دو رود نیل برای خواندن یک ملودی، ساز‌های زهی و سینث‌سایزر‌های سودان

تاریخ معاصر سودان مانند هر کشور آفریقاییِ پس از استعماری پیچیده و پر از دلهره است. پیش از مستقل شدن، کشور سودان مستعمره‌ی سه امپراطوری عثمانی، مصر و بریتانیا بود. این گذشته‌ی پر هرج و مرج تأثیر برگشت‌ناپذیری روی ساختار اجتماعی و فرهنگی کشور داشت و می‌توان گفت همین باعث شد که سودان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شود.

چنین اتفاقاتی بود که پیش زمینه‌ای بنیادی را برای اولین کودتای نظامی در کشور به رهبری کُلُنل جعفر محمد النمیری در سال ۱۹۶۹ فراهم کرد. النمیری که شخصیتی  باهوش و پرجذبه بود به خوبی می‌دانست که برای ماندن در جایگاه قدرت نیاز به حمایت مردم کشور دارد.

او با فعالیت‌های خود به ارتقای موسیقی مردمی سرعت بخشید که برای جمعیت بسیاری قابل توجه بود. با همکاری دولت‌های چین و کره‌ی شمالی تئاتر‌ها ساخته شد و موسیقی‌دانان تعلیم داده شدند.

موسیقی‌ای که نوازندگان تازه‌کار خلق می‌کردند بی‌ریشه نبود. ریشه‌های موسیقی مردمی در سودان به سال‌های دهه‌ی ۱۹۳۰ برمی‌گردد.

در هر صورت در زمان حکمرانی النمیری بود که موسیقی سودان به خصوص در پایتخت جدید کشور یعنی خارطوم شکوفا گشت و در آن دوره همه‌گیر شده بود.

تصاحب قدرت توسط اسلام‌گرایان

متاسفانه عمر این دوره‌ی درخشان فعالیت‌های فرهنگی کوتاه بود. با ظهور اسلام‌گرایان افراطی و گروه‌های نظامی‌شان، النمیری در یک چرخش سیاسی شروع به حمایت از عقاید آنان کرد. اما سرانجام حتی حتی قانونی شدن سانسور ترانه‌های موسیقی برای در قدرت باقی ماندن او کافی نبود.

دوران طلایی موسیقی در سودان

در سال‌های دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ موسیقی در سودان در همه جا طنین داشت. گروه‌های موسیقی و ارکسترهای بسیاری در خارطوم در حال آفرینش موسیقی و نواختن بودند. آن‌ها از موسیقی غرب تاثیرات بسیاری پذیرفته بودند و در مجموع یک دوران طلایی را رقم زدند که با ظهور اسلام‌گرایی به محاق افتاد.
اوستاینتو تهیه‌کننده موسیقی ملل گروهی را به اتیوپی، سومالی، جیبوتی و مصر فرستاد تا صداهای ضبط شده در این دوران طلایی را بازیابند. حاصل این تلاش آلبوم دو رود نیل برای خواندن یک ملودی است. مجموعه‌ای که عنوان آن به رودخانه‌های نیل آبی و سفید که خارطوم را در برمی‌گیرند اشاره دارد با آثاری از: عبدالعزیز مبارک، کمال ترباس، خوجعلی عثمان، سید خلیفه، عبدالمونیم اخالدی، سمیرا دنیا، محمد واردی، عبدالله عبدالقادر و ابراهیم کاشف.

در جریان کودتای سال ۱۹۸۶ النمیری از قدرت کنار زده شد و در نهایت در سال ۱۹۸۹ عمر البشیر، دیکتاتور مخلوع به قدرت رسید.

موسیقی‌دانان از ابتدای سال‌های دهه‌ی ۱۹۸۰، همان زمان که النمیری تلاش داشت با راضی نگه داشتن افراطیون در قدرت باقی بماند، آغاز به ترک کشور کردند.

در هر صورت حکومت تا ابتدای سال‌های دهه‌ی ۱۹۹۰ برخورد شدیدی با موسیقی و موسیقیدانان نداشت.

با اینکه سخت گیری‌های به وجود آمده طی سال‌‌های دهه‌ی ۱۹۸۰ بد بود و محتوای ترانه‌ها و مکان‌های مناسب برای اجرا محدود شدند اما قوانین تازه بیش از پیش سختگیرانه بودند.

