خرافاتی که به ابوریحان بیرونی نسبت داده‌اند

پاشا مجیدی یکی از بزرگترین مشخصات فعالیت‌های علمی ابوریحان بیرونی را تهیه اسناد علمی در خصوص پدیده‌های نجومی دانست و گفت: اندازه گیری طول و عرض جغرافیا یکی از فعالیت‌های علمی منجمان عصر قدیم بود و در این راستا ابوریحان بیرونی به هر شهری که وارد می‌شده، نسبت به محاسبه طول و عرض جغرافیایی اقدام می‌کرده است و یکی از ویژگی‌های تحقیقاتی وی این بوده که حتما یافته‌های خود را به تایید می‌رسانده است و بارها و بارها عرض جغرافیایی را برای شهری مانند خوارزم و جرجانی محاسبه کرده است.

بیشتر بخوانید:

• عکس | قیافه مایکل جکسون اگر جراحی زیبایی نمی‌کرد و زنده می‌ماند!

• فیلم | شلیک دقیقی که ۱۱ میلیون کیلومتر دورتر به هدف نشست!

• عکس | پیشرفته‌ترین بمب‌افکن پنهان‌کار جهان !

وی با بیان اینکه در آن زمان برای منجمان و ریاضیدانان اندازه گیری عرض جغرافیایی راحت‌تر از اندازه گیری طول جغرافیایی بوده است، ادامه داد: از زمان یونان باستان مبدا اندازه گیری عرض جغرافیایی را خط استوا می‌دانستند و هر چه به سمت بالای خط استوا حرکت می‌کردند، عرض جغرافیا را مثبت فرض می‌کردند و هر چه پایین‌تر می‌رفتند، صفر تا منهای ۹۰ عنوان می‌کردند و ابوریحان در محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهری همین تعریف را قبول کرده بود، ولی به دلیل توانایی بالایی که در ریاضیات داشت، از تکنیک‌های خاصی برای ارزیابی عرض‌های جغرافیا بهره برده بود.

وی در خصوص نسبت دادن خرافات به بیرونی، افزود: بسیاری ادعا کردند که منجمان به ویژه ابوریحان بیرونی به اختربینی و طالع بینی و اثرات ستارگان و سیارات بر انسان‌ها باور داشته‌اند. معمولا چنین ادعاهایی بدون مطالعه ارائه می‌شود.

مجیدی خاطر نشان کرد: فعالیت‌های علمی ابوریحان بیرونی مبتنی بر آزمایش بوده و هرگز نمی‌تواند صحیح باشد که وی به طالع بینی باور داشته است، چرا که شاهدیم بیرونی در کتاب‌های آثارالباقیه و التفهیم از کسانی که به طالع بینی باور دارند با واژه "صاحب نیرنگ‌ها" یاد می‌کند.

وی اضافه کرد: کتاب التفهیم بیرونی شامل ۵ بخش است که در بخش اول آن به ریاضیات، بخش دوم به هندسه، بخش سوم آن به حوزه نجوم، فصل چهارم رساله کاملی درباره اسطورلاب و فصل پنجم آن به احکام نجوم اختصاص یافته است.

این محقق نجومی با طرح این سوال که ابوریحان بیرونی که در همه موارد به شدت با خرافه و طالع بینی برخورد می‌کرده است، چگونه بخشی از کتاب خود را به احکام نجوم اختصاص داده است، توضیح داد: این کتاب به طور نادری، دارای دو مقدمه است. در مقدمه اول توضیح داده است که این کتاب به درخواست بانویی به نام "ریحانه دختر حسین (حسن) خوارزمی" تدوین شده و توضیح می‌دهد که چرا علم نجوم یک علم جذاب است.

وی اضافه کرد: بیرونی برای آنکه بخش احکام نجوم را به رشته تحریر درآورد، مقدمه دومی را به کتاب اضافه می‌کند و در آن توضیح می‌دهد که همه به علم نجوم علاقه دارند و اگرچه اکثر مردم هم بر این باورند که احکام نجوم برگرفته از ریاضیات است، اما تحت تاثیر طالع‌بینی و شبه علم هم بوده‌اند.

مجیدی افزود: بیرونی در ادامه این مقدمه آورده است که "اما من بر آن اقلیت مردم هستم". وی در این مقدمه اعلام کرده که جزو اقلیتی از مردم است که به طالع‌بینی باور ندارد و بلافاصله توضیح می‌دهد که فصل پنجم این کتاب به خواسته آن بانو نوشته شده است.

وی ادامه داد: منجمان و رصدگرانی که در دربار کار می‌کردند، برای آنکه هزینه تالیف کتاب‌ها و سفرها و فعالیت‌های علمی خود را تامین می‌کردند، نیاز داشتند که مطابق مدل فکری پادشاهان کار کنند و ابوریحان در دوره‌ای کار می‌کرده است که نجوم شرق ایران به شدت تحت تاثیر باورهای شبه علمی بوده و ناگزیر بوده که در زمان‌هایی بر اساس خواسته حاکمان تالیفاتی داشته باشد.

۵۸۵۸