ایران تاکنون چه ماهواره‌هایی را به فضا فرستاده است؟

خبرگزاری مهر، گروه سیاست- هادی رضایی: ایران اسلامی نهمین کشور دنیا پس از شوروی، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، بریتانیا، هند و رژیم صهیونیستی است که مستقلاً موفق به پرتاب ماهواره شده است.

ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی و با ارسال ماهواره «سینا ۱» به باشگاه کشورهای فضایی پیوست، ماهواره‌ای که به کمک روسیه به آسمان فرستاده شده بود و در این مسیر سازمان فضایی ایران برنامه‌ریزی برای استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور با استفاده از دانش بومی و همکاری‌های بین‌المللی را در دستور کار خود قرار داد.

بعد از این بود که با ایجاد زیر ساخت‌های علمی کشور توانست علاوه بر طراحی و ساخت ماهواره به سمت پرتاب آنها نیز پیش برود که این امر با توسعه پایگاه‌های فضایی محقق شد که از آن جمله می‌توانیم به پایگاه‌های فضایی «امام خمینی (ره) سمنان»، «پایگاه فضایی قم»، «مرکز فضایی البرز» و «پایگاه فضایی چابهار» اشاره کرد.

از میان این پایگاه‌ها، پایگاه فضایی سمنان به عنوان بزرگ‌ترین و البته شناخته شده ترین پایانه فضایی کشور به شمار می‌رود.

علاوه بر توسعه پایگاه‌های فضایی، توسعه ماهواره‌برها نیز در دستیابی کشور به چرخه طراحی تا تولید ماهواره‌های بومی مؤثر بوده است. ماهواره‌بر سفیر در سال ۱۳۸۷ و ماهواره بر «سیمرغ -۲» در سال ۱۳۹۶ طراحی و ساخته شد و پس از آن ماهواره‌برهای «سریر» و «سروش» برای حمل ماهواره‌ها عرضه شدند.

با این زیر ساخت‌ها کشور موفق به پرتاب چندین ماهواره شد که برخی از آنها موفق و برخی از آنها ناموفق بوده است.

ماهواره «سینا ۱»

ماهواره سینا ۱ نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنجشنبه ۶ آبان ماه سال ۱۳۸۴، بر روی یک موشک ماهواره بر کاسموس -۳ روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود. سینا -۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود. محمود احمدی نژاد رئیس جمهور اسبق ایران، در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد که کشورهای مشارکت کننده در ساخت و پرتاب این ماهواره پس از پرتاب آن گفتند که نفهمیدیم چه شد آن را گم کرده‌ایم.

سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا است که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات ژئولوژیک مانند سیل و آتشفشان و غیره کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا به شمار می‌رود

ماهواره «امید»

ماهواره تحقیقاتی «امید»، نخستین ماهواره ساخت کشورمان است که تمام تجهیزات آن در سازمان فضایی ایران طراحی و تولید شده است. ساخت ماهواره «امید» از ۱۵ اسفند ۱۳۸۴ آغاز و طی دو سال آماده انجام تست شد. این ماهواره در روز ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۸۷ و در سی‌امین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به وسیله ماهواره‌بر «سفیر -۱» در مدار فضا قرار گرفت.

این ماهواره که از نوع ماهواره‌های سبک است، با هدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و انجام تله متری مشخصات زیر سامانه‌ها در مدار زمین قرار داده شده است. ماهواره «امید» پس از آرام گرفتن در مدار هر ۲۴ ساعت ۱۴ بار به دور زمین می‌چرخید و در هر دور توسط ایستگاه‌های زمینی دورسنجی و بردسنجی کنترل و هدایت می‌شد. این ماهواره با دو باند فرکانسی و ۸ آنتن، اطلاعات را به زمین ارسال و از زمین دریافت می‌کرد.

ماهواره «رصد»

ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی و ساخته شده در دانشگاه مالک اشتر وابسته به وزارت دفاع است. این ماهواره توسط ماهواره‌برهای حامل ایرانی به فضا فرستاده شد. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که با نام کامل «رصد -۱»، در روز ۲۵ خرداد سال ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شد. «رصد» در روز ۱۵ تیر ماه سال ۱۳۹۰ مجدداً وارد جو شد و به عمر تقریباً سه هفته‌ای خود پایان داد.

