کودک سربازان در اوکراین؛ نقض حقوق بشر با چاشنی قهرمان‌سازی رسانه‌ای

جنگ اوکراین به تازگی وارد ماه هشتم خود شده است. در این مدت، ارقام متفاوتی از تعداد نظامیان و تجهیزات نظامی دو طرف منتشر شده است. اما نکته‌ای که شاید تا حد زیادی مورد بی‌توجهی قرار گرفته معضل «کودک سربازان» است. رسانه‌ها گزارش داده اند در میان درگیری‌های مداوم با روسیه، اوکراین به کودکان زیر سن قانونی به بهانه «کلاس‌های دفاع شخصی» در حومه شهر لویو در غرب اوکراین، نحوه استفاده از سلاح‌های جنگی مرگبار را آموزش می‌دهد.

طبق تعریف سازمان ملل، کودک سرباز «هر فرد زیر ۱۸ سال است که توسط یک نیرو یا گروه مسلح به هر عنوانی استخدام شده یا مورد استفاده قرار گرفته باشد». کودک سرباز می‌تواند در مناطق جنگی با عناوین مختلفی از جمله جنگجو، آشپز، باربر، جاسوس و... فعالیت کند. کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک، استخدام سربازان زیر ۱۵ سال را ممنوع و غیرقانونی اعلام کرده است.

تکرار سوگیری‌های رسانه‌ای: نمایش کودک سربازان اوکراینی با محوریت شجاعت!

تعدادی از رسانه‌ها استفاده از کودکان در درگیری‌های مسلحانه در اوکراین را نادیده گرفته و تعدادی دیگر آن را لای کاغذ پر زرق و برق تبلیغات پیچیده‌اند. چهارم مارس، روزنامه «دیلی مانیتور» تصاویری را که در اصل توسط خبرگزاری فرانسه منتشر شده بود، بازنشر کرد. در این تصاویر کودکان در حال استفاده از تفنگ‌های نظامی دیده می‌شدند. روزنامه دیلی مانیتور در توییتی نوشت: «کودکان یاد می‌گیرند چگونه از تفنگ تهاجمی AK-۴۷ در دوره دفاع شخصی غیرنظامیان در حومه شهر لویو، در غرب اوکراین استفاده کنند».

دیلی مانیتور و خبرگزاری فرانسه به این واقعیت توجه نکردند که با این گونه بازنشر تصاویر ناراحت کننده، استفاده از «کودک سربازان» را تمجید می‌کنند و در بحبوحه جنگ، جذب آن‌ها را در ارتش افزایش می‌دهند. این نوع پوشش‌دهی رسانه‌ای مورد انتقاد بسیاری از افراد قرار گرفت. یک عکاس خبری در واکنش به تصاویر منتشر شده می‌گوید که چنین تصویرسازی بسیار نگران‌کننده و همچنین ناامیدکننده است و با استناد به قوانین یونیسف از خبرگزاری‌ها می‌خواهد به اخلاق پایبند باشند.

علاوه بر گزارش‌های غیرمسئولانه و ارائه تصویری تبلیغاتی از کودک سربازان به عنوان نمادی از شجاعت و میهن پرستی، ویدئو‌های متعددی در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده است که در آن‌ها شنیده می‌شود کودکان در حال فراخوانی برای دفاع از اوکراین هستند.

کودکان اسلحه به دست در اوکراین: از گذشته تا امروز

آموزش نظامی کودکان در اوکراین مسئله جدیدی نیست. خبرگزاری آسوشیتدپرس در سال ۲۰۱۷، وقتی مناطق شرقی اوکراین وارد سومین سال درگیری‌های خود شده بودند گزارشی در خصوص تربیت نظامی کودکان زیر نظر گردان آزوف نوشته است. این خبرگزاری نوشته است: «در اوکراین جنگ‌زده، صد‌ها کودک به جای شنا و والیبال، تابستان امسال را صرف جمع آوری و نحوه کار با کلاشینکف و یادگیری نحوه جنگ کرده‌اند».

گردان آزوف که به طور رسمی بخشی از گارد ملی اوکراین است، به خاطر دیدگاه‌های راست افراطی اعضای خود تا حد زیادی بدنام است. منابع مالی آن ناشناخته بوده و گردان ادعا می‌کند به کمک‌های خصوصی متکی است. اعضای آن با اتهامات متعدد حقوق بشری مواجه هستند و عفو بین‌الملل می‌گوید اتهامات معتبری مبنی بر شکنجه و «سوءاستفاده‌های فاحش دیگر» توسط گردان‌های داوطلب اوکراین از جمله آزوف دریافت کرده است. با این حال این گروه مدتی مشغول آموزش نظامی به صد‌ها کودک اوکراینی بوده است. آموزشی که با دستکاری روانی و تلقین آمیخته شده است.

نشنال جئوگرافی نیز سال ۲۰۱۹ گزارش مشابهی از یک کمپ تابستانی در حومه کی‌یف تهیه کرده که در آن کودکان ۶ تا ۱۷ ساله نه تنها آموزش می‌بینند که چگونه با سلاح کار کنند، بلکه یاد می‌گیرند «از دیگری متنفر باشند، چگونه از خود در برابر همسایه دفاع کنند و در صورت لزوم او را بکشند». گزارشگر نشنال جئوگرافی می‌گوید کودکان در سراسر دوره خود به شعار‌های ضد روسیه گوش می‌دهند. دیلی میل هم پیش از جنگ گزارش داده بود که چگونه اوکراین کودکان مدرسه‌ای از جمله کودکان ۴ ساله را به امید خنثی کردن حمله روسیه به اردوگاه‌های آموزشی نظامی فرستاده است. بچه‌ها در این دوره با ماکت‌های چوبی Ak-۴۷ و با گلوله‌های واقعی آموزش دیدند.

