کشاورزان ایرانی در استرالیا و کانادا سر زمین می روند!

«زمین‌هایمان شوره بسته است. آب نیست... نه خودمان می‌توانیم کشاورزی کنیم نه زمین‌هایمان مشتری دارد که بفروشیم و برویم در شهر کارگری کنیم». این توضیح زامل کشاورزی از روستای شاکریه خوزستان است.

نورالدین کشاورز ۵۰ ساله دهستان لوتک زابل هم می‌گوید که سردر خانه‌هایشان پرچم زده‌اند و خانه و مزرعه و گاوداری را برای فروش آگهی کرده‌اند اما دریغ از یک مشتری. آنها می‌گویند که کشاورزان هست‌ونیستشان را به بی‌آبی باخته‌اند. لعل بی‌بی، کشاورز دیگری از دهستان لوتک می‌گوید که همه کشاورزان منطقه‌شان زیر پوشش نهادهای حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد هستند. این سرنوشت کشاورزان فقیر ایرانی است و مزرعه‌داران و باغداران ثروتمندتر در حال مهاجرت هستند. عنایت‌الله بیابانی، قائم مقام خانه کشاورز، به «شرق» می‌گوید که تقاضای فروش باغ و مزرعه‌های بزرگ به‌طور چشمگیری افزایش داشته و بسیاری از کشاورزان و باغداران در حال مهاجرت از ایران هستند. حالا کافی است که در مرورگر گوگل عبارت «ویزای کشاورزی» را جست‌وجو کنید تا با انبوهی از مؤسسات مهاجرتی مواجه شوید که کشاورزان ایرانی را به استرالیا، کانادا، نیوزلند، هلند و ... می‌برند. آنها می‌گویند که تقاضای مهاجرت کشاورزان به استرالیا و کانادا بیشتر از سایر کشورهاست و البته می‌گویند که برخی کشاورزان کم‌درآمدتر تقاضای مهاجرت به ترکیه و حتی عراق را دارند!

کشاورزی درگیر بحران

وضعیت کشاورزی وخیم است. سوءمدیریت منابع آبی باعث شده است که پرآب‌ترین جلگه کشور یعنی جلگه خوزستان به چنان وضعیت تنش آبی‌ای برسد که درحال‌حاضر مسئله این استان نه آب کشاورزی که آب آشامیدن باشد. فاجعه آبی در شمال ایران هم باعث شده بسیاری از تالاب‌ها از جمله تالاب انزلی و رودخانه‌هایی مانند رودخانه چالوس خشک شود و سفیدرود، دومین رودخانه بلند ایران به طول ۷۶۵ کیلومتر و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزارهای برنج را تأمین می‌کرد، به احتضار بیفتد. جالب است که بدانید شمال کشور نه‌تنها از نظر مساحت که حتی اقلیم و بارندگی وضعیتی مشابه کشور هلند دارد. کشوری که به‌عنوان غول بزرگ صادرات محصولات کشاورزی، در جهان شناخته می‌شود و بر اساس گزارش وزارت کشاورزی این کشور سالانه بیشتر از ۹۰ میلیارد دلار از صادرات محصولات کشاورزی درآمد دارد. عددی که حدود ۳.۶ برابر درآمد سال گذشته ایران از نفت است.

در ایران نه‌تنها پرآب‌ترین مناطق کشور گرفتار بحران آب شده‌اند که فرسایش شدید خاک، حاصلخیزی خاک ایران را برای کشاورزی از بین برده است. بنا به اعلام مؤسسه آب و خاک ایران از ۱۶۵ میلیون هکتار مساحت ایران کمتر از ۱۰ درصد یعنی حدود ۱۳ میلیون هکتار قابل کشاورزی است که از این میان هشت میلیون هکتار از اراضی کشور تحت کشت آبی است که 90 درصد تولید کشاورزی ایران از این اراضی است و از این هشت میلیون هکتار اراضی کشور حدود یک‌میلیون هکتار آن مرغوب است و محدودیتی برای کشت ندارد اما بقیه آن معادل هفت میلیون هکتار دیگر محدودیت دارد به دلیل شوری، داشتن سنگ‌ریزه، تراکم خاک و فقر منابع آلی که مانع تولید است که هرچند در چرخه تولید قرار دارد اما بهره‌وری آن کم است.

