چگونه خورشید در مستعمرات بریتانیا غروب کرد؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: وقتی نام «انگلیس» یا «بریتانیا» از ذهن می‌گذرد، بلافاصله واژه‌هایی همچون «استعمار» و «استثمار» نیز در ذهن نقش می‌بندد؛ موضوعی که در روزهای اخیر با مرگ ملکه انگلیس بار دیگر دائماً در رسانه‌های مختلف به ویژه بازیگرانی که در طول تاریخ مورد ظلم و تعدی این امپراتوری قرار گرفته اند، تکرار می‌شود.

از استعمارگر کبیر تا بریتانیای بدون مستعمره

مردم بریتانیا با اینکه کشورشان بزرگترین استعمارگر تاریخ لقب گرفته است، علاقه عجیبی دارند تا همچنان از عبارت «بریتانیای کبیر» استفاده کنند. این در حالی است که انگلیس امروز با بریتانیای کبیر قرن ۱۹ تفاوت‌های فاحشی دارد. پادشاهی بریتانیای کبیر که بنیان آن از قرن ۱۵ میلادی گذاشته شد و تا قرن بیستم ادامه داشت، در دوران طلایی خود بزرگ‌ترین امپرطوری تاریخ به شمار می‌رفت.

به طوری که مساحت نواحی مستعمره تحت حکومت بریتانیا در سال ۱۹۲۲ به بیش از ۳۳ میلیون کیلومتر مربع و جمعیت امپراتوری نیز به بیش از ۴۵۰ میلیون نفر می‌رسید. بدین‌ترتیب، امپراطوری انگلستان بر بیش از یک چهارم خشکی‌های کره زمین و یک چهارم جمعیت جهان در آن دوران تسلط داشت. وسعت این امپراتوری به حدی بود که گفته می‌شد «آفتاب در بریتانیا غروب نمی‌کند». در مجموع تنها ۲۲ کشور هرگز مورد تهاجم و استعمار انگلیس قرار نگرفته‌اند.

اما تسلط مطلق اقتصادی و نظامی انگلیس، در پی رشد قدرت‌های منطقه‌ای در اروپا مانند آلمان و قدرت‌های فرامنطقه ای مانند آمریکا، به چالش کشیده شد. وقوع ۲ جنگ جهانی اول و دوم بیشترین صدمات را بر پیکره استعمار انگلیس وارد کرد و این کشور به خاطر ۲ جنگ مزبور بار مالی فوق‌العاده سنگینی را متحمل شد.

هزینه‌های گزاف جنگ باعث شد که لندن کنترل خود بر بیشتر مستعمرات را از دست بدهد. به فاصله ۲ سال پس از پایان جنگ دوم جهانی، این کشور مجبور شد که به مهم‌ترین مستعمره خود یعنی هندوستان، استقلال بدهد. همراه با هندوستان، بسیاری از مستعمرات در آفریقا، حوزه کارائیب و اقیانوسیه، خلیج فارس و خاورمیانه نیز اعلام استقلال کردند که آخرین مورد آن، بازگشت هنگ کنگ به چین در سال ۱۹۹۷ بوده است.

۵۳ مستعمره از مستعمرات سابق امپراطوری پس از استقلال به عضویت اتحادیه کشورهای همسود انگلیس درآمدند. عضویت در این ارگان به منزله اتحاد سیاسی با انگلیس تلقی نمی‌شود. در ۱۶ کشور عضو این اتحادیه الیزابت دوم ملکه انگلیس ریاست تشریفاتی دولت را بر عهده دارد.(با مرگ الیزابت دوم ریاست به چالز سوم می‌رسد)

۱۴ سرزمین هنوز مستقیماً تحت حاکمیت دولت انگلیس هستند که به آنها «سرزمین‌های فرا دریایی بریتانیا» گفته می‌شود که شاید مهم‌ترین این سرزمین‌ها را بتوان «جزایرمالویناس» نامید که دولت انگلیس آنها را «فالکلند» می‌خواند. این جزایر به لحاظ تاریخی جزو خاک آرژانتین محسوب می‌شوند و بیش از ۱۴ هزار کیلومتر با سرزمین انگلیس فاصله دارد. قلمرو فعلی انگلیس از ۳۳ میلیون کیلومتر مربع درسال ۱۹۲۲ به ۲۴۴ هزار و ۸۲۰ کیلومتر مربع درحال حاضر تقلیل پیدا کرده است.

دوره ملکه الیزابت؛ گذر از استعمارگری به جنگ و کودتا

همان طور که پیشتر اشاره شد، زمانی گفته می‌شد که خورشید در سرزمین ملکه غروب نمی‌کند چون از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب، سرزمین‌هایی بود که تحت استعمار بریتانیا قرار داشت. نه تنها هند، استرالیا و زلاندنو بلکه کانادا و آمریکا نیز مستعمره بریتانیا بودند. در دوران ۷۰ ساله سلطنت ملکه الیزابت دوم اما قدرت بریتانیا روز به روز کاهش یافت.

اگر هم برخی معتقدند بریتانیا امروز با ۳ هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی جزء ۱۰ اقتصاد برتر دنیا قرار دارد. با این حال مورخان می‌گویند که بخشی از این سرمایه عظیم نتیجه صدها سال استعمارگری این کشور در آفریقا، آسیا و قاره آمریکاست.

