پناهی، «خرس نیست» و مشکلی که با حرف زدن حل نمی‌شد

فیلم «خرس نیست» تازه‌ترین اثر جعفر پناهی فیلمساز منتقد ایرانی در آخرین روز نمایش فیلم‌های جشنواره ونیز در این رویداد سینمایی معتبر به نمایش درآمد، و برنده جایزه ویژه داوران شد.

این فیلم مشابه چند اثر دیگر سال‌های اخیر آقای پناهی به صورت مخفیانه ساخته شده و به گفته آلبرتو باربرا، دبیر جشنواره ونیز پیش از بازداشت اخیر سازنده‌اش برای نمایش در این جشنواره انتخاب شده بود.

نمایش فیلم «خرس نیست» با برگزاری مراسم فرش قرمز ویژه‌ای همراه بود که در آن تعدادی از سینماگران شناخته شده جهانی از جمله جولین مور، سالی پاتر و آدریان دیوان همراه مدیران جشنواره ونیز با در دست گرفتن تصاویری از سینماگران زندانی در ایران، حمایت خود را از آنها اعلام کردند. از میان عوامل فیلم «خرس نیست» دو بازیگر آن، مینا کاوانی و رضا حیدری در این مراسم حاضر بودند.

«خرس نیست» فیلمی در ادامه سبک فیلمسازی خاص یک دهه اخیر سازنده‌اش است. دورانی که جعفر پناهی در محدودیت فیلم ساخته و در فیلم‌هایش به عنوان شخصیت حقیقی خودش حاضر شده است. در فیلم تازه هم، جعفر پناهیِ فیلمساز در روستای مرزی نزدیک ترکیه از طریق ارتباط اینترنتی مشغول نظارت بر ساخت فیلمی است که در ترکیه فیلمبرداری می‌شود. داستان آن فیلم درباره زوجی است که پس از ۱۰ سال حضور در ترکیه به دنبال رسیدن به اروپا هستند.

بیشتر در این باره:

اهمیت حضور فیلم تازه جعفر پناهی در جشنواره فیلم ونیز

نظارت جعفر پناهی بر ساخت چنین فیلمی با قطع شدن دائم اینترنت مشکل است و حضور خود او در روستا باعث سوظن و تردید میان روستاییان می‌شود در حالی که آنها خود درگیر مشکلات و مسائل خودشان هستند و آقای پناهی را هم درگیر آن می‌کنند. از جمله داستان دلدادگی زوج جوانی که برخلاف سنت روستا در به نام کردن دختر برای پسری دیگر است.

«خرس نیست» در ساختار یک فیلم در فیلم، روایت موازی عشق دو زوج را در داخل و خارج از ایران هم‌پای مشکلات خاص جعفر پناهی روایت می‌کند که در آن مناسبات باقیمانده از سنت‌های قدیمی، روحیه جمعی پر سوءظن و دشواری زندگی زیر نظارت‌های دائمی به چالش کشیده می‌شود.

برای نخستین بار در فیلم‌های جعفر پناهی موضوع مهاجرت و خروج از ایران نیز در «خرس نیست» دستمایه قرار می‌گیرد و نگاه خاص فیلمساز در یکسانی سرنوشت گریزناپذیر اقشار و طبقات مختلف اجتماعی بویژه نسل جوان معترض در داخل و خارج از کشور به تصویر کشیده می‌شود.

یکی از جملات کلیدی شخصیت‌های فیلم از زبان پسر جوان عاشق روستایی اخراج شده از دانشگاه خطاب به جعفر پناهی بیان می‌شود که به او می‌گوید «اگر با حرف زدن مشکل حل می‌شد که شما اینجا نبودید آقای پناهی». این جمله در تکمیل بیان کلی فیلم قرار می‌گیرد که سرانجام تلخ محتوم سرنوشت‌ افراد در جامعه به بن‌بست رسیده‌ای را نشان می‌دهد.

«خرس نیست» البته حاوی نگاه انتقادی به نسبت برنده‌ای هم نسبت به جامعه است که در رفتار پر شک و تردید روستاییان نسبت به جعفر پناهی مبتلور می‌شود. اهالی که نگران حضور فیلمساز ممنوع الخروجی در روستایشان هستند او را تا پای شهادت پیرامون عکس‌هایشان می‌برند و البته در انتها می‌بینیم که این سوظن‌ها خود ریشه در نظارت‌های دائمی حکومت در نقاط مرزی دارد.

«خرس نیست» بهترین فیلم دوران محدودیت فیلمسازی جعفر پناهی است که با نگاهی خلاقانه و بهره‌گیری هوشمندانه از ساختار فیلم‌های پیشین سازنده‌اش بویژه «سه‌رخ» استیصال حاکم بر جامعه ایران را تصویر می‌کند.

استقبال منتقدان از فیلم «خرس نیست» در جشنواره ونیز بسیار زیاد بود و این فیلم در صدر فهرست جدول نظرخواهی از منتقدان نشریات معتبر بین‌المللی در میان تمام آثار بخش مسابقه قرار گرفت.