سقوط رشد کشاورزی

وضعیت وخیم کشاورزی حالا در آمارهای رسمی هم نمود پیدا کرده است. بر اساس گزارش مرکز آمار، رشد اقتصادی کشاورزی در سال گذشته سقوط قابل‌توجهی را تجربه کرده است. رشد اقتصادی بخش کشاورزی از مثبت ۳.۵ درصد سال ۹۹ به منفی ۳.۷ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است. این گزارش همچنین حاکی از آن است که بخش زیادی از کشاورزان ایران بی‌کار شده‌اند. بالاترین سهم اشتغال‌زایی در مناطق روستایی کشور بخش کشاورزی است، سهم این بخش در سال 1400 معادل ۴۶.۲ درصد برآورد شده است. این در حالی است که همین سهم در سال 99 حدود 48.6 درصد بوده است، به بیان ساده‌تر سهم کشاورزی از تعداد شاغلان روستاهای کشور در سال 1400 نسبت به سال 99 حدود 2.4 درصد کاهش داشته است. مرکز آمار در گزارش دیگری از تداوم کاهش تولید کشاورزی در ایران پرده برمی‌دارد و پیش‌بینی می‌کند که سطح کاشت محصولات سالانه در سال زراعی 1400-1401 نسبت به سال قبل ۴.۶ درصد کاهش داشته باشد.

موج مهاجرت کشاورزان ایرانی

این وضعیت وخیم کشاورزی سبب شده بسیاری از کشاورزان فقیر و فقیرتر شوند و کشاورزان و باغداران مرفه به فکر مهاجرت بیفتند. حالا کافی است که در مرورگر گوگل کلیدواژه ویزای کشاورزی را جست‌وجو کنید تا با انبوهی از آگهی‌های مهاجرت با ویزای کشاورزی مواجه شوید. موضوعی که عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورز در گفت‌وگو با «شرق» تأیید می‌کند و می‌گوید که بسیاری از باغداران به‌ویژه باغداران پسته متقاضی مهاجرت هستند.‌ او می‌گوید که کشت پسته به دلیل ارزش مالی بالایی که در بازار جهانی دارد و البته ایرانی‌ها استاد پرورش آن هستند، به‌راحتی در سایر کشورهای جهان مورد استقبال قرار می‌گیرد. به گفته بیابانی درحال‌حاضر آمریکا و ترکیه در بازار پسته از ایران پیشی گرفته‌اند و تعداد زیادی از باغ‌های پسته آمریکا محصول ایرانی‌های مهاجر کالیفرنیاست. مؤسسات مهاجرتی تهران هم می‌گویند که تقاضا برای ویزای کشاورزی به‌شدت افزایش داشته است. آنها توضیح می‌دهند که بیشتر متقاضیان خواهان مهاجرت به استرالیا و کانادا هستند و آمریکا به ایرانی‌ها به‌راحتی ویزای کشاورزی نمی‌دهد.

بر اساس توضیحات این مؤسسات، آمریکا ویزای کشاورزان فصلی دارد که یک نوع ویزای موقت است و مزرعه‌داران آمریکایی با شرایط دشواری باید ثابت کنند که نیاز به کارگران فصلی خارجی دارند و کارگر فصلی در پایان کار به کشورش برمی‌گردد.

مؤسسات مهاجرتی به «شرق» توضیح می‌دهند که دریافت ویزای کشاورزی برای استرالیا و کانادا راحت‌تر است اما نیاز به تمکن مالی دارد. مؤسسه‌های مهاجرتی می‌گویند که استرالیا با کمبود کارگران کشاورزی مواجه شده است و از سال گذشته که وزارت کشاورزی این کشور اعلام نیاز کرده، دولت فدرال استرالیا موافقت رسمی خود را برای صدور ویزای کشاورزی اعلام کرده است. ویزای کشاورزی استرالیا که در اصطلاح مؤسسه‌های مهاجرتی Agricultural Visa خطاب می‌شود، اوایل سال ۲۰۲۲ به‌صورت محدود صادر شد اما امسال برای گروه‌های بیشتری از کشاورزان صادر می‌شود و البته اولویت با کشاورزان جنوب شرقی آسیاست. بیشترین نیاز این کشور به باغبان است اما برای کارخانه‌های سوسیس و کالباس و فراوری گوشت، شیلات و جنگلداری هم کارگران خارجی استخدام می‌کند. مؤسسه‌های مهاجرتی توضیح می‌دهند که بعد از گرفتن ویزای کشاورزی استرالیا، باید هرسال این ویزا را تمدید کنید و بعد از سه سال می‌توانید ویزایی غیر از کشاورزی برای اقامت خود بگیرید.