استاندارد‌های دوگانه رسانه‌ای

در ماه ژانویه، روزنامه سان انگلیس گزارش داده بود که ارتش اوکراین به کودکان خردسال آموزش نظامی می‌دهد. در این گزارش آمده است: «کودکان در حالی که برای دفاع از کشورشان در برابر تهدیدات احتمالی آماده می‌شوند، دست به اسلحه می‌زنند. دیروز به برخی نشان داده شد چگونه از سلاح‌های واقعی استفاده کنند و به برخی دیگر یاد دادند که چگونه ماکت‌های چوبی اسلحه‌های کلاشینکف روسی را در دست بگیرند».

اوکراین تمام مدت از سربازان کودک برای مبارزه با نیرو‌های روسی استفاده کرده و پوشش رسانه‌های جریان اصلی در جهت تمجید از آن بوده است. کودکان اوکراینی که اسلحه به دست می‌گیرند «شجاع» و «میهن‌پرست» نمایش داده می‌شوند. از سوی دیگر، در همین رسانه‌ها و در رویکردی دوگانه، ادعا‌های بسیاری مبنی بر «استفاده اجباری از کودکان یمنی به عنوان سرباز» مطرح شده است. در گزارش‌هایی که در این خصوص منتشر شده، وجهه منفی حضور کودکان در مناطق نظامی مورد توجه قرار گرفته است.

گفتنی است، یمن از سال ۲۰۱۴ تاکنون درگیر جنگ با نیرو‌های ائتلاف متجاوز است و تاکنون هیچ کمک نظامی دریافت نکرده است. کمک‌های بین‌المللی به یمن تاکنون محدود به مبالغ اندک «کمک‌های حقوق بشری» بوده اند که شامل غذا، دارو و مواردی از این دست می‌شود. سال‌ها تهاجم و محاصره، باعث بحران اقتصادی، سطح بالای بیکاری و افزایش قیمت مواد غذایی و سوخت شده و بیش از ۱۹ میلیون یمنی را نیازمند حداقل‌ها کرده است. وزارت امور خارجه دولت نجات ملی یمن به تازگی اعلام کرده کمک‌های بین‌المللی از این نوع کارساز نیست و تنها در صورتی صلح در یمن برقرار خواهد شد که تجاوز پایان یابد. با این حال به نظر می‌رسد از کمک‌های نظامی خبری نخواهد بود.

حمایت نظامی همه جانبه از اوکراین

پیوند‌های دفاعی و امنیتی بین اوکراین، اعضای ناتو و سایر متحدان، بلافاصله پس از استقلال اوکراین در سال ۱۹۹۱ آغاز شد. این پیوند‌ها زمانی که روسیه کریمه را در سال ۲۰۱۴ ضمیمه کرد، تشدید شد، اما تا سال گذشته، عمدتاً به شکل آموزش و تهیه تجهیزات نظامی بوده است. از زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، کمک‌های نظامی افزایش یافته و بسیاری از متحدان برای اولین بار تسلیحات مرگبار را به اوکراین ارسال کردند. برای برخی از کشور‌ها مانند آلمان و کشور‌هایی که در جنگ‌ها اعلام بی‌طرفی می‌کنند (مانند سوئد)، این اقدام نشان دهنده تغییر قابل توجه در سیاست‌های دفاعی قبلی آن‌هاست که امکان ارائه سلاح‌های تهاجمی را رد می‌کردند.

در این میان، آمریکا بزرگترین ارائه دهنده کمک‌های نظامی به اوکراین بوده و از زمان آغاز به کار دولت بایدن مبلغ ۱۵.۸ میلیارد دلار به اوکراین کمک کرده که ۱۵.۱ میلیارد دلار از این مبلغ از زمان آغاز جنگ بوده است. انگلیس تاکنون ۲.۳ میلیارد پوند به اوکراین کمک نظامی کرده است. این کشور همچنین میزبان یک برنامه آموزشی برای نظامیان اوکراینی بوده که توسط تعدادی از متحدان پشتیبانی می‌شود و هدف آن آموزش ده هزار پرسنل جدید و فعلی اوکراین در ۱۲۰ روز است.

ناتو هم به عنوان یک ائتلاف در حمایت سیاسی خود از اوکراین صریح بوده و از ارائه کمک‌های نظامی به کی‌یف به طور کامل حمایت می‌کند. این ائتلاف همچنین به هماهنگ کردن درخواست‌های دولت اوکراین کمک کرده و از ارسال کمک‌های بشردوستانه نیز حمایت می‌کند. هرچند که اوکراین عضوی از ناتو نیست، اما در اجلاس سران کشور‌ها و دولت‌های عضو ناتو در مادرید که اواخر ژوئن ۲۰۲۲ برگزار شد، اعضا با بسته جدیدی از کمک‌ها به اوکراین موافقت کردند که حمایت طولانی مدت و پایداری را ارائه می‌دهد.

در حال حاضر، انتظار می‌رود کی‌یف در سیاست‌های خود در خصوص کودک سربازان تجدید نظر کند. به بیان بهتر، استفاده از کودکان به عنوان سرباز جنگی در کشوری با این میزان دریافت کمک مالی، نظامی و اطلاعاتی چندان اخلاقی به نظر نمی‌رسد.

باشگاه خبرنگاران جوان بین‌الملل اروپا و آمریکا