عکس | کشف بنایی شگفت انگیز تر و قدیمی تر از اهرام ثلاثه در قلب اروپا

باستان‌شناسان در نزدیکی شهر پراگ، پایتخت جمهوری چک، بقایای سازه‌ای متعلق به عصر سنگ را کشف کردند که حتی از استون هنج و اهرام مصر هم قدیمی‌تر است. این سازه‌ی پیچیده ‌و معمایی به‌شکل دایره است. احتمالاً جامعه‌ای بومی تقریباً ۷۰۰۰ سال پیش در دوره‌ی نوسنگی پسین یا عصر سنگ جدید این سازه را ساخته‌اند؛ اگرچه هنوز هدف اصلی ساخت آن مشخص نشده است.

قطر سازه‌ی مدوّر یادشده ۵۵ متر است؛ یعنی برابر با طول برج کج پیزا. با اینکه هنوز نمی‌توان با قطعیت چیزی درباره‌ی سازندگان این سازه گفت، واضح است که این سازه‌ها بخشی از فرهنگ سفالگری خط تیره بودند که بین ۴۹۰۰ تا ۴۴۰۰ پیش‌ازمیلاد رونق داشت.

میروسلاو کراوس، مدیر حفاری سازه در منطقه‌ی وینور از مؤسسه‌ی باستان‌شناسی آکادمی علوم چک (IAP)، بر این باور است که آشکارسازی این سازه می‌تواند سرنخی درباره‌ی کاربرد آن بدهد. پژوهشگران اولین‌بار در دهه‌ی ۱۹۸۰ و زمانی‌که کارگران ساخت‌وساز در حال نصب لوله‌های گاز و آب بودند، به اطلاعاتی درباره‌ی این سازه رسیدند؛ اما حفاری فعلی برای اولین‌بار کل سازه را رونمایی کرد. تاکنون، پژوهشگران قطعات سفالی و استخوان جانوران و ابزارهای سنگی را در این منطقه کشف کرده‌اند.

تاریخ‌گذاری کربنی باقی‌مانده‌های زیستی سازه‌ی یادشده می‌تواند به پژوهشگران در تعیین تاریخ ساخت سازه کمک و ارتباط آن را با بناهای نوسنگی کشف‌شده در اطراف آشکار کند. مردمی که سفالینه‌های خط‌ تیره را می‌ساختند، به‌دلیل ساخت دیگر سازه‌های مدوّر در منطقه‌ی بومی جمهوری چک هم معروف بودند.

دهکده‌های زراعی واقع در محل تقاطع لهستان کنونی و آلمان شرقی و جمهوری چک شمالی از تعداد زیادی خانه‌های طویل تشکیل شده‌اند که سازه‌هایی مستطیلی و بزرگ با ظرفیت اسکان ۲۰ تا ۳۰ نفر را دربر می‌گرفتند؛ اما دانش ساخت چنین سازه‌های مدوّری از مرز فرهنگ‌های باستانی متعدد عبور کرد؛ به‌طوری‌که جوامع مختلفی این سازه‌ها را در اروپای مرکزی می‌ساختند.

سازه‌های مدوّر باستانی تا چند دهه پیش از ظهور عکاسی پهپادی و هوایی چندان شناخته‌شده نبودند؛ اما امروزه باستان‌شناسان می‌دانند این سازه‌های مدوّر از قدیمی‌ترین شواهد معماری در کل اروپا هستند. از نمای بالا، سازه‌های مدوّر از یک یا چند خندق مدوّر عریض با چند شکاف تشکیل شده‌اند که به‌عنوان ورودی عمل می‌کنند.

بخش داخلی هر دایره احتمالاً هم‌راستا با ستون‌های چوبی بود و شکاف‌ها با گِل‌ولای پوشانده می‌شدند. صدها عدد از این دایره‌ها در اروپای مرکزی کشف شده‌اند؛ اما این سازه‌ها، تنها دو تا سه قرن پابرجا بودند. با اینکه محبوبیت این سازه‌ها در دوران نوسنگی پسین واضح است، هنوز عملکردشان مبهم است.

در سال ۱۹۹۱، قدیمی‌ترین سازه‌ی مدوّر در آلمان کشف شد. این سازه هم منطبق با فرهنگ سفال‌کاری خط‌ تیره بود. سازه مذکور که دایره‌ی گوسک نامیده می‌شود، ۷۵ متر قطر و یک پرچین چوبی دوبل و سه ورودی دارد. براساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۲ در مجله‌ی مقاله‌های باستان‌شناسی انجمن انسان‌شناسی آمریکا منتشر شد، ازآن‌جاکه دو ورودی متناظر با غروب و طلوع آفتاب در تحویل‌های زمستانی و تابستانی هستند، یکی از تفسیرهای دایره‌ی گوسک این است که به‌عنوان رصدخانه یا تقویم کاربرد داشته است.

یاروسلاو ریدکی، سخن‌گوی مؤسسه‌ی IAP، تفسیری عمومی‌تر از سازه‌ی وینور را ترجیح می‌دهد. او بر این باور است: «احتمالاً سازه‌های مدوّر عملکردها و کاربردهای متعددی داشتند که مهم‌ترین کاربردشان مراسم آیینی و اجتماعی بود.» شاید سازه‌های مدوّر برای گردهمایی گروه بزرگی از افراد و شاید برای رویدادهای بزرگداشت مهم اجتماعی مثل مراسم نیمه‌مذهبی یا پدیده‌های نجومی یا تبادل اقتصادی طراحی شده بودند.

باتوجه‌به این حقیقت که سازندگان این سازه‌ها تنها از ابزارهای سنگی استفاده می‌کردند، اندازه‌ی این سازه‌ها بسیار حیرت‌انگیز است. قطر اغلب سازه‌های مدوّر به ۶۰ متر می‌رسد که برابر است با نصف طول یک زمین فوتبال؛ اما هنوز اطلاعات کمی درباره‌ی مردم آن زمان وجود دارد؛ زیرا مدفن‌های اندکی کشف شده‌اند و اطلاعات کمی درباره‌ی زندگی هزاران سال پیش ارائه می‌دهند.

سازه‌های مدوّر پس از سه قرن محبوبیت، به‌صورت ناگهانی درحدود ۴۶۰۰ پیش‌ازمیلاد از سوابق باستان‌شناسی ناپدید شدند. باستان‌شناسان هنوز نمی‌دانند چرا این سازه‌ها متروک شدند؛ اما با درنظرگرفتن بیش از یک‌چهارم از سازه‌های مدوّری که تاکنون در جمهوری چک کشف شده‌اند، پژوهش‌های آینده مشابه حفاری وینور به حل راز سازه‌های مدوّر کمک خواهند کرد.

5858