شاه به روایت قاضی ربیحاوی، مسعود کدخدایی - Gooya News

مسعود کدخدایی - رادیو زمانه

پرداختن به زندگی آخرین شاهِ دو هزار و پانصد سال نظام شاهنشاهی، نیازمند پژوهش است و در کار قاضی ربیحاوی به خوبی می‌بینیم که این پژوهش انجام گرفته است.

اما نخستین چیزی که با خواندن نمایشنامه به نظرم رسید این بود که عنوان آن چیزی کم دارد. از خودم پرسیدم چه کم دارد؟ و به این نتیجه رسیدم که اگر عنوان نمایشنامه «تراژدی سلطنت محمدرضا شاه» بود، این پرسش به ذهنم نمی‌رسید. دلیلش هم اینکه در هر سطر آن، این محمدرضا شاه است که عرض اندام می‌کند و در ذهن ما تداعی می‌شود.

قاضی ربیحاوی در نمایشنامه‌ی دو پرده‌ای «تراژدی سلطنت» در واقع داستان ظهور و سقوط محمدرضا شاه را به صحنه برده است. البته او نام‌ها را عوض کرده است. شاید به این دلیل که بُعدی فرامکانی و فرازمانی به داستان ببخشد. با وجود این، برای مخاطب هیچ جای تردیدی باقی نمی‌ماند که سهیل، علی سهیلی نخست‌وزیر وقت است و همچنین فئاد، فوزیه؛ سارا، ثریا؛ اَردی، اردشیر زاهدی؛ فردوس، حسین فردوست؛ معلم، اسداله عَلَم؛ بصیر، نصیری رئیس ساواک؛ و زاهد، فضل‌اله زاهدی است، و شاه، محمدرضا شاه.

پرده‌ی اول نمایشنامه شامل زندگی شاه از رسیدن اوست به سلطنت تا سی و هفت سالگی‌اش که می‌شود حدود دوسال پس از کودتای ۲۸ مرداد، و پرده‌ی دوم شامل سال‌های پرتب و تاب دو سالِ پیش از انقلاب که او پنجاه و هفت ساله و بیمار است، تا زمانی که پس از غروب سلطنت در ایران، خودش هم غریبانه در غربت غروب می‌کند.

بنا بر اطلاعیه نشر پیام تلاش ربیحاوی در این نمایشنامه این بوده که «زوایای روانی شاه» را آشکار کند و نیز «رابطه‌ی فرد با قدرت» را به نمایش بگذارد که هر دو بسیار جالب به نظر می‌رسند. اما غربی‌ها مَثَلی دارند که می‌گوید شیطان در لابلای جزئیات است، اگر نه در کلیات همه توافق دارند.

در این نمایشنامه‌ ما شاهی را می‌بینیم دودل و همواره متزلزل، با اعتقادهای مذهبی و گاه خرافی، بی اعتماد به اطرافیان، خانواده‌دوست، دوستدار مردم، خواهان پیشرفت کشور، ترسان از کمونیسم، متنفر از خمینی و مصدق که در سال‌های آخر سلطنتش دیکتاتوری را برای کشورش بهترین روش حکومتی می‌داند. البته آن زمان که دیگر دیر بسیار دیر می‌شود، صدای انقلاب را می‌شنود.

مطالب بیشتر در رادیو زمانه

آنچه در زیر می‌آورم گفته‌های مستقیم شاه در این نمایشنامه است که نشان می‌دهد شاهِ ساخته‌ی ربیحاوی چگونه حرف می‌زند، چگونه می‌اندیشد و چگونه رفتار می‌کند.

شاه دودل

«تراژدی یک سلطنت» نوشته قاضی ربیحاوی: عرصه‌ی شطرنج برای قهرمانان پوشالی