جشنواره هنری سوآرت: صداهای شنیده نشده؛ بازیگران تغییرات اجتماعی

چند سال پیش جمعی از هنرمندان پر دغدغه‌ ایرانی داخل ایران ایده جشنواره «سوآرت» را با مدیر گالری تاچ در میان گذاشتند. ایده به ثمر نشست و ثمره آن تاکنون برگزاری دو جشنواره هنری در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ بودند. فینالیست‌های بخش فیلم کوتاه دومین جشنواره در ۱۸ اوت در مراسمی در دانشگاه هاروارد اعلام شدند.

سوآرت، (سوسیال آرت) کلوپی هنری است که در آن هنرمندان جوانی که دغدغه مسائل اجتماعی دارند گردهم می‌آیند و می‌خواهند تاثیرگذار باشند. آنها هنر اجتماعی را ترغیب می‌کنند و بر این باورند که هنر می‌تواند خاستگاهی برای تغییرات اجتماعی باشد. در وبسایت سوآرت در بخش‌هایی درباره این کلوپ چنین نوشته شده است که: 

«ما به هنر اجتماعی به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان مشکلات و کاستی‌های جامعه می نگریم و بر این باوریم که هنرمندان با مهارت و نگاه انتقادی خود، می‌توانند صدای مردم را بلندتر کرده و با گردهم آوردن آنها، فرصتی ایجاد کنند تا درک بهتری از یکدیگر پیدا کرده و در کنار هم مسائل‌شان را حل و فصل کنند.

ما چه به «جبریت اجتماعی هنر» اعتقاد داشته باشیم و چه طرفدار نظریه «هنر برای هنر» باشیم، نمی‌توانیم بر این واقعیت چشم بپوشیم که به همان میزان که اثر و سبک هنری می‌تواند تابعی از شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه باشد، هنرمند نیز می‌تواند نقطه عزیمت تغییرات اجتماعی و مولد شکوفایی جامعه باشد.

ما در کلوپ «سوآرت» بر این باوریم که هنرمندان، همچون دیگر شهروندان مسئولیت اجتماعی دارند، اما هنر و خلاقیت آنها می‌تواند نقش موثرتری در تغییرات اجتماعی ایفا کند. لذا ما می‌کوشیم در همراهی با هنرمندان مسائل و مشکلات جامعه را انعکاس دهیم. ما می‌کوشیم با حمایت از هنرمندان، آنها را در خلق آثار هنری، برای ارتقای جامعه یاری کنیم.»

اهداف تمرکز بر مسائل و مشکلات زنان و اقلیت‌ها و ارتقاء سطح کیفی زندگی آنان، گام اول سوآرت است که از سال ۲۰۱۸ شروع شده است. آثار خلق شده را در نمایشگاه‌های متعدد داخلی و بین‌المللی به‌صورت فیزیکی و آنلاین به نمایش گذاشته شده و کوشش می‌شود که سوآرت فرصتی باشد برای گفت‌وگو و ابراز خلاقیت‌ها و استعدادها. 

پژمان تهوری، مدیر گالری تاچ

زمانه با پژمان تهوری که این فستیوال را راه‌اندازی کرده گفت‌وگو کرده است. پژمان تهوری روزنامه‌نگار و دانش آموخته مدرسه حقوق و دیپلماسی دانشگاه تافتس آمریکا (فلتچر اسکول) و موسس گالری هنری تاچ در شهر کمبریج در ایالت ماساچوست است. 

گالری هنری تاچ به‌عنوان طراح و مجری پروژه سوآرت، فعالیت خود را از سال ۲۰۱۲/۱۳۹۱ در شهر کمبریج در ایالت ماساچوست آغاز کرد. برگزاری نمایشگاه‌های نقاشی، عکاسی، کنسرت موسیقی، نمایش و کارگاه‌های آموزشی و کتاب‌خوانی و نمایش فیلم از جمله فعالیت‌های این گالری هنری است.  

پژمان تهوری به زمانه می‌گوید ایده راه‌اندازی این جشنواره، متعلق به جمعی از هنرمندان داخل ایران است که علاقمند بودند آثارشان را در محیط بین‌المللی به نمایش بگذارند. 