آهنگ‌ها تنها در صورتی ممنوع نمی‌شدند که در ستایش حکومت تازه بودند یا مردم سودان جنوبی را اهریمن جلوه می‌دادند.

موسیقی‌دانان در صورت رعایت نکردن قوانین دستگیر و شکنجه می‌شدند همین سبب شد که ذره ذره، تعداد تبعیدی‌ها سر به فلک بکشد.

ثبت میراث فرهنگی

آلبوم دو رود نیل برای خواندن یک ملودی مخاطب را به اوج دوران خوش موسیقی در سودان برمی گرداند. اکثراین شانزده قطعه در سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ و خارطوم ساخته شده‌اند.

متاسفانه بهترین برنامه‌های بازسازی صدا هم قادر نیستند مشکلاتی که پنجاه سال پیش در ضبط صدا وجود داشته را برطرف کنند. در هر صورت لرزش هایی که گهگاه در صداهای دیستورت² به وجود می‌آیند هم از ارزش، کیفیت و گوناگونی نوایی که این موسیقیدانان فوق العاده خلق کرده‌اند نمی‌کاهد.

همانطور که نام آلبوم گویاست، سازهای زهی و سینث‌سایزر‌ها نقشی کلیدی در این آلبوم بر عهده دارند و با ملودی هایی شاداب فضا را برای اوج گرفتن صدای خواننده آماده می‌کنند.

آنچه پیش از هرچیز توجه را به خود جلب می‌کند صدای پرکاشن و ریتم آهنگ‌هاست. برای مثال آهنگ اول آلبوم “Al Bareedo Ana” از عمادالدین یوسف را در نظر بگیرید:

آهنگ با ضرب گیرای درام آغاز می‌شود. ضربی گیرا و به شدت منظم که مردم را به رقص وا می‌دارد. سپس ملودی همراه صدای پر انرژی سازهای الکترونیک و زهی بر موسیقی سوار می‌شود. صدای یوسف فرای بقیه سازها، فضای موسیقی را پر می‌کند و حس و حال به شدت پرشوری را می‌سازد. اگر خود را در یک تالار کنار دیگران تصور کنید برای جشن عروسی یا به زبان ساده در حال لذت بردن از لحظه باشید، از این آهنگ نهایت لذت را خواهید برد.

جشنی برای بقا

وقتی این آلبوم را می‌شنوید اثر موسیقی منعطف هندی و نواهای موسیقی سنتی جهان عرب شما را به واکنش خواهد خواند.

اثر موسیقی سنتی عرب به خصوص در صدای خوانندگان زنی چون حنان بلوبلو و سمیرا دنیا در آهنگ‌های “Alamy Wa Shagiya³” و “Galbi La Tahwa Tani⁴” به گوش می‌رسد. صداهایی فراتر از موسیقی همراهشان، مانند پرندگانی در پرواز هستند.

دو رود نیل برای خواندن یک ملودی (نام به دو رود نیل اشاره دارد که پیرامون خارطوم هستند نیل آبی و سفید) تاریخ‌نگاری ارزشمندی‌ست از صحنه‌ی موسیقی تاثیرگذاری که در سراسر آفریقا و دنیای عرب رد خود را باقی گذاشت. تا امروز مخاطبان بسیاری در کشور‌های عربی کناره‌ی خلیج فارس به دنبال آثار ضبط شده‌ی موسیقیدانان حاضر در این آلبوم هستند. همچنین به دلیل ظهور دوباره‌ی موسیقی در سودان این مجموعه بیش از سندی تاریخی قلمداد می‌شود.

شب‌های خارطوم با صدای موسیقی و نوازندگان در حال برگشت به جنب و جوش هستند. گروه‌های کاملی از نوازندگان، مانند گروه‌های حاضر در این آلبوم، دوباره در عروسی‌ها می‌نوازند و نوای موسیقی در رخداد‌های گوناگون در خیابان‌ها شنیده می‌شود.

بعضی از آهنگ‌ها با صدای خوانندگانی از سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ اجرا شده است و نسل جدید هم به خوبی میراث‌دار گذشتگان بوده‌اند. این آلبوم شما را با شور موسیقی سودانی آشنا می‌کند و بقای موسیقی سودان از پس ظهور اسلام‌گرایی، کودتاها، سرکوب‌ها و کشتارها  را جشن می‌گیرید.

¹ ostinato records

² Distort

³ به معنی درد و رنج من

⁴ به معنی قلب من باز در دام عشق نمی‌افتد