بیماری شقاق یا فیشر مقعد چیست و چرا به آن مبتلا می‌شویم؟

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که از هر پنج نفر یک نفر در طول زندگی خود دچار شقاق می‌شود. ممکن است این آمار درست نباشد، چون بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، از مراجعه به پزشک و عنوان بیماری خود خجالت می‌کشند.

شقاق چیست؟

شقاق مقعدی به معنی ایجاد یک یا چند پارگی طولی در پوشش مجرای مقعد است که این بریدگی یا ترک به سمت داخل کانال مقعد امتداد می‌یابد.

زخم شقاق مقعدی معمولا کمتر از یک سانتی متر عرض دارد، اما به دلیل حساسیت بالای ناحیه مقعد بیمار درد و ناراحتی زیادی را تجربه می‌کند و درد در این ناحیه می‌تواند بسیار شدید باشد.

فیشر به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود که از لحاظ عمق و شدت پارگی با هم متفاوتند. شقاق اگر کمتر از شش هفته وجود داشته باشد حاد یا اگر بیش از شش هفته وجود داشته باشد مزمن توصیف می‌شود. موارد شقاق خفیف معمولا با دارو، پماد و روش‌های خانگی قابل درمان هستند، اما فیشر مزمن فقط با جراحی و لیزر ترمیم می‌شود.

هنگامی که پارگی اتفاق می‌افتد، منجر به آسیب و عود مکرر می شود. عضله اسفنکتر داخلی که در زیر پارگی قرار دارد، دچار اسپاسم می‌شود. این امر باعث درد شدید می شود. اسپاسم همچنین لبه های شکاف را از هم جدا می‌کند و بهبود زخم را دشوار می‌کند.

اسپاسم سپس منجر به پارگی بیشتر مخاط در هنگام اجابت مزاج می‌شود. این چرخه منجر به ایجاد شقاق مزمن مقعدی در حدود ۴۰ درصد از بیماران می‌شود.

علل ابتلا به شقاق یا فیشر مقعد

شقاق ناشی از کشیده شدن مخاط مقعد شما بیش از ظرفیت طبیعی آن است. دو حلقه عضلانی (اسفنکتر) مقعد را کنترل می‌کنند. حلقه بیرونی به طور آگاهانه کنترل می شود اما حلقه داخلی غیر ارادی است. اسفنکتر داخلی تحت فشار ثابت است. متخصصان بر این باورند که اگر فشار بیش از حد افزایش یابد، اسفنکتر داخلی ممکن است منقبض شود، جریان خون را کاهش دهد و خطر ایجاد شقاق را افزایش دهد.

این اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که مدفوع به دلیل یبوست سفت و خشک باشد. شقاق مقعدی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد. عواملی که منجر به ایجاد فیشر می‌شوند:

یبوست: مدفوع بزرگ و سفت باعث ایجاد فشار و پارگی در ناحیه مقعد در حین اجابت مزاج می‌شود.

اسهال: اسهال مکرر می‌تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود.

اسپاسم عضلانی: متخصصان معتقدند که اسپاسم عضلانی اسفنکتر مقعد ممکن است خطر ایجاد شقاق مقعدی را افزایش دهد. اسپاسم یک حرکت کوتاه و خودکار عضلانی است که در آن عضله می تواند ناگهان سفت شود. اسپاسم عضلانی همچنین ممکن است روند بهبودی را تضعیف کند.

بارداری و زایمان: زنان باردار در اواخر بارداری در معرض خطر بیشتری برای ایجاد شقاق مقعدی هستند. پوشش مقعد نیز ممکن است در هنگام زایمان پاره شود.

بیماری‌های مقاربتی (عفونت‌های مقاربتی): بیماری‌های مقاربتی ریسک ابتلا به شقاق مقعدی را افزایش می‌دهند. این عارضه‌ها شامل سیفلیس، HIV ،HPV (ویروس پاپیلومای انسانی)، تبخال و کلامیدیا می‌باشند.

شرایط زمینه ای: برخی از شرایط زمینه‌ای مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و سایر بیماری‌های التهابی روده ممکن است باعث ایجاد زخم در ناحیه مقعد شوند.

رابطه جنسی مقعدی: با توجه به اینکه حالت ارتجاعی مقعد محدود است، برقراری رابطه مقعدی مکرر می‌تواند منجر به این عارضه شود.