تا قبل از تکیه ملکه الیزابت بر تخت سلطنت تقریباً تمامی مستعمرات بریتانیا استقلال یافته بودند اما یکی از کشورهایی که در دوران الیزابت دوم از استعمار بریتانیا رهید، کنیا بود. ناآرامی‌ها و شورش‌های حامیان استقلال در این کشور از سال ۱۹۵۲، همزمان با تاجگذاری ملکه بریتانیا، آغاز شد.

دولت بریتانیا با حمایت ملکه بسیاری از استقلال طلبان را زندانی و شکنجه کرد و برخی نیز جان باختند. کنیا در دسامبر ۱۹۶۳ اعلام استقلال کرد و به این ترتیب دوران «بریتانیای استعمارگر» به‌پایان رسید.

با پایان دوران استعمار، بریتانیای تحت رهبری ملکه الیزابت به نظامی گری و تغییر رژیم‌های سیاسی در کشورهای مختلف جهان برآمد تا از این طریق، حکومت‌هایی دست نشانده در آنجا شکل بگیرد. در شکل زیر، گوشه‌ای از جنایت‌هایی که در دوره ملکه الیزابت اتفاق افتاد، نمایش داده می‌شود؛

یکی از بزرگ‌ترین خیانت‌های تاریخی انگلیس در دوره ملکه الیزابت به مردم یکی از کشورهای جهان، کودتای ۲۸ مرداد بود. هرچند در انگلیس ادعا می‌شود سلطنت، نهادی تشریفاتی است و پادشاه یا ملکه در امور سیاسی دخالت ندارند، اما درست ۲ ماه بعد از تاج‌گذاری ملکه انگلیس، کودتای ۲۸ مرداد رخ داد. شواهد تاریخی نیز نشانگر نقش مستقیم سرویس مخفی انگلیس در این کودتا است.

از دیگر اقدامات انگلیس علیه دولت ایران جدایی بحرین از ایران در سال ۱۹۷۱ و انهدام هواپیمای مسافربری ایران بود که پرونده‌هایی که به تازگی از طبقه‌بندی محرمانه لندن خارج شده‌اند، نشان می‌دهند دولت مارگارت تاچر نخست‌وزیر سابق انگلیس بلافاصله از این جنایت امریکا حمایت کرده و حتی در پنهان‌کاری آن نیز همکاری داشته است.

بحران سوئز نیز که طی آن کانال سوئز به مدت چند ماه بسته شد و ۲ هزار سرباز مصری کشته شدند، دیگر رویداد مهم سلطنت ملکه الیزابت دوم بود.

اقدام بعدی انگلیس در این دوره جنایت علیه مبارزان جنوب یمن بود که با اشغالگری انگلیس در این منطقه می‌جنگیدند. این مبارزان در سال ۱۹۶۳ قیام بزرگی را علیه استعمار انگلیس کلید زدند که ۶ سال به طول انجامید و در نهایت حکومت استعماری انگلیس در جنوب این کشور برچیده شد. اسناد تاریخی نشان می‌دهد نظامیان انگلیسی در طول این سال‌ها شکنجه‌های هولناکی را علیه یمنی‌های اسیر شده به کار می‌گرفتند.

جنگ فالکلند هم از دیگر رویدادهای مهم تاریخی در دوران سلطنت ملکه انگلیس است. در سال ۱۹۸۲ انگلیس و آرژانتین بر سر مالکیت جزایر فالکلند واقع در جنوب اقیانوس اطلس وارد جنگ شدند. در این جنگ که در زمان نخست‌وزیری تاچر رخ داد، صدها تن از نیروهای دو طرف کشته شدند و این جزایر از آرژانتین پس گرفته شد.

افزون بر آن، نقش انگلیس در جنگ اول خلیج فارس و جنگ‌های افغانستان، عراق و بحران سوریه نیز قابل کتمان نیست. ضمن اینکه انگلیس در ۷ سال اخیر حمایت مالی و تسلیحاتی از دولت ائتلاف عربستان در جنگ یمن کرده است.

بسیاری از ناظران، حضور ۷۰ ساله ملکه انگلیس در صدر هرم قدرت این کشور را نمادی از سالخوردگی و فرتوتی ساختار سیاسی در انگلستان می‌دانستند. در دوره سلطنت الیزابت دوم، بریتانیا حوادث گوناگونی را پشت سر گذاشت؛ جنگ‌های متعدد، ناآرامی‌های مداوم در ایرلند شمالی، بحران‌های اقتصادی، برگزیت، ظهور سیاست‌های ناسیونالیستی راست افراطی، بیماری‌های همه‌گیر و… که هر کدام پازل تضعیف سلطنت و قدرت استعمارگرانه بریتانیا را تکمیل می‌کرد.

امروز نیز بریتانیا به شدت درگیر تورم و مشکلات اقتصادی ناشی از بحران اوکراین به ویژه در بخش انرژی است. بر پایه آمارهای رسمی، نرخ تورم در بریتانیا طی ماه ژوئیه به ۱۰.۱ درصد جهش کرد که فشار بر خانوارهای بریتانیایی را دوچندان افزایش داد. بنابراین نرخ تورم در این کشور بعد از حدود ۴۰ سال دو رقمی شد؛ بحرانی که در به احتمال قوی در فصل‌های سرد پاییز و زمستان تشدید خواهد شد و گریبان چارلز سوم پادشاه جدید بریتانیا را خواهد گرفت.