این ماهواره با ماهواره‌بر «سفیر رصد» که یک ماهواره‌بر دو مرحله‌ای است، در مدار بیضوی حضیض ۲۶۰ کیلومتر به فضا پرتاب شد.

«رصد» اولین ماهواره‌ای بود که برای تأمین برق مورد نیاز خود به صفحات خورشیدی متصل بر دیواره ماهواره و باتری یا باتری‌های داخلی مجهز بود. این ماهواره همچنین از زیرسیستم کنترل تولید و توزیع جریان الکتریکی بهره می‌برد که این ماهواره را قادر می‌کرد در بخش تاریک مدار از باتری‌ها استفاده کند و در بخش روشن آنها را شارژ کند.

دقت تصویر دوربین به‌کار رفته در «رصد» که نخستین گام ایران در داشتن یک ماهواره مستقل تصویربرداری از پدیده‌های زمین محسوب می‌شد، ۱۵۰ متر اعلام شد.

ماهواره «نوید»

ماهواره نوید ساخته شده توسط دانشمندان دانشگاه علم و صنعت در صبح روز ۱۳ بهمن سال ۱۳۹۰ توسط ماهواره‌بر «سفیر نوید» با موفقیت به فضا پرتاب و در مدار بیضوی با حضیض ۲۷۰ کیلومتر و اوج ۳۶۰ کیلومتر تزریق شد. ارتباط با این ماهواره از طریق ۵ ایستگاه زمینی مستقر در شهرهای مشهد، تبریز، ماهدشت، قشم و بوشهر صورت گرفت و سیگنال رنجینگ این ماهواره در ایستگاه قشم دریافت شد که این امر به معنای قرارگیری صحیح ماهواره، صحت عملکردی آن و ردگیری آن تلقی می‌شود.

نوید با وزن ۵۰ کیلوگرم برای تزریق در مداری با ارتفاع ۳۷۰ کیلومتر طراحی شده بود که دارای طول عمر مداری دو ماه بود و هر شبانه روز ۶ بار از فراز ایران عبور می‌کرد و در دید ایستگاه‌های زمینی قرار می‌گرفت. مأموریت سطح یک نوید تصویربرداری از سطح زمین در طیف مرئی با قدرت تفکیک مناسب برای مأموریت محوله و ارسال تصاویر و اطلاعات پایشی سیستم در مدار LEO به ایستگاه‌های زمینی است.

تصاویر دریافتی از ماهواره نوید دارای کاربردهای عملیاتی در حوزه‌های جو و علوم هواشناسی، منابع و بلایای طبیعی است.

ماهواره «فجر»

ماهواره فجر به عنوان اولین ماهواره با مأموریت انتقال مداری کشور با قابلیت تغییر مدار ۲۵۰ تا ۴۵۰ کیلومتر بیضوی به مدار ۴۵۰ کیلومتر دایره‌ای با استفاده از پیش‌برنده گاز سرد (تراست گاز سرد) بود که سبب افزایش طول عمر ماهواره به مدت ۱۰۵ سال می‌شد.

این ماهواره با کمک ماهواره‌بر سفیر B۱ در ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. این ماهواره‌بر قابلیت حمل ماهواره را تا وزن ۵۰ کیلوگرم در مدار بیضوی ۳۰۰ تا ۴۵۰ کیلومتری داشت. این ماهواره با اعلام پایگاه n۲yo.com در روز ۶ اسفند ۱۳۹۳ سقوط کرد.

ماهواره «پیام»

ماهواره پیام بامداد روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد، اما بنا به اعلام محمدجواد آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت.

این ماهواره که با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق کامپیوتر و مکانیک دانشگاه صنعتی امیرکبیر ساخته شده، از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز- قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره- ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، طراحی شده بود.

طراحی این ماهواره از سال ۱۳۸۴ آغاز شد و با وزن ۱۰۰ کیلوگرم و ارتفاع مداری ۵۰۰ کیلومتر و با شیب مداری ۵۵ درجه و تصاویری با دقت ۴۵ متر ارسال می‌کرد.