زمانی‌که پژمان تهوری به‌عنوان مدیر گالری هنری تاچ با این ایده مواجه شد فکر کرد که  این هم فرصتی است برای مخاطبان غیر ایرانی که بیشتر با هنر، فرهنگ و دغدغه‌های جامعه ایرانی آشنا شوند و هم مجالی است برای معرفی هنرمندانی که دغدغه مسائل اجتماعی دارند و می‌کوشند صدای جامعه باشند. در واقع ایده جشنواره هنر اجتماعی این‌گونه شکل گرفت.

در سال ۲۰۱۸ کلید این جشنواره زده شد و اولین دوره آن را در سال ۲۰۱۹ با همکاری مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد برگزار شد. او درباره هدف جشنواره به زمانه می‌گوید:

«هدف این جشنواره بلندتر کردن صدای مردم از طریق هنر و هنرمندان و حمایت از هنرمندانی است که دغدغه مسائل اجتماعی دارند. این جشنواره می‌کوشد فرصتی ایجاد کند که درک بهتری از یکدیگر پیدا کنیم و برای حل مشکلات جامعه، گام مشترک برداریم. به باور ما تغییرات اجتماعی بدون مشارکت همه اعضای جامعه حاصل نمی‌شود و هنرمندان به‌عنوان بخش اثرگذار و تحول‌آفرین جامعه، در این عرصه نقش کلیدی دارند. لذا این جشنواره گامی است برای تبدیل پتانسیل بالقوه جامعه هنری ایران به پتانسیل بالفعل.»

« پدر» از سید محسن محسنی شکیب، عکس برگزیده شده

به گفته پژمان تهوری هنرمندان بسیاری از داخل ایران استقبال کردند و بدون هیچ گونه تبلیغی شمار درخواست ارائه آثار هنری در دو دوره ۲۸۰ بود و بیش از آنچه بود که تصور می‌شد. 

همچنین همکاری دوباره دانشگاه هاروارد با این جشنواره نشان می‌دهد که استقبال از این جشنواره در دوره اول بالا بوده که هاروارد مجدد میزبانی این جشنواره را تقبل کرده است. 

«سال ۲۰۱۸ وقتی سراغ مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد رفتم،‌ خودم هم از خروجی اطمینان نداشتم چون دوره اول بود ولی آنها چون ایده را دوست داشتند میزبانی جشنواره را پذیرفتند و قبول کردند که از این ایده حمایت کنند ولی وقتی دوره اول جشنواره برگزار شد آنها از نتیجه کار خوشحال بودند به‌همین دلیل وقتی مجدد تقاضای حمایت از دوره دوم را مطرح کردم با استقبال آنها مواجه شدم. پس با استناد به این‌ها می‌توانم بگویم این جشنواره بازخورد خوبی داشته و امیدوارم در دوره‌های بعد بتوانیم با کیفیت بهتری جشنواره را برگزار کنیم.» 

«خداحافظ روزهای خاکستری» اثر باران آریایی جاویدان، اثر برگزیده در بخش نقاشی

پژمان تهوری درباره هنر اجتماعی می‌گوید در هنر با دو نظریه مواجه‌ایم یک نظریه «هنر برای هنر» و دیگری نظریه «جبریت هنر اجتماعی». برخلاف دسته اول که به ابعاد تکنیکی و ساختاری یک اثر و به ذات هنری آن توجه دارد، دسته دوم قائل به وجود یک رابطه معنا‌دار میان خلق اثر هنری و مسائل اجتماعی است. یعنی اینکه می‌گوید به همان میزان که هنرمند متاثر از شرایط اقتصادی و اجتماعی است،‌ و این شرایط را در آثار هنریش می‌توان دید، هنرمند نیز می‌تواند بر تغییرات اجتماعی اثرگذار و مبدع تحول باشد.

«هنر اجتماعی از این حیث مورد توجه ما قرار گرفت چون هنری است که از یک سو می‌تواند درد و رنج جامعه را به تصویر بکشد، صدای توده‌ها را بلند کند و از سوی دیگر با درگیر کردن ذهن مخاطب با مسائل اجتماعی می‌تواند مبدع یک حرکت و یک تحول اجتماعی باشد.» 

