همگرایی مصر و قطر راهبردی یا تاکتیکی

خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: پس از تحولاتی که در سطح جهان رخ داد به ویژه شیوع بیماری کرونا و متعاقب آن جنگ اوکراین و تأثیراتی که بر اقتصاد نابسامان مصر به همراه داشت، مقامات مصر سعی کردند که راه شیخ نشینان را در پیش بگیرند و در این میان قطر با توجه به جایگاه اقتصادی خود مورد توجه دولتمردان قاهره قرار گرفت و روند تحولات اخیر نشان دهنده این موضوع است که یخ روابط دو کشور در حال آب شدن است.

تاریخچه روابط دو کشور

سردی روابط دو کشور سابقه‌ای طولانی داشت؛ اختلافات دائمی میان دو کشور از دوره جمال عبدالناصر وجود داشت. در آن زمان قطر اقدام به تحریم نشست سران عرب در قاهره کرد و عبدالناصر در واکنش گفت: دو درخت نخل و یک خیمه مصر را تحریم می‌کنند. روابط طرفین در دوره انور سادات نیز سرد بود. انور سادات در واکنش به اعتراض قطر به امضای کمپ دیوید به قطری‌ها حمله کرد و از آنها به‌عنوان منطقه کوچکی که مدعی کشور هستند نام برد.روابط مصر و قطر در زمان حسنی مبارک نیز بهتر از قبل نشد. به سبب حمایت شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر وقت قطر از حماس و روابط قطر با ایران، قاهره و دوحه روابطی نداشتند.

اما در دوره کوتاه زمامداری محمد مرسی روابط گرمی میان طرفین برقرار شد و مرسی یک ماه پس از به قدرت رسیدن به قطر رفت. در این دوره کوتاه، سفرهای زیادی از سوی مسئولان دو کشور صورت گرفت. قطر در منطقه از شاخه‌های مختلف اخوان‌المسلمین حمایت می‌کرد. سقوط مرسی به‌عنوان عضوی از اخوان، به معنای دشمنی قطر با کودتاگران بود.

سرآغاز اختلافات جدی میان دوحه و قاهره

سوم جولای ۲۰۱۳ محمد مرسی از ریاست جمهوری مصر برکنار شد و این رویداد سرآغاز اختلافات جدی میان دوحه و قاهره بود. حکومت پس از مرسی در مصر، اتهاماتی را علیه قطر مطرح کرد. آنها بر این باور بودند که دوحه به پناهگاهی برای رهبران اخوان المسلمین تبدیل شده است و اینکه شبکه الجزیره علیه مصر فتنه افکنی می‌کند.

این اختلافات همانطور که گفته شد ادامه یافت. مصر به همراه عربستان، بحرین و امارات روابط خود با قطر را پس از سفر دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۷ به عربستان، به دلیل حمایت دوحه از گروههای تروریستی قطع کرد. اتهامی که قطر آنرا بشدت رد کرد.

بحران روابط چهار سال طول کشید تا آنکه روابط دوحه-قاهره بعد از رفع محاصره قطر و پس از نشست «العلا» (سران عربستان و قطر) که ۵ ژانویه ۲۰۲۱ با هدف آشتی ریاض و دوحه و بازگرداندن قطر به روابط عادی با چهار کشور (عربستان، بحرین، امارات و مصر) برگزار شد، بهبود یافت. با این حال عادی سازی روابط دوحه و قاهره بسیار از دیرتر از آنچه پیش بینی می‌شد، رخ داد.

آب شدن تدریجی یخ روابط

در ژوئن سال گذشته عمر الشربینی به عنوان سفیر فوق العاده مصر در قطر آغاز به کار کرد و روابط دو کشور به سطح سفارت ارتقا پیدا کرد. دوحه این اقدام قاهره را بدون پاسخ نگذاشت و در آگوست سال گذشته سالم مبارک آل شافی را به عنوان سفیر جدید قطر عازم قاهره کرد و او ماموریتش را آغاز کرد.

تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در تاریخ ژوئن گذشته به قاهره سفر کرد و طی این سفر دو طرف روابط دوجانبه، راهکارهای تقویت و توسعه این روابط در زمینه‌های مختلف به خصوص سرمایه‌گذاری، انرژی، دفاعی، فرهنگی و ورزشی را بررسی کردند. در جریان این سفر بود که سرمایه گذاری پنج میلیارد دلاری قطر در مصر نیز مورد ارزیابی قرار گرفت.

