکه هدف ارائه یک متن مُتقن است.

وی ادامه داد: این کتاب درس‌نامه‌ای برای کسانی است که می‌خواهند اطلاعاتی درباره تاریخ کربلا از منابع معتبر داشته باشند و من به دنبال کار پژوهشی و دانشگاهی، مقابله با آثار دیگران، یا تصحیح سایر آثار نبودم. درباره واقعه کربلا از منظرها و نگاه‌های مختلف حماسی، عرفانی، شهودی و… آثار متعددی نوشته شده است. به اعتقاد من آثار تحقیقاتی درباره این واقعه برای مخاطب عام ملال‌انگیز است. بنابراین سعی کردم در این کتاب با توجه به مبانی فکری خودم (نه از قول یک دانای کل) روایت معتبری ارائه دهم تا خواننده متن ماجرا را آنگونه که اتفاق افتاده ببیند و تعریف کند. ظرفیت عظیم تاریخ کربلا در طول این سال‌ها جاری و ساری است و هر کسی می‌تواند بر اساس ظرفیت خود از آن استفاده کند.

زاهدی در پایان گفت: سابقه روزنامه‌نگاری به من کمک کرد به گونه‌ای این کتاب را بنویسم که برای مخاطب عام قابل فهم و خوش‌خوان باشد؛ اگر به زبان ساده، روان و گویا برای مخاطبان کتاب بنویسیم خدمت بزرگی به گسترش آموزه‌های اهل بیت (ع) کرده‌ایم.

مطلب غیر مستند در کتاب وجود ندارد

در ادامه این نشست، سعید طاووسی مسرور کتاب «شهادت‌نامه حسین و شهیدان کربلا بر اساس کهن‌ترین منابع» را اثری خوش‌خوان با چاپ مناسب توصیف کرد و گفت: کتاب، قلم روانی دارد و مطلب غیرمستند در آن دیده نمی‌شود. کتاب فاقد نمایه است و ناشر باید به این موضوع توجه کند؛ نمایه اشخاص و مکان‌ها در کتاب‌های تاریخی اهمیت بالایی دارند. اگر در این کتاب، نمایه آیات و روایات نیز گنجانده می‌شد بهتر بود. ملاک گزینش متون و منابع در این کتاب مشخص نیست؛ متون متقدمی وجود دارد که می‌توانست در این کتاب مورد استفاده نویسنده قرار بگیرد. چرا به آثار دیگر شیخ صدوق در این کتاب اشاره نشده است؛ شیخ صدوق در پنج کتاب به واقعه عاشورا می‌پردازد. نویسندگان حوزه عاشورا، سخنرانان و فعالان این واقعه چرا صرفاً به سراغ متون متعارف می‌روند و سایر متون را نادیده می‌گیرند. گزارش‌های متعدد و فراوان در متون قرن‌های اول تا چهارم هجری قابل استناد و اعتنا هستند و نویسنده می‌توانست در تکمیل مباحث این کتاب از آنها استفاده کند.

این محقق ادامه داد: بهتر بود نویسنده در مقدمه کتاب درباره چرایی استفاده از متون توضیح می‌داد. نویسنده به بیست‌ویک منبع مراجعه کرده که اندک است و این منابع صرفاً متون متقدم نیستند بلکه متون معاصر نیز در آن مشاهده می‌شود. بهتر بود برای مطالعات تکمیلی مخاطب فارسی‌زبان ارجاعات بیشتری داده می‌شد، چرا که مخاطب عام هدف اصلی کتاب است. باب تحلیل در کتاب باز شده است که باید مفصل‌تر و دقیق‌تر به آن پرداخته شود. همچنین ملاک گزینش منابع و روایات برای من مشخص و روشن نیست. اعراب‌گذاری جزو حُسن‌های کتاب است و خواندن این کتاب را به مخاطبان عام، دانشجویان پیشنهاد می‌کنم چرا که مطالب غیر مستند در آن وجود ندارد و با سِیر روان واقعه را تعریف می‌کند.