امام رضا (ع) قلب مکتب معارف خراسان

هادی کشاورز: کتاب سه جلدی «فرازهایی از سخنان امام رضا(ع)» که به قلم مرحوم استاد «محمدرضا حکیمی» از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است، تنها اثری نیست که در آن حکیمی به امام رضا پرداخته است. این متفکر و محدث فقید ایرانی در جای جای آثار خود اشارات فراوان و جالب توجهی به سیره و روایات حضرت رضا(ع) دارد.

محمد رضا حکیمی اندیشمندی است که آثار خود را با هدفی معنوی منتشر کرده است. کتاب «فرازهایی از سخنان امام رضا(ع)» نیز بیش از یک دهه پیش با توجه به این که در دوره کنونی که به رغم رشد فناوری‌های بشری، زندگی انسان دشوار شده، با هدف نشر و تبیین معیارهای معنوی و انسانی رهبران الهی که درمانگر راستین همه نابسامانی‌هاست، منتشر شده است.

مرحوم استاد حکیمی در این اثر ارجمند می‌کوشد تا در راستای ترویج فرهنگ و معارف رضوی، سخنان گهربار امام رضا(ع) را به صورت موضوعی در رابطه با حیات انسان امروز تنظیم و ارائه کند. هر دفتر این کتاب چهل حدیث را شامل می‌شود که در ارتباط با موضوعات متعددی چون نیایش، جایگاه فقیه و عالم اسلامی، عقل‌گرایی، علم‌محوری، شناخت زمان و دیگر موضوعات کاربردی است.

این کتاب نه تنها در ایران بلکه در جای جای جهان تشیع و همچنین کشورهایی که در آن محبین اهل بیت حضور دارند شناخته شده است. تا جایی تا به امروز می‌توان گفت به زبان های انگلیسی روسی و ترکی استانبولی و مالایو که مخاطبان زیادی در اندونزی، مالزی و جنوب تایلند دارد ترجمه و از سوی مجمع جهانی اهل‎بیت(ع) منتشر شده است.

کتاب دیگری که مرحوم حکیمی درباره امام هشتم دارد «امام رضا (ع): پیام معصومین (ع) به انسانها و انسانیتها» است. این کتاب در واقع تلاش امیرمحمد حیدری برای جداسازی مراجعاتی است که مرحوم استاد حکیمی در همه مجموعه آثار خویش به بیانات و روایت نقل شده از حضرت امام رضا داشته است. در واقع این کتاب که مشتمل بر احادیثی از امام هشتم(ع) است، دهمین جلد از مجموعة «پیام معصومین(ع) به انسان‌ها و انسانیت‌ها»ست. نگارنده در این نوشتار بر آن است با ذکر ۳۲ حدیث از حضرت امام رضا(ع)، ابعاد تلاش‌های سیاسی و اجتماعی ایشان را در راستای اعتلای دین رسول مکرم(ص) به مخاطب خویش باز شناساند.

به جز اینها مرحوم استاد حکیمی به عنوان مهمترین نماینده معاصر مکتب تفکیک که در خراسان پایه‌گذاری شده است، در آثار خود به نقش معنوری و محوری امام هشتم در برپایی مکتب معارفی خراسان همواره تاکید کرده است. حکیمی در کتاب مکتب تفکیک و در بخش نگرش تحقیق و آفاق آن، با یک بررسی کلی چنین می‌نویسد: تفکیکیان خراسان، با استمداد از فیوضات نشئه رضویه، و با پیروی از سلطان اقالیم حقایق آسمانی، و مدافع بزرگ معارف قرآنی، در برابر مکتب‌ها و نحله‌ها و فلسفه‌ها و کلام‌ها و اندیشه‌های بشری (در مجالس مناظرات و احتجاجات)، یعنی حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی الرضا (ع)، به جداسازی مکتبهای فکری و شناختی دخیل – یا ممتزج- می‌پردازند، و زلال علم قرآنی و حدیثی را از آمیخته شدن بادیگر جریان‌ها پاس می‌دارند.

به زبان دیگر مرحوم استاد حکیمی سابقه مکتب تفکیک در خراسان را تا زمان حیات حضرت امام رضا و برپایی جلسات مناظرات علمی در دربار مامون عباسی به عقب برمی‌گرداند و این امام همام را در کانون مکتب معارفی خراسان قرار می‌دهد. البته حکیمی پیشتر در کتاب امام در عینیت جامعه بر آن شده بود تا به مکتب تفسیری امام هشتم نیز اشاره‌ای داشته باشد. چه اینکه مکتب تفسیری امام رضا (ع) با عنایت به ویژگی خاص دوران آن حضرت از اهمیت خاصی برخوردار است. این اهمیت به علّت ویژگی خاص دوران حیات و امامت ایشان است. دوران امامت امام رضا (ع) به دو دوره حساس حیات مبارکشان یعنی دوران سکونت در مدینه و دوران سکونت در مرو یا به عبارت دیگر، دوران پیش از ولایت عهدی و دوران پس از آن تقسیم می شود.

اکنون در سالگرد شهادت امام هشتم شیعیان بهترین زمان است که سیره آن امام بزرگوار را از دریچه تحقیقات و تتبعات اندیشمندی فرزانه نظیر مرحوم استاد محمدرضا حکیمی مورد بررسی قرار دهیم . کتاب‌هایی که در این مجال کوتاه نام آنها را بردیم، چراغ راه کسانی است که می‌خواهند اندیشه رضوی را از دریچه مکتب معارفی خراسان مورد بررسی قرار دهند.

۶۵۶۵