نقش زیارت اربعین در احیای مؤلفه‌های سیاسی اجتماعی شیعه

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-نگار احدپور: امروز بیستم ماه صفر و اربعین حسینی است. به همین مناسبت با حجت الاسلام امیر علی حسنلو، استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به ‏شبهات حوزه‌های علمیه به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

حجت الاسلام حسنلو در گفت و گو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه هیچ تردیدی نیست که نه تنها شیعه، بلکه همه توحید، در سایه قیام حسینی به حیات خود ادامه داده است؛ گفت: صرفاً نمی‌توان گفت اربعین یک حرکت مؤثر در حفظ شیعه هست، بلکه همه اسلام و همه ادیان که در نگاه قرآن همه ادیان اسلام در هر زمان بوده اند، حیات خود را مرهون خون امام حسین (ع) اند؛ براین اساس اربعین حیات همه مؤلفه‌های توحید است، چون حرکتی است بر خاسته از روح عرفانی حضرت سید الشهدا؛ لذا هر چه نگاه مان نسبت به اربعین وسیع‌تر باشد اثر گذاری آن در اصلاح جوامع بشری فراتر خواهد بود.

وی افزود: حسین (ع) معلم حماسه و آموزگار سروری و اسوه خداجویی و شهادت‏‬ طلبی است. کربلای او جلوه‏‬ گاه حقیقت است، و اربعین او، بازگشایی همان کتاب جاوید، که سطر سطرش بیدارگر و الهام‏‬ بخش است. چهل روز از شهادت سالار شهیدان و آن حماسه ماندگار می‌گذرد، حماسه پیروزی خون بر شمشیر! چهل روز است که «حسین» و «عاشورا» و «کربلا» با یک تلاقی مقدس، خون حیات و آزادگی و حریت و مردانگی را در رگ‌های امت دوانده و دفاع از فضیلت و انسانیت و حق را در تابلویی به عظمت تاریخ نگاشته است.

حسنلو خاطرنشان کرد: چهل روز از تأسیس دانشگاهی می‌گذرد که امام حسین (ع) در کلاس‌های گوناگون آن، تمامی درس‌های الهی و انسانی را برای آینده تاریخ بیان کرده است و نسل‌های بشری را در همه ادوار، به آموختن آن درس‌ها فرا خوانده است.

وی افزود: اگر در ایران اسلامی، امتی در سایه هدایت‌های ولایت، قد برافراشت و درس‌ها و پیام‌های عاشورا را به صحنه آورد، لبیک‏‬ گویی به فراخوان حسینی بود. اگر در انقلاب ملت ما «اربعین در اربعین» پدید آمد و موج خون‌ها را به ساحل بیداری همگانی رساند، باز هم درسی از آن «عاشورا» و «اربعین» بود که در پی شهادت حسین بن‏‬ علی (ع) راهی پیش پای انسان‌های آزاده گشود. آری، «اربعین حسینی»، آینه تمام نمای رشادت‌ها و فداکاری‌هایی است که در «عاشورای حسینی» رخ داد. اگر عاشورا، معمار اشک را به آینه‏‬ کاری رواق چشم‌ها فرستاد، اگر کربلا، معبری از خون و حماسه سر راه بیداران و بیدارگران بشر است؛ اگر «خون»، سلاحی برتر از شمشیر گشت، «اربعین» تکرار آن نگاه و ایثار شهادت‏‬ طلبی است.

مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به ‏شبهات حوزه‌های علمیه با بیان اینکه اربعین، نگاهی مجدد به «عاشورا» است و مروری دوباره بر مضامین بلند خطبه‌های آتشین عقیله بنی‏ هاشم حضرت زینب (س) و اسیر آزادی‏بخش حضرت سجاد (ع) است. گفت: اربعین، گرچه تجدید حزن و اندوه آل‏ اللّه‏ است و فصل گریستن بر شهدای مظلوم عترت مصطفی (ص) محسوب می‌شود و بهار اشک ریختن بر خاک پاک شهیدان نینواست، ولی یادآور شور عاشورا و حماسه حسینی و ظلم‏‬ ستیزی مکتب کربلاست.