بر اساس توضیحات مؤسسه‌های مهاجرتی برای کشاورزی در کانادا نیاز به سرمایه زیادی است و حداقل باید ۵۰۰ هزار دلار و دو سال سابقه کار در مزرعه داشته باشید تا به شما ویزا دهند که در کانادا کشاورزی کنید. البته به گفته آنها کشاورزان کانادا جزء طبقه مرفه به حساب می‌آیند و در این کشور کشاورزانی هستند که سالانه حدود یک‌میلیون دلار درآمد دارند اما میانگین درآمد کشاورزان این کشور سالانه حدود ۱۰۰ هزار دلار است. درآمد کارگران مزارع اما کمتر است و حدودا بین ۲۰ تا ۳۵ هزار دلار در سال است.

برای خرید زمین کشاورزی در کانادا قوانین یکسانی وجود ندارد. بیشتر مزارع کانادا در غرب این کشور قرار دارند و در برخی استان‌ها مثل کبک خارجی‌های غیرمقیم آن استان، حداکثر می‌توانند ۱۰ هکتار زمین بخرند، درحالی‌که متوسط مزارع کانادا حدود ۸۰۰ هکتار وسعت دارد. البته قیمت مزارع کشاورزی در کانادا بسیار بالاست و گاهی مالیات‌های زمین کشاورزی برای مالکان خارجی مزارع آن‌قدر بالاست که اجاره زمین توجیه اقتصادی بیشتری دارد. قیمت هر مترمربع زمین کشاورزی در کانادا تقریبا بین ۷۰۰ تا ۱۶۰ هزار دلار است و ارزان‌ترین زمین‌های کشاورزی در ایالت مانیتوبا منطقه پارکلند و ایالت ساسکاچوان و گران‌ترین آنها در ایالت بریتیش کلمبیا قرار دارند.

کشاورزان گرفتار در ترکیه

کشاورزان ایرانی کم‌درآمدتر تقاضای مهاجرت به ترکیه و عراق را دارند. فعالان بازار مهاجرت، به «شرق» می‌گویند که بسیاری از این کشاورزان خواهان کارگری در عراق هستند و چون حداقل دستمزد کارگران کشاورزی در عراق حدود شش تا هفت برابر ایران است، تقاضای زیادی در این زمینه وجود دارد. هرچند عراق هم درگیر بحران آب است اما بنا به گفته مهدی کرمی، دبیر سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق به «شرق» سیاست‌های تازه این کشور برای رونق کشاورزی علمی در عراق باعث شده تقاضای مهاجرت کشاورزان، دامداران و پرورش‌دهندگان ماهی ایران به این کشور زیادتر از همیشه باشد. در ترکیه اما کشاورزان مهاجر سرنوشت متفاوتی دارند. هرچند این کشور منابع فراوان آب دارد و یکی از صادرکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی است اما تورم ۸۰درصدی باعث نارضایتی بسیاری از کشاورزان و دامداران ترکیه شده است.

مهرداد سعادت‌دهقان، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ترکیه به «شرق» می‌گوید که کشاورزان و دامداران این کشور به دلیل تورم افسارگسیخته ناراضی و زیر فشار هستند و اجازه حضور رقیب خارجی را در زمین‌های کشاورزی و مزارع نمی‌دهند.

او تأکید می‌کند که بسیاری از کشاورزان ایرانی که با سودای کشاورزی به ترکیه می‌روند، ناچار به تبدیل دارایی خود به ملک شده و بی‌کار شده‌اند و ترکیه به‌راحتی اجازه کار به مهاجران نمی‌دهد.

46