در این فستیوال هنرمندان افغانستانی نیز حضور داشتند. دوره اول فستیوال با تمرکز بر مسائل زنان و اقلیت‌ها، و با رویکرد تغییرات اجتماعی در بوستون آمریکا برگزار شد. از برگزارکننده سوآرت پرسیدم که ملتقای هنر اجتماعی ایران و افغانستان در کدامین نقطه است. به گفته تهوری:

«زبان، فرهنگ و درد مشترک، نقطه تلاقی هنر اجتماعی در ایران و افغانستان است. شما وقتی به آثار رسیده از هنرمندان این دو کشور در حوزه زنان، کودکان و اقلیت‌ها به‌عنوان سه محور فعالیت جشنواره هنر اجتماعی نگاه می‌کنید می‌توانید، این اشتراک فرهنگی را لمس کنید. 

ما در دوره اول جشنواره تنها آثار هنرمندان ایرانی را به نمایش گذاشتیم ولی با تقاضاهای متعددی برای مشارکت از سوی هنرمندان افغان مواجه شدیم و تصمیم گرفتیم دایره جغرافیایی جشنواره را گسترش دهیم و از هنرمندان افغانستانی هم حمایت کنیم و نتیجه مثبت نیز گرفتیم، چرا که ما به عنوان دو جامعه هم زبان با اشتراکات فراوان نیاز داریم هم شناخت بیشتری از هم داشته باشیم و هم رابطه تعاملی بهتری با هم برقرار کنیم چرا که هر دو از تکثر زبانی، مذهبی، قومی برخورداریم و درد مشترک داریم.» 

پوستر فیستیوال سوآرت

در نمایشگاه هنرهای تجسمی فستیوال هنر اجتماعی (سوآرت ۲۰۲۲) که با عنوان «صداهای شنیده نشده؛ بازیگران تغییرات اجتماعی» در دانشگاه هاروارد دایر شده، آثاری از فیروزه برزگری، حدیث جعفری، باران آریایی جاویدان، پروانه بابایی، شیما نجفی، مهری پوربزرگ لنگرودی، فریده سلیمی، مریم لوری، فاطمه آقاکبیری، فاطمه امانی‌راد، مهناز کیهانی، فاطمه حیدرپور، بابک جواهرپور احمدانی، منیر خدیویان، قاسم نوری، ماری موسوی، نصیر ترکمانی، علی راحمی حقیقی، جعفر رحیمی، محسن پورمحسنی شکیب، امیر صالحی، مهیا فرح‌بخش، بهناز موگویی و خبات نودینیان به نمایش در‌آمده است. این نمایشگاه تا روز ۷ سپتامبر سال جاری دایر و بازدید از آن برای عموم آزاد است.

در بخش فیلم کوتاه فستیوال نیز که روز ۱۸ آگوست برگزار شده ۱۰ فیلم کوتاه در بخش مسابقه و ۱ فیلم کوتاه خارج از بخش مسابقه اکران شده است. 

فیلم‌های شرکت کننده در فستیوال عبارتند از: 

نازپری: محمدرضا محمدی

زحل: نسرین محمدپور

پنهان در درد: دانیال قاسمیان

رقص در تاریکی: سراج الدین بیات

شب تلخ: مهشید مطهر

فرجال خون‌بس: مهدی موسوی شیرازی

بی رنگ: عبدالحمید ماندگار

در انتهای یک کوچه بن بست: امرالله احمدیان

مسیر: فاطمه شفیعی

پشت خط زرد: جواد حبیب پور

هیات داوران این دوره از فستیوال عبارتند از:

در بخش هنرهای تجسمی:

• خانم اولگا دیویدسون
• آقای ویلیام آبرست
• آقای کامران اشتری

در بخش فیلم کوتاه:

• خانم رویا سادات
• خانم الکا سادات
• آقای حسن صلح جو
• آقای محمود کریمی حکاک

هیأت داوران سوآرت ۳ هنرمند در ۳ بخش نقاشی، عکاسی و فیلم کوتاه را برای دریافت جایزه بهترین اثر انتخاب کرده است. در بخش نقاشی «خداحافظ روزهای خاکستری» اثر باران آریایی جاویدان منتخب شده و در بخش عکاسی اثر« پدر» از سید محسن محسنی شکیب به‌مثابه بهترین عکس برگزیده شده است. 

در روز ۱۸ اوت برندگان بخش فیلم کوتاه نیز اعلام شدند. فیلم « بی‌رنگ» از عبدالحمید ماندگار از افغانستان جایزه بهترین فیلم کوتاه را از آن خود کرد. همچنین نازنین عسکری بازیگر فیلم «نازپری» به‌عنوان بازیگر زن برگزیده از ایران انتخاب شد.