ابن سینا ارتباط تنگاتنگی میان حکمت علمی و شریعت قائل بوده است

به گزارش خبرگزاری مهر؛ نشست «بزرگداشت ابن‌سینا» با حضور اساتید برجسته فلسفه با روز ابن‌سینا در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

در این نشست احمدحسین شریفی، سیدمحمود یوسف‌ثانی، اسدالله فلاحی، محمدرضا کهنسال، محمدعلی قربانی، حنیف امین بیدختی و محمدجواد اسماعیلی سخنرانی کردند.

در این مراسم، حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی که با موضوع «حکمت و شریعت در اندیشه ابن سینا» گفت: بحث از رابطه عقل و شرع یا عقل و وحی، و به تبعِ آن بحث از رابطه فلسفه و دین / شریعت را از چالشی‌ترین مباحث همه دوران اندیشه بشری دانست. به باور وی، همواره دیدگاه‌های متکثری پیرامون نسبت میان این دو امر مطرح بوده است.

وی ادامه داد: عده‌ای سخن از تعارضِ بین عقل و شرع به میان آورده و معتقدند این دو هرگز با هم سازگاری ندارند. در مقابل، عده‌ای دیگر بر اساس تلقی خاصی که از دین و شریعت و نیز فلسفه داشتند سخن از حقیقت دوگانه به میان آورده و معتقد بودند دو حقیقت وجود دارد که مقایسه آنها با هم نادرست است. بعضی دیگر که اغلب فیلسوفان مسلمان نیز در این طیف قرار می‌گیرند معتقد بودند عقل و وحی نه تنها با هم تعارضی ندارند بلکه با هم کاملاً سازگارند و موید یکدیگرند. برای نمونه، ابن رشد می‌نویسد که اندیشه برهانی به مخالفت با شرع و دین نخواهد انجامید و هرگز با هم مخالفتی نخواهند داشت. استدلالات ملاصدرا در حکمت متعالیه نیز در تأیید همین دیدگاه است.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: در اینکه ابن‌سینا به عنوان یک فیلسوف عقل‌گرای مسلمان و بلکه به عنوان عقل‌گراترین فیلسوف مسلمان عملاً ملتزم به شریعت بوده هیچ اختلافی نیست. از نظرگاه اندیشه‌ای نیز ملاحظه می‌شود که وی در رساله اقسام علوم عقلی، به تفصیل انواع علوم عقلی و فلسفی را دسته‌بندی کرده و بیان می‌کند که از میان این دسته‌بندی‌ها آشکار می‌شود که هیچ‌یک از اینها مخالفتی با شریعت ندارد؛ کسانی که مخالفت حکمت و شریعت را ادعا می‌کنند خودشان گمراه هستند و به سبب ناتوانی و کوتاهی‌شان این گونه نتیجه گرفته‌اند. ابن‌سینا در رساله «منطق شفا» نیز، فراتر از اثباتِ عدم تعارضِ حکمت علمی و شریعت، ارتباط تنگاتنگی را میان آن دو ایجاد می‌نماید.

در ادامه این مراسم، سیدمحمود یوسف ثانی که با موضوع «تمثیل عرفانی ابن سینا» سخنرانی می‌کرد با بیان اینکه آثار ابن سینا عمدتاً یا در حوزه منطق و یا در حوزه مباحث فلسفی است، این پرسش را مطرح کرد که چطور شده است که یکباره چند رساله با یک حیثیت خاص بین آثار او پیدا شده اند که به نحو بسیار زیادی با زبان و بیان و نوع مطالبی که در آثار دیگر او وجود دارد، متفاوت اند؟ مقصود همان رساله‌هایی است که به عنوان رساله‌های رمزی از آنها یاد می‌شود. هانری کربن هم در کتاب «تمثیل عرفانی ابن سینا» این کتاب‌ها را نوعی تمثیل عرفانی تلقی کرده است.

