بررسی آسیب‌شناسانه اسناد بالادستی توسعه کارآفرینی در ایران

به گزارش خبرگزاری مهر، برنامه‌های توسعه در ایران قدمتی طولانی دارد و به نسبت کشورهای منطقه عمر برنامه‌نویسی در ایران بالاتر از دیگر کشورهای منطقه است اما به‌نظر می‌آید همچنان درصد و میزان اجرایی‌شدن این برنامه‌ها با شرایط ایده‌آل فاصله زیادی دارد.

فارغ از این موضوع، محتوای برنامه‌ها و اسناد بالادستی و همچنین میزان توجه آن‌ها به توسعه اقتصادی و الزامات آن بحث دیگری است؛ کارشناسان توسعه و اقتصاد و همچنین پژوهش‌های دانشگاهی می‌گوید که در این برنامه‌ها توجه به کارآفرینی و پیش‌ران‌های اقتصادی فاصله زیادی با برنامه‌های مشابه در کشورهای توسعه‌یافته دارد و ضروری است در این زمینه هم تغییراتی لحاظ شود.

تازه‌ترین برنامه بالادستی در دست تهیه اما برنامه هفتم توسعه است که پس از یک سال تأخیر قرار است پاییز امسال روانه میدان بهارستان و پارلمان ایران شود و به همین دلیل بحث‌های بسیاری درباره محتوای آن داغ است. یکی از این بحث‌ها ضرورت توجه به کارآفرینی و حمایت از پیشران‌های اقتصادی است.

علاوه‌براین چندین پژوهش دانشگاهی با بررسی میزان و شکل توجه به کارآفرینی در برنامه‌های پیشین از ضرورت تحول در برنامه هفتم می‌گویند. گزارش پیش‌رو با بررسی پایان‌نامه و پژوهش‌های دانشگاهی به این مسائل می‌پردازد اما پیش از این از روند طی‌شده و مسیر باقی‌مانده برای تصویب و نهایی‌شدن برنامه هفتم می‌گوید.

روند تدوین برنامه هفتم؛ دلیل تأخیر در تدوین چیست؟

بر اساس قوانین کشور و آنچه در برنامه ششم توسعه تصویب شد، سال ۱۴۰۰ آخرین سال اجرای برنامه ششم بود و دولت وقت مکلف بود تا آخر خرداد ۱۴۰۰ برنامه هفتم را به مجلس ارسال کند اما این اتفاق رخ نداد و دولت دوازدهم اعلام کرد به دلیل فرایند انتقال قدرت در قوه مجریه نمی‌تواند برنامه هفتم را به مجلس ارسال کند.

به‌عبارت دیگر دولت پیشین که در آخرین سال کاری خود بود، با هدف و نیت اینکه دولت جدید بر اساس برنامه‌های خود، اهداف پنج سال آینده را مشخص کند از تدوین و ارسال برنامه هفتم به مجلس سر باز زد تا در سال ۱۴۰۱ همچنان برنامه ششم اجرا شود.

با این پیشینه و تأخیر یک‌ساله، حالا گفته‌های مسئولان از آغاز روند تدوین برنامه هفتم می‌گویند و به نظر می‌آید در چند ماه آینده این برنامه به مجلس ارسال خواهد شد.

بر اساس تازه‌ترین اخبار، تا چند ماه آینده این برنامه تدوین خواهد شد و تا پایان سال هم به تصویب مجلس و شورای نگهبان خواهید رسید. به عبارت دیگر سال ۱۴۰۲، سال اول برنامه هفتم خواهد بود و تا پایان سال ۱۴۰۶ هم ادامه پیدا خواهد کرد.

حمایت از کارآفرینی و پیشران‌های اقتصادی در برنامه‌های پیشین

چندین پژوهش و پایان‌نامه دانشگاهی به بررسی میزان توجه و نوع نگاه برنامه‌های بالادستی مانند برنامه‌های توسعه به کارآفرینی و پیشران‌های اقتصادی پرداخته‌اند که در ادامه به نتایج چند مورد اشاره می‌شود.

«تحلیل محتوای سیاست‌های توسعه کارآفرینی در برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور» عنوان مقاله‌ای پژوهشی از «سعید جعفری‌مقدم» دانشیار گروه توسعه کارآفرینی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران است که به همراه همکاران میزان توجه به کارآفرینی در برنامه‌های توسعه ایران را بررسی کرده است.

هدف این پژوهش، پاسخ به این پرسش محوری بود که در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور به-مثابه یکی از بالاترین سندهای هدایت‌کننده جریان توسعه، تا چه اندازه توسعه کارآفرینی در سیاست‌گذاری‌های ملّی مورد توجه قرار گرفته است؟

آن‌ها برای پاسخ‌گویی به این سوال از تکنیک تحلیل محتوای کمّی و رویکرد به‌کارگیری قیاسی مقوله‌ها استفاده کردند و نظریه مبنایی درنظر گرفته شده برای تحلیل محتوای سیاست‌ها، «مدل الفبای کارآفرینیِ» دیده‌بان جهانی کارآفرینی، در سه سطح و به ترتیبِ مؤلفه‌های سه‌گانۀ ایجاد و تقویت نگرش‌های کارآفرینانه، بروز رفتارهای کارآفرینانه و بهبود نتایج کارآفرینانه بود. جامعه آماری پژوهش، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور بوده است.

