زلزله و تخریب سه استان شمالی کشور

سالهاست که افتخار شرکت در جلسات سخنرانی در سمینارها و جلسات تخصصی سازه و زلزله را در دانشگاه ها، نظام مهندسی و تشکل های ساخت و ساز در استانهای شمالی کشور را دارم. عموما در دوره‌های یکروزه مبانی اصلی طراحی و طراحی مقاوم در برابر زلزله با مهندسین خوب این استانها را مرور می کنیم تا از یافته های جدید در علم مهندسی زلزله هم در ساخت و ساز های استان بهره گرفته شود.

بعد از شروع کرونا در سه سال گذشته بجز یک مرتبه در رامسر متاسفانه افتخار حضور در این خته زیبا از کشور را نداشتم. در روز های اخیر امکانی فراهم شد تا دوباره از چند پروژه بزرگ و مهم در استانهای گیلان، مازندران و گلستان بازدیدهایی برای رفع برخی ابهامات سازه ای در این پروژه ها را داشته باشم. در طول مسیر از رشت تا گرگان ساخت و سازهای بسیار زیبا با معماری‌های متفاوت و نماهای رویایی در حال ساخت بود که بسیار مورد توجه‌ام

قرار گرفت. تعداد زیادی ساختمان ۳ الی۴ طبقه، یا مراکز تجاری بلند مرتبه که عموما از اسکلت بتنی با دیوار های پرکننده از نوع بلوک با ارتفاع بلندتر در طبقه اول (برای امور تجاری) بدون دیوار بتنی برشی بجز موارد نادر که در حال اتمام یا در مراحل آخر ساخت بود ؟

به دلیل کنجکاوی، از برخی از این سازه ها بازدید حضوری کردم، تا از نزدیک نحوه طراحی و ساخت این تعداد زیاد و انبوه منابع مالی را که در این نوع ساخت و سازه خاص در حال مصرف است شاهد باشم. متاسفانه آنچه دیدم بسیار نا امید کننده بود.

۱- عموم فونداسیون ها را با آن شرایط خاک سست در منطقه، بسیار ضعیف ارزیابی می کنم

۲- بتن ها در تیر و ستونها در اکثر سازه ها دارای کیفیت ضعیف تا بسیار بد، ارزیابی می کنم

۳- تیرچه ها عموما خیلی بد در ساختمانهای کوتاه و در پروژه های بزرگتر هم گاها سقف وافل که عملکردش را در متروپل آبادان دیدیم انهم بدون زلزله !

۴- فریم و اسکلت ها غالبا بدون لحاظ نمودن طبقه بلندتر (طبقه نرم) طراحی و اجرا می شودند که خود یک عامل اصلی در تخریب در زمان زلزله است

۵- دیوارهای پر کننده فاقد بست های دیوار یا همان وال پست ها می باشند که در یک تکان در اندرکنش با اسکلت همه خرد و خواهند ریخت یا ترک ها عمیق و وسیع را تجربه خواهند کرد

۶- اسکلت ها مبانی و مفهوم اسکلت واقعی را تامین نمی کردند، در اکثر ساختمانها بدلیل عرض کم یا دو ستون یا ستونهای مستطیلی شکل برای ایجاد ممان اینرسی بیشتر حول آن محور اجرا شده است که خود مشکلات اساسی در توزیع یکنواخت بارهای زلزله را ایجاد خواهد نمود. عملا دیافراگم (کف ها و سقف ها) در این شکل اسکلت، ضوابط صلبیت را تحت هیچ شرایطی ارضا نمی تواند بکنند

۷- بلوک ها داخل اسکلت ها چیده و جای پنجره ها خالی بدون نعل درگاه مناسب تا نصب آنها بعدا صورت بگیرد که در زلزله بدون شک به بیرون پرتاب خواهند شد

۸- در صورت وجود دیوار برشی، آنچه رویت شده در طبقه ای قطع و ادامه داده نشده بود، این عمل باعث‌ تغیر سختی فاحش بین دو طبقه خواهد شد که شکست سختی به سازه ها وارد خواهد نمود.

۹- حداقل بنده رعایت شرایط گره در اسکلت ها که شامل اتصال کاملا قویتر از ستون و تیر و ستون قویتر از تیر (ستون قوی- تیر مناسب) ندیدم که از عوامل اصلی آسیب در زلزله است و بسیاری موارد دیگر که خلاصه ساخت و ساز این سه استان خیلی با مفاهیم مهندسی سازه و زلزله فاصله داشت.

با توجه به زلزله خیز بودن این استانها بخصوص راستای البرز که عموما دیر دیر زلزله دارد ولی غالبا بزرگ و مهلک هستند اگر یک زلزله زیر هر یک از شهرهای این سه استان رخ دهد بدون شک ساختمانهای کوتاه نابود خواهند شد، بدلیل محتوی فرکانسی و اگر حوزه نزدیک که با توجه به کثرت شهرهای نزدبک به هم، که عملا برای شهر های دیگر همان معنی حوزه نزدیک باشد ساختمانهای بلند نیز منهدم خواهند شد. لذا در یک کلام باید دقت داشت که کلیه سازه های این استانها در خطر جدی زلزله قرار می گیرند، شاید تجربه زلزله رودبار منجیل دوباره با وسعت خیلی بزرگتر در انتظار باشد.

توصیه جدیتر از جدی من برای نظامات مهندسی استانهای زیبای کشورم این است که علی رغم اینکه انبوهی از این بناها بدلیل بی دقتی ساخته شده است که حقیقتا نباید می شد و عملا سه استان یاد شده را بصورت واقعی در زمره شهرهای آسیب پذیر برای زلزله آینده قرار داده است و در زمان زلزله هزینه غیر قابل جبرانی از مرگ و میر تا اقتصادی و اجتماعی و ... بر پیکره ملت و کشور خواهد گذاشت، با جدیت تمام به مسولان استانها یاداوری میکنم حتما بازنگری فوری در نحوه طراحی و ساخت و باز آموزی مهندسین صورت پذیرد و کنترل های جدی الزامی شود و فکری برای ساختمانهای بسیار آسیب پذیر موجود و بنا شده شود

*استاد نمونه کشور، در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران، بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران و موسس انجمن زبدگان شهر در کشور

۶۵۶۵