وی تصریح کرد: ما سال‏هاست که با اربعین، پیوند «خون و گریه» داریم. قرن‏هاست که اربعین را شکستن دوباره بغض عاشورا در حنجره مظلومیت می‌شناسیم و شکفتن مجدد غنچه غم بر شاخه دل‏مان می‌دانیم. ولی از یاد نخواهیم برد که تاریخ پر از حماسه ما و برگ‌های سبز انقلاب سرخ ما، سراسر «اربعین در اربعین» بود. امروز هم آموزش‌های عاشورا و اربعین در گوش دل و ژرفای جان‏مان جاری است. میثاق‌مان با اربعین ناگسستنی است. باشد که «اربعین» ها را تداوم «حرکت عاشورا» بشناسیم و اینگونه از آن تفسیر کنیم و اینگونه معرفی نمائیم.

حسنلو افزود: اگر شیعه و امت اسلام و هر وجدان بیداری را به گرامیداشت چهلمین روز درگذشت آن روز بی‏ ن‬‬ظیر فرمان داده‏‬ اند و به «زیارت اربعین» سفارش کرده‬ ‏اند، برای آن است که آن مطلع‏ الفجر عزت و آزادگی و شرف انسان و انسانیت فراموش نشود و آن «صبح روشن» در غربت و نسیان فراز و فرود تاریخ قرار نگیرد. پس اربعین نقش تعیین کننده در زنده داشت مؤلفه‌ها و آرمان‌های حسینی دارد؛ اربعین یعنی تجدید عهد با عاشورا و حسین و لبیک به ندای هل من ناصر ینصرنی حسین که نوای آن گوش تاریخ را پر کرده است.

این استاد سطوح عالی حوزه در ادامه عنوان کرد: فرهنگ شیعه یکی ارزنده ترین فرهنگ‌های جهان است؛ فرهنگی که در خودش این ظرفیت بزرگ دارد که اجتماعی چون اربعین را تشکیل دهد این فرهنگ است و بالنده و هر روز هم شکوه آن افزوده خواهد شد تا همه دنیا را فرا بگیرد.

وی افزود: مراسم پیاده‌روی اربعین که با حضور عاشقانه و خالصانه دوستان اهل‌بیت، فارغ از هر ‏ملیت و زبان انجام می‌گیرد، یکی از بهترین فرصت‌های آشنایی و تعمیق روابط معنوی، ‏سیاسی و فرهنگی شیعیان جهان است. این مراسم در هیات‌هایی ساده، با آرامش و معنویت عاری از ‏هرگونه خشونت و تعرض به دیگر فرق اسلامی، پیروان اهل بیت و شیعیان را به عنوان امتی مقتدر و با ‏صلابت معرفی کرده و ضمن به نمایش گذاردن مناسک شیعی، پیام وحدت، و یکپارچگی و ‏هوشیاری آنها را به دشمنان و بدخواهان فریاد می‌زند.‏

حسنلو خاطرنشان کرد: البته این مهم وقتی به کمال خود قابل‌دستیابی است که زائران حرم حسینی در کنار شور ‏و هیجان مقدسی که در این مراسم از خود نشان می‌دهند، جنبه‌های معرفتی آن را نیز ‏دریابند و با توجه به آن در این مراسم پر شور حضور یابند. از این رو یقیناً مسئولیت عالمان دینی ‏خصوصاً نهاد مقدس مرجعیت دینی مکتب اهل بیت (ع) در جهت افزایش معرفت شیعیان و آشنا کردن ‏هر چه بیش از پیش زائران به فرهنگ ناب عاشورا، مسئولیتی مهم و اجتناب‌ناپذیر است. ‏بنابراین توجه به ظرفیت‌های عظیم این مراسم مهم است باید برنامه ریزی برای آن داشت؛ برنامه‌های فرهنگی به زبان‌های مختلف و فرهنگ‌های متنوع اسلامی و انسانی.

وی افزود: از طرفی تأمل در آسیب‌ها نیز لازم است؛ هر آئینی برای ماندگاری باید آسیب شناسی شود تا ‏جنبه‌های مثبت آن تقویت و ضعف‌ها که بر وجوه مثبت سایه افکنده و آن را در حد یک رفتار هیجانی تنزل ‏دهد، شناخته و رفع شود.

