برجام گرفتار در بازی «مار پله»

ایران و امریکا و بلکه مذاکرات برجامی به چنین وضعی دچار است؛ نه نزدیک به توافق و نه دور از آن. بلاتکلیفی و انجماد همچنان بر سر برجام باقی است.

جالب این‌جاست که همیشه بهانه توقف و ایجاد بن‌بست در روند مذاکرات دم دست طرف‌هاست تا به سرعت، امیدها به توافق در آینده نزدیک را تا دوردست عقب‌برانند. این‌بار نظارت‌فنی‌آژانس‌بین‌المللی انرژی هسته‌ای کار را متوقف کرده است. آژانس می‌گوید؛ آنچه میان تهران و واشنگتن درحال توافق شدن است با گزارش فنی این نهاد درباره پرونده هسته‌ای ایران دو جنس متفاوت هستند. از این‌رو لازم است در این‌باره نیز میان آژانس و تهران توافق صورت گیرد.

تهران اصرار آژانس بر حل و فصل پاره‌ای پرسش‌ها را نمی‌پسندد. تهران براین نظر است که آنچه امروز «رافائل کروسی» بر آن اصرار می‌کند، بازی در زمینی است که اسرائیلی‌ها فراهم کرده‌اند. به عقیده طرف ایرانی، آژانس نباید پرسش‌هایش از منظر تل‌آویو طراحی و بیان شود و به اتهام‌هایی پاسخ دهد که آشپز آن اسرائیلی‌ها هستند. این درحالی است که در نیمه سپتامبر آینده یعنی همین شهریور ماه، شورای حکام آژانس تشکیل جلسه می‌دهد. گزارش درباره پرونده هسته‌ای ایران اصلی‌ترین دستور کار اعضای این شورا خواهد بود. با این وضع تهران در برزخ انتخابی قرار دارد که از یک‌سو یا باید در فرصت محدود تن به خواست‌هایی دهد که الزاما با منافع آن در پرونده‌هسته‌ای و مقابله با سیاست‌های‌ ایران‌ستیزی اسرائیل هم‌سو نیست. از سوی دیگر، مقاومت در برابر خواست آژانس به ادامه بلاتکلیفی در پرونده برجام و به تبع آن پیامدهای احتمالی این وضع می‌انجامد.

واشنگتن در این میان بازی زیرکانه‌ای را دنبال می‌کند. توقف ۹ روزه در پاسخ به طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا و سرانجام اعلام پاسخ با رویکرد دوگانه به موضوع توافق همراه شده است. واشنگتن با بررسی پاسخ به هنگام تهران به پیشنهاد ارائه شده از سوی «جوزف بورل» هماهنگ کننده مذاکرات وین، فرصت کافی را برای بررسی و ایجاد امکان چانه‌زنی در خواست‌ها ‌و تحفظات تهران برای خود فراهم کرد. در این‌حال پاسخ اعلام شده از سوی واشنگتن، جز برخی لفاظی‌ها، حاوی هیچ نظر روشن مبنی بر «آری» یا «نه» به طرح پیشنهادی نیست. علاوه براین «ندبرایس» سخنگوی وزارت امورخارجه دولت «بایدن» با توجه به تحفظات تهران و برخی خواست‌های‌تازه واشنگتن، لزوم شروع دورتازه‌ای ازگفت‌وگوها را در وین به میان کشید. او همچنین بر فوریت توافق تهران و آژانس هسته‌ای به عنوان شرط کافی برای توافق آینده تأکید کرد. رفتار واشنگتن را جز نبود اراده کافی برای توافق – حداقل در آینده نزدیک – نمی‌توان تفسیر کرد؛خاصه آن‌که تهران نیز بر ادامه گفت‌گوهای وین بی‌تمایل نشان نداده است.

به این ترتیب واشنگتن از یک‌سو خود را برای انجام توافق مشتاق نشان می‌دهد. از سوی دیگر به ‌گونه‌ای عمل می‌کند که توافق را دور از دسترس کند. اظهار رضایت «ایال هولاتان» مشاور امنیت ملی و «بنی‌گانتز» وزیر جنگ اسرائیل در نتیجه سفر فوری خود به واشنگتن و برخلاف‌ادعاهایشان در مخالفت با توافق فوری دولت بایدن با ایران، از اطمینان تل‌آویو به دور شدن از نقطه توافق خبر می‌دهد.

به این ترتیب مذاکرات برجامی همچنان در بازی «مارپله» گرفتار خواهد ماند؛ زیرا هنوز نمی‌توان اراده مشترک و واقعی را برای دستیابی به «توافق‌» شناسایی کرد. تفاهم برای گفت‌گو درباره یک هدف، یک چیز است و توافق در خدمت به اجرای آن هدف، چیز دیگر است.

65