کلمات چون تصاویر؛ تصاویر چون کلمات

اگرچه از این حوزۀ پژوهشی عمدتاً با نام «مطالعات کلمه-تصویر» یاد می‌شود ردپای آن را می‌توان زیر عناوینی مشابه چون نسبت شعر و نقاشی، نسبت زبان با تصویر، نسبت امر مکتوب با امر تصویری، نسبت بازنمایی کلامی با بازنمایی دیداری و الخ نیز دنبال کرد. این سنت مطالعاتی، نخست عمدتاً در میان پژوهشگران آلمانی بود که به‌صورت متمرکز موردتوجه قرار گرفت اما در ادامه متفکرانی که به زبان فرانسه و انگلیسی قلم می‌زدند نیز وارد میدان شدند و به گسترش بیش‌ازپیش این حوزه یاری رساندند.

نسبت و گاه رویارویی میان امر دیداری و امر مکتوب (به‌رغم قدمت مباحث آن) به‌طور خاص در قرن بیستم و از مجرای فعالیت‌های گوناگون هنرمندان تجسمی و تاریخ‌نگاران خوش‌فکر هنر مورد توجه قرار گرفت و بی‌اغراق می‌توان گفت تاریخ تحولات این حوزۀ مطالعاتی هم با فعالیت شاغلان هنرهای تجسمی گره خورده است هم با نوشته‌های فیلسوفان و اندیشمندان و به همین دلیل حوزه‌های بسیاری را می‌توان در زیر چتر این مطالعات گنجاند: از نوشته‌های تاریخ‌نگارانی چون واربورگ و پانوفسکی گرفته تا فیلسوفانی چون دلوز، فوکو، گادامر و هایدگر تا متفکرانی همچون میشل بوتور و ارنست گامبریک و نیز از جنبش‌هایی چون دادائیسم و سورئالیسم و کوبیسم و اکسپرسیونیسم انتزاعی گرفته تا رسانه‌هایی چون فیلم، تئاتر، انیمیشن و هنرهای دیجیتال. قصه کوتاه، هر جا که دو جهان یا دو رسانه دیداری و مکتوب با یکدیگر تماسی برقرار می‌کنند پای مطالعات کلمه-تصویر نیز به میان کشیده خواهد شد.

در این کتاب تمرکز اصلی بر سوابق فلسفی و بلاغی قبیل مطالعات خواهد و طی سه تک‌نگاشت پایانی کتاب نیز بسط عملی این مفاهیم در میدان عمل سه فیلسوف فرانسوی ردیابی خواهد شد.

کتاب «نسبت کلمه با تصویر» نوشته دکتر «مجید پروانه‌پور» را نشر نونوشت اخیراً منتشر کرده است و پیش‌ازاین کتابی از کلاریسی لیسپکتور به ترجمه او در همین نشر چاپ شده. او عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه هنر فرهنگستان هنر است و از دیگر آثارشان درزمینهٔ فلسفه و هنر می‌توان به مبانی تاریخ هنر، فیلم همچون فلسفه به همراه ستاره نوتاج، دلوز در قاب و ...