آلبومی عاشورایی از خواننده «آمدم ای شاه پناهم بده»/ این سوگ است

خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در هفدهمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که همچون دوره‌های گذشته طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد به سراغ آلبوم «ساقی سرمست» به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد و خوانندگی مرحوم کریم‌خانی رفتیم که سال ۱۳۹۱ همزمان با ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا و یاران عزیز و فداکاراش در صحرای کربلا پیش روی مخاطبان قرار گرفت و به دلیل رنگ و لعاب متفاوتی که هم در حوزه آهنگسازی و تنظیم و هم در حوزه خوانندگی داشت، توانست علاوه بر استقبال خوب شنوندگان و عزاداران حسینی، به نوعی مبدع آغاز جریانی باشد که به واسطه خلاقیت آهنگساز و تنظیم کنندگانش فضای جدیدی از تولید آثار موسیقایی مرتبط با ایام محرم را فراهم ساخت.

آلبومی که گرچه در قالب یک اثر سفارشی تولید شد، اما به قدری دربرگیرنده حس و حال معنوی و متفاوتی در ساختاری موسیقایی اش قرار داشت که توانست با ذائقه مخاطبان ایرانی که سوگواری ایام شهادت حضرت سیدالشهدا را جور دیگری در زندگی خود تثبیت کرده‌اند، ارتباط خوبی برقرار کند و از خود ردپایی به جای بگذارد که از این اثر می‌توان به عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار موسیقایی محرم نام برد.

آلبوم «سرمست» در واقع سوگنامه ای موسیقایی در رثای حضرت سیدالشهداست که ضبط آن به گفته سازندگانش از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ زمان برد. مجموعه‌ای از نواها و نوحه‌های عاشورایی که در آن زمان با تهیه کنندگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران منتشر شد و مشتمل بر خوانش موسیقایی آثار و نوحه‌هایی بود که بسیاری از ما طی سال‌های قبل آنها را در دسته‌جات و مراسم مختلف سینه زنی و زنجیر زنی شنیده بودیم.

«این حسین کیست؟»، «آرامگه یار»، «خاک بهشت»، «چشمی پر از باران»، «با من نظاره کن»، «نیزه ها اگر بلندند»، «ز سر تو سربلندند»، «ساقی سرمست»، «بانوی مهر»، «پیراهنی که آید از بوی یوسفم»، «عزای عالم»، «یک کاروان دل» و «آرمگه یار ۲» از جمله قطعاتی هستند که در این آلبوم با اشعار شاعرانی چون محتشم کاشانی، غلامرضا سازگار و رحیم منزوی اردبیلی گنجانده شده‌اند. ضمن اینکه آریا عظیمی نژاد نوازنده سه‌تار، گیتار الکتریک و آکوستیک، نیما عظیمی نژاد نوازنده سه‌تار، مهد باقری نوازنده کمانچه و کمانچه آلتو و علیرضا ملاحسینی نوازنده دف نوازندگان این آلبوم موسیقی هستند که مدیریت پروژه آن به عهده سید عباس سجادی بود.

محمد اصفهانی خواننده موسیقی که از معرفان اصلی مرحوم کریم‌خانی به آریا عظیمی نژاد به حساب می‌آمد و موجب شد که این مداح پیشکسوت کشورمان آثار ماندگاری از جمله آمده‌ام ای شاه پناهم بده را در همکاری با عظیمی نژاد تولید کند، درباره این آلبوم نوشته بود: آلبوم ساقی سرمست کاری است مشترک از دوستان هنرمندم مداح اهل بیت محمد علی کریم‌خانی و موسیقی دان معنی گرای آریا عظیمی نژاد است که در گذار ماه‌ها و از پس چرخش چند محرم گرد هم آمده است.

آثار آوازی این آلبوم کاملاً بدیهه و حتی گاه به خلاف آمد عادت، نسبت به اسلوب‌هایی است که در تنظیم یا اجرای آثار مذهبی توام با موسیقی در این روزگار، متداول و معلوم است. لذا شنیدن با تامل و استمرار در استماع آن را به عزیزان مخاطب توصیه می‌کنم.

صدای منحصر به فرد کریم‌خانی که ای کاش زودتر به قدر و قدرتش پی می‌برد و می‌بردند و ذوق هنری و بدعت گرایی آریا در تصنیف مجموعه حاضر، هریک به وسعتی در خور توجه و تامل می‌درخشند. و سرانجام نام مبارک بزرگ مرد تاریخ عشق و ایثار امام حسین بن علی (ع) که بر تارک این اثر می‌درخشد و همه چیز را با خود به اوج می‌برد همگی از دلایل استوار ارزشمندی مجموعه حاضرند.

آریا عظیمی نژاد نیز چندی پیش بود که در مراسم رونمایی این آلبوم و همچنین در برنامه «کتاب باز» ضمن ارائه نقطه نظرات خود در حوزه موسیقی آیینی و موسیقی تعزیه توضیح داده بود: متأسفانه هیچ جایگزینی نیز برای موسیقی تعزیه ارائه نشده است و من امیدوارم این اثر بتواند تا حدی خلأ موجود در این زمینه را پر کند. مداحی دارای ریشه‌های اصیل و محکمی است که باید شناسایی شود تا موسیقی‌های مداحی‌ها در کشور ما بر اساس تقلید از ترانه‌ها صورت نگیرد. […] در آلبوم «ساقی سرمست» خوانندگی آقای کریمخانی برای من نقطه قابل اتکایی بود. این کار یک بخش تحقیقاتی و مطالعاتی داشت و برای من بسیار مهم بود که از اشعار کهن عاشورایی استفاده کنم و به سراغ شعرایی که قدیمی تر بودند رفتم.