همگرایی بین پیروان ادیان آسمانی

حسنلو در ادامه به مؤلفه‌های سیاسی و اجتماعی شیعه که زیارت اربعین می‌تواند در احیای آنها مؤثر باشد، اشاره و عنوان کرد: گرایش به محبت امام حسین (ع) در همه ملت‌ها وجود دارد و این ظرفیت بزرگ و حماسی است که می‌توان از این ظرفیت برای ارتباط معنوی با پیروان همه ادیان الهی استفاده کرد و از فاصله‌ها وگسل ها و تنش‌ها کاست؛ از پیروان همه ادیان در این مراسم شرکت کرده و می‌کنند از زرتشتی‌ها و مسیحیان و یهودیان و فرق مذاهب اسلامی در این مراسم شرکت می‌نمایند و علاقه مند به روح معنویت فداکاری امام حسین هستند.

جهان شمول بودن نهضت امام حسین (ع)

وی افزود: با توجه به این گرایش‌های معنوی عظیم می‌توان گفت که زیارت اربعین جهان شمول است.

الهام بخش بودن نهضت عاشورا

حسنلو تصریح کرد: برای همه انسان‌های آزادی خواه جهان و ظلم ستیز قیام حسینی الهام بخش بوده است و این الگو بودن در اربعین همه را به گرد هم فراهم می‌نماید؛ ظرفیت پیاده روی اربعین همه را به الهام از این نهضت و این راه به سوی خود جلب می‌نماید.

ظلم ستیزی در نهضت عاشورا

وی افزود: روشن است که قیام امام حسین برای ستیز با ظلم بوده است و این یک مؤلفه مهم است که در اربعین و در ضمن این اجتماع بزرگ نهفته و به همه اعلام می‌شود.

امید به آینده در نهضت عاشور

حسنلو یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم زیارت اربعین را امید زایی دانست و گفت: امیدزایی اندیشه عاشورایی را به اندیشه مهدوی متصل می‌نماید؛ پیوند عاشورا با مهدویت وامید به ظهور منجی در اربعین تجلی می‌یابد و به گوش جهانیان این ندا می‌رسد که در آینده امیدوار کننده و قریب بشریت از ظلم و فساد خلاص خواهد یافت و این از مبنای عاشورا ریشه گرفته و در اربعین پیوند عاطفی و تاریخی برای بیداری انسان‌ها و ایجاد شوق در آنها برای آمدن منجی اهل عالم ایجاد می‌نماید.

هجرت نمادین الی الله

این استاد حوزه بیان کرد: زیارت جمعی اربعین و پیاده روی به سوی کعبه عشق حسینی یک حرکت نمادین هجرت به سوی خدا و بریدن از همه دنیا و یک سیر الی الله است که حسین وار مردم با رنگ‌ها و نژادهای و ادیان و مذاهب مختلف زن و مرد و جوان و پیر در این هجرت بزرگ الی الله هم قدم شده و تجلی عشق به سوی پروردگار است.

تقویت هویت اسلامی و مکتب اهل بیت

وی افزود: یکی از مؤلفه‌های زیارت اربعین، تقویت هویت اسلامی و معرفی آن در جهان به جمعیت ۸ میلیاردی دنیا است؛ هیچیک از ادیان چنین اجتماع بزرگ آئینی ندارد که با این کیفیت و معنویت باشد؛ هویت اسلامی که یکی از ادیان بزرگ است با این اجتماع به مردم شناسانده می‌شود و در ضمن آن هویت مکتب با نام حسین بن علی به دنیا معرفی می‌شود.

هجرت نمادین به سوی حجت خدا

حسنلو گفت: امام‌حسین (ع) مظهر رحمت، هدایت و رهایی‌بخشی خداوند است. امام خلیفه خدا بر زمین و سرپرست مؤمنان است. حضور در محضر امام و بیعت با او و اظهار وفاداری به آرمان‌ها و ارزش‌های او شرط راهیابی به ساحت ایمان و ولایت خداست. فردی که با پای پیاده از نجف تا کربلا می‌رود و پایان سفرش حضور در مضجع امام و اعلان بیعت با اوست، در واقع نوعی مهاجرت نمادین را از خود به سمت امام به نمایش می‌گذارد. پیاده‌روی به سوی حرم امام حسین (ع)، بازسازی نمادین هجرت از خودخواهی به سوی خداخواهی و گذاردن دست بیعت و اطاعت در دست ولی خداست.