متعاقب آن چند روز قبل بود که هواپیمای حامل عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در فرودگاه بین‌المللی «حمد» پایتخت قطر به زمین نشست. این اولین سفر السیسی از سال ۲۰۱۴ تاکنون به قطر بود.

چشم انداز روابط دوحه و قاهره

با وجود اقدامات دو کشور در جهت عادی سازی و ارتقای روابط اما به نظر می‌رسد که اختلافات ریشه‌ای مهمی در راهبردهای کلان مصر و قطر به ویژه در سیاست‌های منطقه‌ای آنها به چشم می‌خورد. قاهره و دوحه تقریباً در تمامی پرونده‌های منطقه‌ای با یکدیگر در تضاد منافع هستند. در نوار غزه سیاست‌های قطر خوشایند مصر نیست. در لیبی، دوحه به حمایت از دولت وفاق و قاهره از حامیان خلیفه حفتر است. در سوریه با وجود آنکه مصر حامی بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است اما قطر رویکردی مخالف دارد. در قاره آفریقا هم مصر از سیاست‌های قطر استقبال نمی‌کند.

در واقع با توجه به این تضادها نمی‌توان انتظار روابط راهبردی میان دو کشور داشت بلکه آنچه میان دوحه وقاهره رخ می‌دهد را می‌توان تاکتیکی دانست. پرواضح است که توسعه روابط میان طرفین بیش از هرچیزی بر مدار اقتصاد می‌چرخند و اختلاف دیدگاه‌های سیاسی آنها همچنان وجود دارد در واقع با توجه به این تضادها نمی‌توان انتظار روابط راهبردی میان دو کشور داشت بلکه آنچه میان دوحه وقاهره رخ می‌دهد را می‌توان تاکتیکی دانست. پرواضح است که توسعه روابط میان طرفین بیش از هرچیزی بر مدار اقتصاد می‌چرخند و اختلاف دیدگاه‌های سیاسی آنها همچنان وجود دارد.

شیوع کرونا ضربه مهلکی به اقتصاد مصر که عمدتاً به سرمایه گذاری‌های خارجی وابسته است، وارد کرد و جنگ اوکراین هم موجب وخامت بیشتر اوضاع اقتصادی مصر شد.

طبق معمول عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر با طرح شعارهایی مانند امنیت کشورهای حوزه خلیج فارس مانند امنیت مصر است تلاش کرد که اوضاع اقتصادی خود را با کمک جستن از شیخ نشینان سروسامان دهد.

در واقع هدف السیسی جذب سرمایه گذاران در کشورهای حوزه خلیج فارس بود. اینکه رئیس جمهور مصر راه قطر را در پیش گرفت هم در این راستا تعریف می‌شود. دو کشور به امضای تفاهم نامه‌های اقتصادی روی آورده اند که به این وسیله هم تنش‌های موجود را تقلیل دهند و امنیت و ثباتی نسبی برقرار شود و هم منافع تجاری به دست آورند.

تقویت و توسعه روابط مصر و قطر سبب می‌شود که اقتصاد مصر با کمک سرمایه گذاری‌های قطر در کنار دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس از پیچ خطرناک کنونی عبور کند.

البته علت روی آوردن السیسی به سیاست همگرایی با قطر را باید در تحولات آمریکا هم جستجو کرد. پس از روی کار آمدن بایدن در آمریکا، افرادی مانند السیسی دیگر حمایت‌های بی دریغ ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا را نداشتند و از این رو سیاست دیگری در پیش گرفتند. به عقیده کارشناسان یکی از اصلی‌ترین دلایل پایان تنش‌زدایی با قطر عامل اقتصادی بود، زیرا قطر یکی از بهترین کشورهای خلیج فارس برای رفع نیازهای اقتصادی مصر است.

حدود ۳۵۰۰۰۰ مصری در قطر کار می‌کنند و سالانه صدها میلیون دلار حواله به کشور ارسال می‌کنند، پولی که مصر شدیداً به آن نیاز دارد، به‌ویژه اکنون که جنگ در اوکراین تلفات سنگینی بر اقتصاد این کشور وارد کرده است.

از طرف دیگر شرکت‌های قطری نیز در پی بهبود روابط دو کشور به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در مصر خواهند بود چنانکه قطر پترولیوم در سال ۲۰۱۹ به سمت راه اندازی یک شرکت پالایشگاهی در مصر با سرمایه‌ای معادل ۴.۴ میلیارد دلار پیش رفت. اکنون به گفته متخصصان با حل بحران قطر راه برای افزایش بالقوه این سرمایه‌گذاری باز شده است.