گوگل دانایی است؟

روز گذشته رایانه را روشن کردم و برای نگارش گزارشی درباره دیداری چند ساعته که با یکی از اساتید علوم سیاسی کشور داشتم شروع به نوشتن کردم. به نظر می‌رسد که نوشتن چنین گزارشی در وهله نخست هیچ نیازی به مراجعه به اینترنت نداشته باشد. ماجرا ساده است؛ روزنامه‌نگاری به دیدار استاد دانشگاهی رفته و قرار است شرح دیدار خود را به انضمام مطالبی که در آن دیدار مطرح شده را روایت کند. اما پس از گذشت دو یا سه سطر و هنگامی که می‌خواستم عنوان دقیق پایان‌نامه کارشناسی ارشد استاد مذکور را که چند سال بعد در قالب کتابی منتشر شده بود بنویسم به اینترنت نیاز پیدا کردم و طبیعی است که در دسترس‌پذیرترین و سهل‌الوصول‌ترین ابزار دم دست برای جستجو در اینترنت همان گوگل معروف است. با انسداد دسترسی به گوگل و عدم توفیق در وب‌سایت‌های جستجور وطنی، از خیر ذکر نام آن کتاب گذشتم. اما این تازه آغاز ماجرا بود. بیش از ده بار دیگر برای اطلاعات تکمیلی دیگری که برای ارائه تصویری جامع در آن گزارش از سوژه مدنظر و همچنین آثار مکتوب و حوادث تاریخی و زمان رویداد آنها نیاز بود، پشت در بسته گوگل ناکام ماندم.

فارغ از اینکه شاید یک روزنامه‌نگار بیش از یک شهروند عادی ممکن است از اینگونه جستجوهای اینترنتی بهره ببرد، و همچنین با قطع نظر از این مسئله که هر کسی می‌بایست بنا به شغل و وسع خویش، ذهن حاضری برای به سامان رساندن کار خود داشته باشد، اما اتکا و استناد دائم و غیرقابل نادیده‌گرفتنی که به گوگل به مثابه اَبَرابزار جستجوگر به وجود آمده بسیار عجیب است. این نکته عجیب و غریب، زمانی نظیر این روزها که با قطع دسترسی به اینترنت جهانی اندر خم یک کوچه مانده‌ایم، اَنذاردهنده نیز می‌تواند باشد. اگر بپذیریم درخشان‌ترین ذهن‌ها در حرفه‌ای‌ترین ساختارها نیز کم یا بیش به صورت روزمره چندین بار نیازمند گوگل کردن کلیدواژه‌های خود هستند، مفروض گرفتن دنیایی که در آن گوگل نباشد ظاهرا همانند سرزمینی است که در آن پای دانایی در گل مانده باشد. اما آیا واقعا گوگل دانایی است؟

جواب به این سوال از چند منظر متفاوت است. راقم این سطور به عنوان یک روزنامه‌نگار می‌تواند بیشتر در مدح گوگل بگوید تا در ذم آن. البته اگر مذمتی هم متوجه گوگل باشد ذاتی نیست، بلکه عرضی است. به زبان ساده‌تر من یک عیب بیشتر برای گوگل نمی‌شناسم و آن هم این است که ما را از آنچه هستیم نیز کوچک‌تر و ناتوان‌تر نشان می‌دهد. اما نمایش نادانی واقعی ما در برابر یک عقل کل مجازی بیش از آنکه عیب گوگل باشد، کارکرد آن است که نسبت به هر کاربری نیز بازتاب متفاوتی می‌تواند داشته باشد. اجازه بدهید مطلب را با وضوح بیشتری شرح دهم. بارها اتفاق افتاده که مثلا برای جستجویی درباره تاریخچه دانشکده حقوق و علوم سیاسی در گوگل، به صورت زنجیره‌وار به صفحاتی هدایت شدم که در آنها نام برخی پژوهشگران و یا استادان و مورخان را در ارتباط با موضوع مورد جستجویم دیده‌ام و سپس با ارتباط گرفتن با آنها در نهایت به حجم قابل توجهی از اطلاعات و حتی اسناد دست پیدا کردم که مرا متقاعد کرده که لازم است ویراست تازه‌ای از گزارشی که پیشتر درباره این دانشکده نوشته‌ام را عرضه کنم. در این جایگاه گوگل بیش از آنکه در موضعی مقهورانه به مثابه عقل کل باشد، در موضعی سودمندانه در جایگاه عقل اتباطی در دهکده‌ای جهانی تعریف می‌شود. بدیهی است که زندگی اگر بدون عقل کل امکان‌پذیر باشد، بدون عقل ارتباطی بی‌فایده است.

البته همان‌گونه که در مدح گوگل می‌توان استدلال آورد، در ذم آن نیز می‌توان سخن گفت. بسیاری معتقدند که اتکا و استناد بیش از حد و مراجعه همیشگی به گوگل به تنبلی و بیکاری حافظه و حتی ذهنیت‌های ما منجر می‌شود. این افراد معتقدند این کار مثل انتقال همه دارایی و اموال به حساب پس‌انداز و خالی گذاشتن دستمان از هر گونه سرمایه‌ای است. منتقدان می‌توانند بگویند مراجعه مداوم و دائم به گوگل، آن را تبدیل به عقل منفصل و فعالی کرده که عقل متصل ما را تنبل و حتی بی‌کارکرد کرده است. البته این ادعا درباره هر امری در روزگاری که ما زندگی می‌کنیم قابل طرح است. مثلا با پیدایش تلفن‌های هوشمند، بدیهی است دیگر هیچ کسی حجم پرشمار نمره تلفن آشنایان و دوستان خود را به حافظه‌اش نمی‌سپارد. بدی و خوبی این کار به کنار اما آیا می‌توان گفت تلفن هوشمند یکی از کارکردهای عقل ما را بر عهده گرفته است؟

امروز که دسترسی ما به گوگل مسدود شده، می‌توانیم به روزی هم فکر کنیم که گوشی‌های هوشمند ما نتوانند شماره تماس دوستانمان و بی‌شمار افراد دیگری که ارتباط با آنها لازمه کار و زندگی ماست را در اختیارمان قرار دهند. یا بدتر از آن روزی که همه هارد درایوها از بین بروند و یا دیتاسنترها غیرفعال شوند. آن روز شاید بتوان به این پرسش دقیق‌تر اندیشیدکه آیا گوگل (در اینجا تکنولوژی) دانایی ما بود یا خیر؟

۶۵۶۵