وی تصریح کرد: زائر با رفتار نمادین خود از ژرفای وجود هجرتی را به سوی ولی خدا شکل می‌دهد که در همه ابعاد و ساحت‌های وجود او (فکری، احساسی و رفتاری) تأثیری شگرف می‌گذارد و او را آماده اطاعت داوطلبانه و جان‌نثاری در راه خدا، به فرمان ولی خدا می‌کند. دقت در صورت و معنای مناسک دینی نشان می‌دهد که بخش فراوانی از رفتارهای دینی ما جنبه نمادین دارد. حرکت‌هایی که در نماز انجام می‌دهیم، مناسک حج و بسیاری از رفتارهای دینی دیگر رفتارهایی نمادین و نشانه خضوع و فرمانبرداری از خداوند متعال است. اگر زائر حسینی در پیاده‌روی به سوی حرم امام حسین (ع) به این جنبه از عمل توجه کند، سفر او و سختی‌هایی که بر بدن خود وارد می‌کند، او را از لحاظ روحی و معنوی آماده ورود به ساحت ولایت ولی خدا می‌سازد و فکر، عاطفه و عمل او را در جهت اطاعت از امام و بهره‌گیری از هدایت تام و کامل او که همان هدایت الهی و اطاعت از خداست، حرکت می‌دهد.

تقویت هویت شیعی

حسنلو افزود: شیعه از همان ابتدای شکل‌گیری در زمان پیامبر (ص) تا کنون، تاریخ پرفراز و نشیب، خونبار و دشواری را پشت سر گذشته است. شیعیان همواره اقلیتی تحت ستم و جفا بوده و قدرت‌های حاکم، خواهان هضم آنها در اکثریت، بلکه نابودی آنها بوده‌اند. امروزه که دشمنی با اسلام و تشیع ابعاد به مراتب خطرناک‌تر و کشنده‌تری را به خود گرفته و دشمن با ابزارهای مختلف فرهنگی، سیاسی و نظامی درصدد نابودی مکتب تشیع و خاموش کردن چراغ اهل‌بیت (ع) است، استفاده از همه ابزارهای مشروعی که به تقویت هویت مذهبی و تحکیم انسجام درون مذهبی و نمایش اقتدار و صلابت شیعه در برابر قدرت‌های ظالم جهان مدد می‌رساند، وظیفه‌ای مهم و ضروری است.

وی خاطرنشان کرد: فرزندان ما باید به شیوه‌های گوناگون با هویت مذهبی شیعی خود آشنا شوند و آن را در درون خود ریشه‌دار کنند. سوگواری سالار شهیدان حضرت اباعبدالله (ع) یکی از مؤثرترین رسومی است که به تبیین و ترویج معارف اسلامی و تقویت پایه‌های فرهنگ اهل‌بیت در طول تاریخ یاری رسانده است

حسنلو در پایان با بیان اینکه زیارت اربعین در حفظ این مؤلفه‌ها بسیار مؤثر است، گفت: حفظ فرهنگ و آئین و آداب و رسوم در طول زمان یک انگیزه جمعی و حمایت اجتماعی و حمایت‌های نهادی نیاز دارد؛ این آئین همه ساله تکرار می‌شود، تکرار این آئین فایده‌های زیادی دارد، نقش تربیتی نسل‌های آتی در گرو آموزش است ویکی از زمینه‌های آموزش که همراه با معنویت وحماسه است؛ روح حماسی که در نهضت عاشوراست و این عامل حیات بخش این فرهنگ و همه ارزش‌ها و شعارها و آرمانهای پیرامون آن هست؛ اجتماع اربعین یک آئین مشروع و دیرین است که در ضمن خود دارای مؤلفه‌ها و آثار و حافظ این مؤلفه هاست به نسل‌های بعدی و دوام و استمرار آن در گرو همین انتقال است و مؤلفه‌های آن نیز همراه همین آئین و زنده داشت همه ساله آن ضمن ترویج، مصون از فراموشی خواهد بود؛ بنابراین زیارت اربعین یک آئین زنده و جاندار و ادامه دار خواهد بود.