برای شنیدن قطعه «یک کاروان دل» اینجا را کلیک کنید.

وی عنوان کرد: برای ساخت کارهای مذهبی برخلاف تصور بسیاری من از بخش سیاه وجودی خودم استفاده می‌کنم به این صورت که نیمه سیاه وجودی من دائماً به سمت روشنایی و خوبی گرایش دارد و عموماً عوامل دنیایی مانع آن می‌شوند اما این تمایل به خوب بودن باعث می‌شود که من کارهای مذهبی و دینی انجام دهم تا راه را برای رسیدن از سیاهی به روشنایی و خوبی هموار کنم. از آنجا که آلبوم «ساقی سرمست» مرتبط با عاشورا بود کتاب‌های مقتل معتبر را مطالعه می‌کردم و این مقتل خوانی‌ها کمک بسیاری به من کردند و مرا به عمق واقعه می‌بردند.

این آهنگساز با اشاره به مداحی سنتی بیان کرد: این روزها خیلی به مداحی سنتی اهمیت داده نمی‌شود. در مداحی روز یک سری بدعت گذاری‌ها صورت گرفته که گاهاً ارزش موضوع را زیر سوال می‌برند. در مداحی باید این را در نظر گرفت که در مورد انسانی صحبت می‌شود که تاریخ به او گواهی داده است و شان و منزلت بسیاری دارد.

مرحوم محمدعلی کریم‌خانی هم چندی پیش بود که در گفتگو با یکی از رسانه‌ها درباره انگیزه‌های حضورش در یک اثر موسیقایی به عنوان یک مداح توضیح داد: همیشه و از ابتدا این روال من بوده که در کارهایم همه اصول و قوانین لازم را رعایت کنم. این المان‌ها همگی بر می‌گردند به موسیقی اصیل ایرانی. من تمامی این قطعات را با در نظر گرفتن موسیقی اصیل ایران خوانده‌ام؛ چراکه بر این باورم موسیقی اصیل ایرانی از تعزیه به ما رسیده است و در سنت ما ریشه‌دارد. موسیقی وقتی ریشه‌دار و با اصالت باشد به طور حتم برای مردم دلنشین خواهد بود، زیرا این نوع موسیقی جدا از اینکه بسیار سنگین است عامه پسند بوده و مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد. من تک تک این قطعات را در دستگاه‌ها و گوشه‌های مختلف ایرانیاجرا کرده‌ام تا حرفی برای گفتن داشته باشند. البته من هم در این آلبوم نظر می‌دادم؛ اما در کل با آقای عظیمی نژاد هماهنگ بودیم. مثلاً ایشان می‌گفتند در دستگاه سه گاه یا ماهور بخوان و من این کار را می‌کردم. علاوه بر این از خلاقیت خودم نیز استفاده می‌کردم و با ترکیب خواسته‌های ایشان به یک چیز جدیدتر می‌رسیدیم، اما در کل در اجرای چنین قطعاتی تا عرق و عشق و علاقه و شور حسین (ع) با آدمی نباشد، کاری از پیش نمی‌رود. شور حسینی باید باشد تا به کار صفا بدهد وگرنه ۵۰ هزار مداح مثل من در ایران هستند. ببینید کدامشان گل کرده‌اند؟

وی در این گفتگوی رسانه‌ای بود که با اشاره به اینکه مداحی و موسیقی ایرانی باهم در ارتباطند، درباره دلایل موفقیت آلبوم «ساقی سرمست» گفته بود: اینکه این آلبوم با تمامی قطعاتش متعلق به حضرت امام حسین (ع) است دلیلی برای موفقیت آن است. من و آقای عظیمی‌نژاد فقط این کارها را اجرا کرده‌ایم و من فقط آنها را خوانده‌ام. همه ما وسیله هستیم دقیقاً مثل دکترها که وسیله هستند تا مریض بهبود یابد، اما در واقع شفا دهنده خداوند است. در واقع این عنایت ائمه و اهل بیت است که موجب می‌شود کاری مثل ساقی سرمست به موفقیتی این‌چنینی نائل آید. به طور در این قبیل کارها باید استاندارد خاصی رعایت شود.. یکی از چیزهایی که در استاندارد این کارها مشهود است انتخاب شعر و آهنگ سنگین است. من شخصاً به شعر سنگین علاقه زیادی دارم و قصدم خواندن شعری با اصالت زیاد و تاثیرگذاری بالا است. به اعتقاد من، باید شعری را انتخاب کرد که مورد پسند اغلب مردم قرار بگیرد و بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. شعر و موسیقی در مداحی باید به گونه‌ای باشد که شخصیت والای امام حسین (ع) فراموش نشود. نباید هر کس هرچیزی که دلش خواست بخواند.

به هر ترتیب آلبوم «ساقی سرمست» یک سوگ نامه شریف موسیقایی است که به واسطه توانمندی‌های آریا عظیمی نژاد در عرصه تلفیق و همچنین نوای ملکوتی و هنرمندانه مرحوم کریم‌خانی توانست در زمره آثار پرمخاطب و قابل توجهی در عرصه تولیدات موسیقایی عاشورایی قرار گیرد که همچنان از جذابیت‌های فراوانی برخوردار است.

برای شنیدن قطعه «ساقی سرمست» اینجا را کلیک کنید.