علائم شقاق مزمن و حاد

با توجه به شباهت علائم فیشر با برخی دیگر از بیماری‌های مقعدی مثل بواسیر، برای تشخیص قطعی این بیماری باید به پزشک مراجعه کنید. شقاق یا فیشر مقعدی بسته به شدت و عمق زخم ممکن است علائم و نشانه‌های زیر را برای بیمار ایجاد کند:

• درد در حین یا بعد از اجابت مزاج که ممکن است چند ساعت طول بکشد
• احساس گرفتگی و اسپاسم مقعدی
• مشاهده خون روشن روی مدفوع یا دستمال توالت
• سوزش و خارش مقعد که هنگام دفع تشدید می‌شود
• مشاهده یک یا چند ترک یا پارگی کوچک در پوست اطراف مقعد
• اسکین تگ یا توده پوستی کوچک در نزدیکی شقاق مقعدی
• خروج ترشحات

در این بخش می‌توانید مطلب کامل شقاق چیست را مشاهده کنید.

نحوه معاینه و تشخیص فیشر

معمولا زخم شقاق یا فیشر به راحتی و برای خود بیمار هم قابل مشاهده است. بنابراین پزشک با انجام معاینه فیزیکی می‌تواند بیماری شما را تشخیص دهد. برای انجام این معاینه بیمار به حالت سجده یا به پهلو روی تخت قرار می‌گیرید تا دهانه مقعد به راحتی قابل مشاهده باشد.

اگر زخم در داخل کانال مقعد ایجاد شده باشد و یا پزشک نیاز به بررسی بیشتر علت ایجاد فیشر مقعدی داشته باشد، یکی از معاینات و آزمایشات زیر انجام می‌شود:

• آنوسکوپی
• کولونوسکوپی
• بیوپسی
• سیگموئیدوسکوپی

درمان شقاق

درمان‌های پزشکی و جراحی با هدف کاهش فشار عضله اسفنکتر داخلی، منجر به تسکین درد و بهبود شقاق مقعدی می شود. افراد مبتلا به شقاق خفیف ممکن است این بیماری را بدون جراحی برطرف کنند. در مقابل، افرادی که دارای شقاق مزمن مقعد هستند معمولاً نیاز به مداخله پزشکی دارند.

درمان اولیه دارویی است و با هدف از بین بردن یبوست، نرم شدن مدفوع و کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعدی انجام می‌شود. چندین روش برای کاهش اسپاسم اسفنکتر مقعدی وجود دارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

این اقدامات گاهی موفقیت آمیز است. با این حال، برخی از بیماران ممکن است بهبود پیدا نکنند، یا ممکن است عود مکرر داشته باشند. چنین بیمارانی ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند که در بیش از ۹۵ درصد موارد موفقیت آمیز است.

فیبر درمانی: اجتناب از حرکات سخت روده از وارد شدن ضربه به کانال مقعدی جلوگیری می کند و باعث بهبود شقاق می شود. افزایش فیبر در رژیم غذایی یکی از بهترین راه ها برای نرم و حجیم شدن مدفوع است. فیبر در میوه ها و سبزیجات یافت می شود.

سم بوتولینوم: سم بوتولینوم یک سم عصبی است که توسط یک باکتری به نام کلستریدیوم بوتولینوم تولید می‌شود. این دارو به طور موقت تا سه ماه ماهیچه‌ها را فلج می‌کند و می‌توان آن را بدون بیهوشی یا آرامبخش به عضله اسفنکتر داخلی مقعد و در مطب تزریق کرد. بوتولینوم می تواند باعث بی اختیاری موقت و خفیف مقعدی (نشت گاز یا مدفوع) در برخی بیماران شود.

جراحی: روش‌های جراحی عموماً برای افرادی که علائمی دارند که علی‌رغم درمان دارویی حداقل یک تا سه ماه ادامه داشته‌اند، اختصاص دارد. روش انتخابی اسفنکتروتومی داخلی جانبی نامیده می‌شود که با برش این عضله، اسفنکتر داخلی مقعد را شل می‌کند. این به طور کلی به عنوان یک روش سرپایی انجام می‌شود و در عین حال بیهوشی عمومی برای بیمار ارائه می‌شود. درد ناشی از اسفنکتروتومی معمولاً خفیف است و اغلب کمتر از درد خود شقاق است. بیماران اغلب در عرض یک هفته به فعالیت عادی باز می گردند.

نگرانی اصلی در جراحی ایجاد بی اختیاری مدفوع است. بی اختیاری مدفوع می تواند شامل ناتوانی در کنترل گاز و/یا مدفوع باشد. بی اختیاری خفیف به شکل تراوش مقعدی می تواند در ۴۵ درصد از بیماران در دوره بلافاصله پس از عمل رخ دهد و این ممکن است توسط بیماران با بی اختیاری دائمی اشتباه گرفته شود. با این حال، این بی اختیاری فوری پس از جراحی به ندرت دائمی است و معمولاً خفیف است. خطر بی اختیاری دائمی باید با جراح خود در میان گذاشته شود.