ماهواره دوستی

ماهواره دوستی دومین پرتاب ناموفق در سال ۹۷ بود که به کارفرمایی سازمان فضایی ایران، توسط دانشگاه صنعتی شریف طراحی و ساخته شده است. دوستی به صورت خاص، با هدف توسعه و دستیابی به فناوری‌هایی که برای اولین بار در ماهواره‌های بومی نصب شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند، طراحی و ساخته شده است. از جمله این فناوری‌ها، کنترل وضعیت سه محوره، OBDH مقاوم در برابر خطا، سامانه کنترل حرارت نیمه‌فعال و سلول‌های خورشیدی تولیدشده در کشور با قابلیت بهره‌برداری در محیط فضا را می‌توان برشمرد.

این ماهواره با جرم ۵۲ کیلوگرم، با توجه به دسته‌بندی مرسوم ماهواره‌ها از منظر جرم، یک میکرو ماهواره محسوب می‌شد. مدار این ماهواره بیضوی و در دسته مدارهای کم ارتفاع (LEO)، با ارتفاع اوج و حضیض به ترتیب برابر با ۳۱۰ و ۲۵۰ کیلومتر و شیب مداری ۵۵ درجه بود. انرژی مورد نیاز این ماهواره با بهره‌مندی از باتری و پانل‌های خورشیدی حاصل می‌شد.

ماهواره ظفر -۱

ماهواره ظفر -۱ دانشگاه علم و صنعت در ساعت ۱۹ و ۱۵ دقیقه روز ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۹۸ با ماهواره‌بر سیمرغ به مدار ۵۳۰ کیلومتری پرتاب شد و در مرحله سوم پرتاب به دلیل نرسیدن به سرعت لازم سقوط کرد.

این ماهواره پس از ۸ دقیقه نتوانست در مدار قرار گیرد و با سرعت ۶ هزار و ۵۳۳ کیلومتر بر ساعت در ارتفاع ۵۴۱ کیلومتری باقی ماند و ارتباط زمینی آن قطع شد و به گفته وزیر ارتباطات این ماهواره در اقیانوس هند آرام گرفت.

ماهواره نور -۱

ماهواره نور -۱ به عنوان نخستین ماهواره نظامی جمهوری اسلامی ایران صبح روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ماه سال جاری از ماهواره‌بر ۳ مرحله‌ای قاصد از کویر مرکزی ایران توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با موفقیت پرتاب شد و در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت.

ماهواره «خیام»

ماهواره ایرانی «خیام» ساعت ۱۰ و ۲۲ دقیقه صبح سه شنبه ۱۸ مردادماه در یک همکاری مشترک با کشور روسیه، از ایستگاه فضایی با ماهواره‌بر سایوز از پایگاه بایکونور قزاقستان، با موفقیت به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب شد.

این ماهواره از نوع سنجشی و دارای دقت بالای تصویربرداری است. همچنین این ماهواره قابلیت تصویربرداری از سطح زمین در طیف‌های مختلف تصویری را دارد.

به دلیل وزن بالای این ماهواره ایرانی، پرتاب آن به آژانس فضایی روسیه واگذار شده است تا بوسیله ماهواره‌بر سایوز به فضا پرتاب و در مدار قرار گیرد.

پرتابگر «سایوز» در میان پرتابگرهای کشورهای مختلف دنیا از بیشترین درصد قابلیت اطمینان برخوردار است و تاکنون بیشترین تعداد مأموریت موفق فضایی در دنیا توسط این پرتابگر صورت گرفته است.

این ماهواره در پُر استفاده ترین ماهواره‌های دنیا از نظر مأموریت قرار می‌گیرد که همان بحث تهیه تصویر از سطح کره زمین است. زمانی که از تصویر برداری ماهواره‌ای سخن به میان می‌آید مشخصاً مهم‌ترین بحث میزان کیفیت تصاویر تهیه شده توسط ماهواره مورد نظر است. عدد مورد نظر در خصوص «ماهواره خیام» ۱ متر است؛ این عدد هر چقدر کوچک‌تر باشد به معنی تصاویر با کیفیت تر است.