انتشار یک کتاب با محوریت سنتورنوازی/ وقتی همه استادان جمع هستند

شهاب منا نوازنده، ناشر و پژوهشگر موسیقی در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن تشریح تازه‌ترین فعالیت‌هایش در موسیقی طی ماه‌های اخیر گفت: مدتی پیش کتاب «بهار نورسیده: تنظیم ده تصنیف بهاریۀ معاصر برای دونوازی سنتور» با تنظیم احسان توکل و ویرایش بنده توسط نشر خُنیاگر منتشر شد.

وی افزود: اثر حاضر حاوی ۱۰ تصنیف بهاریه (در نَعت بهار) از موسیقی‌دانان و نغمه‌سازان برجستۀ معاصر ایران از جمله غلامحسین درویش، روح‌الله خالقی، مهدی خالدی، پرویز یاحقی، علی تجویدی، یحیی زرپنجه، نصرالله زرین‌پنجه، عطاء‌الله خرّم و همچنین شاعران و تصنیف‌سرایان متقدم و معاصر از جمله رودکی، ملک‌الشّعرا بهار، ابوالقاسم حالت، بیژن ترقی، اسماعیل نواب صفا، پرویز وکیلی و منیره طاها است که از نظر نغمه‌پردازی در فضای موسیقی دستگاهی و ایرانی، همچنین از نظر شعر عیار ارزشمندی دارند.

این نوازنده سنتور بیان کرد: انتشار آثار تنظیم‌شده برای دو سنتور که از تنظیمات هوموفونیک فراتر رفته و دوصدایی باشند، در ادبیات مکتوب موسیقی ایرانی چندان پرسابقه نیست و برخی از آن‌ها، خاصه آثار منتشرشده متأخر، چندان از انسجام در نغمه‌پردازی و غَنای ملودیک برخوردار نیستند و متن آنها به‌جای ملودی حاوی افکت‌ها و آرایه‌هایی چون آرپژ و پاساژ است که به دلیل سهولت اجرا با سنتور و بر اثر گرته‌برداری سطحی از موسیقی غربی در سنتورنوازی غالب این روزها رایج شده‌اند.

منا درباره انگیزه‌های انتشار این اثر پژوهشی گفت: نخستین دلیل پذیرش انتشار این مجموعه، به‌کار گرفتن ملودی‌های غنی موسیقی دستگاهی به‌عنوان هسته اصلی برای تنظیم دوصدایی است تا نغمات پرعیار پیشینیان را رنگی دیگر بخشیده و در قالبی نو برای نسل کنونی ارائه کند. دلیل دیگر هم تنظیم آنها توسط احسان توکل به عنوان فردی تحصیل‌کرده رشته آهنگسازی به شکل آکادمیک است که علاوه بر آشنایی با موسیقی دستگاهی، به فن آهنگسازی و تنظیم اشراف دارد و سطح تنظیم او، بنا بر سابقه تحصیل و تجربه حرفه‌ای بسیارش، فراتر از تنظیم‌های غالب منتشرشده امروزی برای دونوازی سنتور در ایران است.

این ناشر و پژوهشگر موسیقی ادامه داد: تنظیم حاضر به این صورت که یک سنتور ملودی اصلی را بنوازد و دیگری آن‌را همراهی کند نیست بلکه ملودی اصلی متناوباً بین سنتور یک و سنتور دو جابه‌جا می‌شود. ازاین‌رو و دلایل دیگر، به پیشنهاد بنده، جهت درک بهتر مخاطبان از کیفیت تنظیم دوصدایی حاضر، تنظیم‌کننده ملودی اصلی تصنیف‌ها را برای یک سنتور نیز به کتاب حاضر افزود که اجرای آنها نیز خالی از تکنیک‌های سنتورنوازی نیست و به‌ویژه اجرای پاساژها و جفت‌های پیاپی به فاصلۀ ششم در آن نیازمند تمرین است.

وی درباره اجرای قطعات افزود: «نغمه نوروزی» با شعر رهی معیری به آهنگسازی روح‌الله خالقی، «بهار دلکش» با شعر ملک‌الشعرا بهار و آهنگسازی غلامحسین درویش، «ای بهار نورسیده» با شعر بیژن ترقی و آهنگسازی پرویز یاحقی، «تا بهار دلنشین» با شعر بیژن ترقی و آهنگسازی روح الله خالقی، «آمد نو بهار» با شعر اسماعیل نواب صفا و آهنگسازی مهدی خالدی، «بوی جوی مولیان» با شعر رودکی و آهنگسازی روح الله خالقی، «شکوفه» با شعر پرویز وکیلی و آهنگسازی عطالله خرم، «گلشن دل» با شعر ابوالقاسم حالت و آهنگسازی نصرالله زرین پنجه، «ز فروردین» با شعر ملک‌الشعرا بهار و آهنگسازی یحیی زرین پنجه، «ای بهار من» با شعر منیره طاها و آهنگسازی علی تجویدی تصنیف‌های تنظیم‌شده در کتاب بهار نورسیده هستند.

منا در بخش پایانی صحبت‌های خود ضمن ارائه توضیحاتی درباره پیشینه فعالیت‌های موسیقایی احسان توکل هم اظهار کرد: احسان توکل از جمله هنرمندانی است که تحصیلات خود را در رشته آهنگسازی از دانشگاه ملی هنر خارکیف اوکراین به اتمام رسانده است. او در گروه آهنگسازی و اُرکستراسیون همان دانشگاه مشغول به تدریس و نوشتن پایان‌نامۀ دکترای خود با عنوان «زبان موسیقایی رضا والی» است و از وی کتاب «بازگشت به اصل: فنون یک زبان موسیقایی: گفت‌وگو با رضا والی‌‫ (نشر کارگاه موسیقی، ۱۴۰۰)» تاکنون به انتشار رسیده است. این هنرمند در دو پروژۀ «Golha project» (به سرپرستی جِین لِویسون) و «Shakespeare's Sonnet» به آهنگسازی علی رهبری همکاری کرده است. ضمن اینکه کسب مقام دوم در چهارمین مسابقۀ بین‌المللی موسیقی آهنگسازان جوان به‌یادِ Ivan Karabits و همچنین دریافت جایزهبزرگ و دیپلم برای آهنگسازیِ اثر «The Space Recitative» در مسابقه «The cosmos as I see it here I feel» از جمله پروژه‌های برگزیده احسان توکل محسوب می‌شود. وی آثار بسیاری از آهنگسازان ایرانی و اروپایی را برای آنسامبل‌های گوناگون تنظیم کرده است.