تفاوت‌های فکری در خصوص نظام فکری ابن سینا

عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در پاسخ به این سوال که آیا نظام فکری ابن سینا واجد یک حیثیت عرفانی هم هست یا نه؟ افزود: که پژوهشگران دو گرایش اصلی و کاملاً متفاوت در این خصوص دارند. یک عده با قاطعیت منکرند که نظام فکری ابن سینا واجد جنبه عرفانی باشد. در رأس این افراد، دیمیتری گوتاس قرار دارد که تلاش داشته تا نشان دهد که نظام فکری ابن سینا نظامی واحد و منسجم و یک مجموعه بوده که رویکرد عرفانی در آن جای نمی‌گیرد. عده دیگری معتقدند که با این قاطعیت نمی‌توان نفی حیثیت عرفانی از اندیشه‌های این سینا کرد ولی در این خصوص که این جنبه عرفانی خودش را چگونه نشان می‌دهد با هم اختلافاتی دارند. برخی اندیشه ابن سینا را دارای شکلی از عرفان طبیعی می‌دانند. برخی دیگر معتقدند که ابن سینا کاملاً یک جنبه عرفانی در نوشته‌هایش داشته و در بیان نظام و فکر فلسفی خودش نهایتاً سر از عالم عرفان و ذوقیات عرفانی درمی‌آورد. به اعتقاد دکتر یوسف ثانی، در نتیجه پاسخ به این پرسش که چرا ابن سینا چنین رساله‌های رمزی را به نگارش درآورده است مسبوق به این است که درباره وجود عنصر عرفان در نظام فکری ابن سینا چه موضعی داشته باشیم.

در این نشست، حنیف امین بیدُختی، پژوهشگر دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ نیز در خصوص «معرفت‌شناسی اضافه و مضاف در ابن‌سینا» سخن گفتند. ایشان پیش از هر چیز، خاستگاه این بحث را رساله مقولات ارسطو عنوان کردند، که به بحثی مناقشه انگیز نیز بدل شده است. ایشان در ادامه به مقایسه‌ای بین ویژگی‌های مضاف در ارسطو و ابن سینا پرداخته و تفسیری از تحلیل ابن سینا از مضاف را ارائه داشتند، که بنا بر این تفسیر، به اعتقاد دکتر بیدختی، ابن سینا پیشگام تفسیر نوارسطویانی مانند اکریل از «اصل تقارن شناختی» ست.

محمدجواد اسماعیلی نیز به عنوان آخرین سخنران این مراسم، در موضوع «حرکت در مقولات: ابن‌سینا و مفسرانش»، ایراد سخن نمود. ایشان با بیان اینکه طبیعیات شفا نسبت به طبیعیات اشارات کمتر مورد توجه قرار گرفته است، افزودند از آنجایی که کتاب اشارات در اواخر عمر ابن سینا و به صورت کوتاه به نگارش درآمده، باعث شده که عمده شارحان و مفسران ابن سینا به شرح و تفسیر این اثر همت گمارند. وی در ادامه به ذکر برخی از این شرح و تعلیقه‌ها اشاره داشتند.

وی گفت که بحث حرکت در مقولات در ذیل همین طبیعیات مطرح می‌گردد. به اعتقاد اسماعیلی، نکته مهم در اینجا این است که ابن سینا در طرح بحث خود صرفاً به ذکر آرای ارسطو بسنده نکرده و آثار شارحان وی را نیز مد نظر قرار می‌دهد. به باور ابن سینا، حرکت نیازمند یک قلمرو و گستره می‌باشد. بر همین اساس وی در مقولات ارسطو، اعم از کم و کیف و …، بررسی و مداقه می‌کند که در کدامیک از آن‌ها، حرکت مقدور و میسور است؟ بنظر استاد اسماعیلی، شیخ نتیجه می‌گیرد که تنها در کمیت، کیفیت، وزن، و مکان، حرکت می‌تواند اطلاق شده یا جاری باشد