دسته‌بندی گزاره‌های مرتبط با توسعه کارآفرینی بر اساس فرآیند کدگذاری در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی انجام شد و داده‌ها در فرم کدگذاری به‌عنوان ابزار گردآوری داده‌ها جمع‌آوری شدند.

یافته‌های این پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگرچه بازگویی واژگان کارآفرین، کارآفرینی و کسب‌وکار، در محتوای برنامه‌های اول تا ششم توسعه با رشد همراه بوده؛ لیکن سیاست‌های تدوین شده از نظر مؤلفه‌های مدل توسعه کارآفرینی تناسب چندانی با یکدیگر نداشته و بیشترین توجه، به رفتارها و نتایج کارآفرینانه و سپس به نگرش‌های کارآفرینانه معطوف بوده است.

این در حالی‌است که بر اساس نظریات توسعه کارآفرینی، ابتدا بایستی نگرش‌های کارآفرینانه شکل گرفته و تقویت شوند و با تکیه بر آن است که رفتارها و نتایج کارآفرینانه توسعه می‌یابند. در نهایت بر پایۀ فرآیند و یافته‌های این پژوهش، پیشنهادهایی برای سیاست‌گذاری توسعه کارآفرینی ارائه شد.

توزیع فراوانی سیاست‌های تنظیم‌شده برای توسعه کارآفرینی در برنامه‌های توسعه کشور

کارآفرینی در اسناد بالادستی ایران؛ بررسی نتایج

جمع‌بندی کلی بخش یافته‌های تحقیق این نکته را آشکار می‌کند که در خصوص وضعیت سیاست‌های ارائه‌شده برای توسعه کارآفرینی در برنامه‌های پنج‌ساله و مقایسه آن با الگوی توسعه کارآفرینی دیده‌بان جهانی کارآفرینی، تناسب چندانی وجود ندارد.

این استدلال بر این مبنا شکل می‌گیرد که در این الگو، ابعاد سه‌گانه نگرش‌ها، رفتارها و نتایج کارآفرینانه با یکدیگر در ارتباط مستقیم و فرایندی هستند و بر اساس نگرش‌های کارآفرینانه، رفتارهای کارآفرینانه شکل می‌گیرد و رفتارهای کارآفرینانه نتایج کارآفرینانه خواهد داشت.

بنابراین انتظار می‌رود سیاست‌های توسعه کارآفرینی که در آینده تنظیم می‌شود، نخست بیشتر معطوف به ایجاد و تقویت نگرش‌های کارآفرینانه، پس‌ازآن رفتارهای کارآفرینانه و در انتها نتایج کارآفرینانه باشد.

این در حالی است بیشترین سیاست‌ها به بهبود رفتارهای کارآفرینانه اختصاص داشته و پس‌ازآن به نتایج کارآفرینانه توجه شده و تعداد محدودی از سیاست‌های کارآفرینی بر ایجاد و تقویت نگرش‌های کارآفرینانه متمرکز بوده است.

ضمن آنکه در تحلیل نتایج حاصل از منابع بررسی‌شده، فقدان استراتژی توسعه کارآفرینی نیز کاملاً محسوس است.

علاوه‌براین بررسی سیاست‌های مرتبط با کارآفرینی در اسناد مختلف سیاست‌گذاری، خصوصاً برنامه‌های اول و دوم توسعه، حاکی از آن است که منظور سیاست‌گذاران از توسعه کارآفرینی ایجاد اشتغال بوده است.

این امر تبیین کننده دیدگاه حاکم بر سیاست‌گذاری توسعه عمدتاً کارآفرینی در برنامه‌های پنج ساله توسعه کشور است. بدیهی است توجه به شاخص‌های الگوی یادشده می‌تواند مسیرهای جدیدی را برای توسعه کارآفرینی در کشور ایجاد کند.

مهم‌ترین پیشنهاد این پژوهش‌ها توجه به نگرش‌های کارآفرینانه و تلاش برای بهبود وضعیت نگرش‌های کارآفرینانه در جامعه از طریق سیاست‌گذاری و تدوین برنامه‌های متناسب با آن است.

برای بهبود و تقویت نگرش‌های کارآفرینانه در جامعه می‌توان از نمادها و بازیگران گوناگونی چون نظام آموزشی، فرهنگ عمومی جامعه، نظام اجتماعی و نمادها و روابط حاکم بر آن، رسانه‌ها، عوامل بازار و… بهره‌مند شد.