چرا انتخابات پارلمانی کویت شگفتی‌ساز شد؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: با مشخص شدن نتایج انتخابات پارلمان کویت، براساس قانون اساسی کویت احمد نواف الاحمد الاصباح به عنوان نخست وزیر، استعفای دولت این کشور را تقدیم امیر این شیخ نشین کرده تا مقدمات تشکیل و برگزاری نوزدهمین دور از پارلمان و تشکیل دولت جدید فراهم شود. قرار است نخستین جلسه پارلمان جدید کویت روز ۱۱ اکتبر ۲۰۲۲ برگزار شود. در این دور از انتخابات ۷۹۸ هزار شهروند کویتی برای انتخاب ۵۰ نماینده از میان ۳۷۶ نامزد انتخابات واجد شرایط شناخته شدند. پیروزی چشمگیر اپوزیسیون دولت و شیعیان، حضور نمایندگان زن و کسب کرسی‌های محدود از سوی احزاب اخوانی-سلفی از جمله نکات برجسته این دور از انتخابات پارلمانی کویت بود. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا ضمن بررسی نظام پارلمانی کویت و میزان نفوذ این نهاد دموکراتیک در نظام پادشاهی این کشور عربی، به واکاوی انتخابات اخیر کویت بپردازیم.

انتخابات کویت؛ مستقل‌ترین دموکراسی عربی!

مجلس کویت (مجلس الامه الکویتی) که کار خود را از سال ۱۹۶۳ آغاز کرد، دارای ۵۰ نماینده انتخابی (دارای ۵ حوزه انتخابی و از هر حوزه ۱۰ نفر انتخاب می‌شود) و ۱۵ نفر از وزرای کابینه است. مجلس ملی کویت نهاد اصلی قانون‌گذاری در این کشور است. براساس قانون اساسی کویت مجلس این کشور علاوه بر حق تصویب یا رد قوانین، اجازه سوال از شخص نخست وزیر و وزار و حتی دادن رأی اعتماد یا استیضاح مقامات ارشد دولتی را دارد. تا پایان سال ۲۰۱۲ هر شهروند کویتی ۲۱ ساله حق رأی به ۴ نامزد را داشت اما از آن پس هر شهروند تنها می‌تواند به یک نامزد رأی دهد. به عقیده برخی کارشناسان مجلس کویت مستقل‌ترین پارلمان جهان عرب است. این افراد برای یک دوره چهار ساله و به عنوان نماینده در مجلس حضور پیدا خواهند کرد. اعضای کابینه به جز دو مورد دارای حقوقی مشابه به سایر نمایندگان پارلمان کویت هستند. براساس اصول ۱۰۲ و ۱۰۷ قانون اساسی کویت، امیر این کشور با ذکر ادله کافی حق انحلال پارلمان این کشور را دارد، با این حال انتخابات مجلس باید حداکثر ظرف دو ماه از زمان انحلال پارلمان برگزار شود. در پادشاهی سه جریان سیاسی اصلی شامل لیبرال- سکولارها، ائتلاف شعبی؛ شامل جریان‌های شیعی-سنی و ملی‌گراها و جریان سوم بلوک اسلام‌گرا شامل اعضای اخوانی، سلفی و مستقل است. نمایندگان پارلمان برای تأمین استقلال و محافظت در برابر انواع تهدیدات (مقامات، جامعه و افراد) از مصونیت قضائی و ابراز عقاید در هنگام جلسات پارلمان برخوردار هستند. با این حال پس از محرز شدن جرم افراد و تأیید مجلس مصونیت آنها به پایان رسیده و باید فرد خاطی خود را به مراجع قضائی معرفی کند.

پیروزی چشمگیر مخالفان

انتخابات اخیر کویت از نظر تغییر ترکیب مجلس و ورود گروه‌های حاشیه‌ای به پارلمان، مجلسی منحصر به فرد در نوع خود است. مرزوق الغائم رئیس سابق پارلمان کویت برای سومین بار در حوزه انتخاباتی دوم این کشور بیش‌ترین آرا را کسب و خود را به عنوان مدعی نخست کرسی ریاست مجلس معرفی کرد. بیشترین رأی این دوره به احمد عبدالعزیز السعدون در حوزه انتخابیه سوم با ۱۲۲۳۹ اختصاص یافت. در نوزدهمین دور از انتخابات کویت ۳۰ نفر از مخالفان داخلی موفق به کسب کرسی مجلس شدند. این در حالی است که احزاب اسلام‌گرای اخوانی، سلفی و مستقل تنها موفق به کسب ۸ کرسی شدند. با آنکه در دور پیشین انتخابات زنان کویتی توفیق ورود به پارلمان را نیافتند اما در دور خیر انتخابات مجلس دو تن از بانوان کویتی به عنوان نماینده انتخاب شدند. نکته جالب توجه این دور از انتخابات پیروزی دو شهروند کویتی محکوم به حبس بود. در این دوره بیست و هفت نماینده در حالی برگزیده شدند که تاکنون سابقه حضور در مجلس را نداشتند یا موفق به حفظ کرسی‌های خود نشده بودند. همچنین ۲۲ نماینده سابق شانس حضور مجدد در پارلمان را از دست دادند. این آمار یعنی ۵۴ درصد ترکیب پارلمان پیشین تغییر کرده است. در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ نیز نیروهای مخالف حکومت فرصت یافتند تا حضوری پر رنگی در انتخابات پیدا کنند.

پس از جنگ اول خلیج فارس و شکست عراق از نیروهای ائتلاف بین‌المللی، خاندان آل صباح بار دیگر سکان قدرت را در این کشور نفت خیز به دست گرفت. با پایداری جمعیت شیعه در دفاع از نظام حاکم، نظام پادشاهی کویت نگاه امنیتی به اهل تشیع را تعدیل کرد و تحت تأثیر تحولات دموکراتیک در دهه ۹۰ میلادی اجازه ورود بیشتر آنها را در انتخابات کویت داد. این حضور طی سال‌های متمادی گسترش پیدا کرد تا آنجا که در انتخابات ۲۰۲۲، شیعیان کویتی در پیروزی چشم‌گیر موفق به کسب ۱۰ کرسی پارلمان شدند.

به گزارش «الخلیج اونلاین»، اسامه الشاهین از ناحیه انتخابی اول، احمد المطر از ناحیه انتخابی سوم و عبدالعزیز القعبی از ناحیه انتخابی سوم از «الحرکه الدستوریه الاسلامیه» (حدس) وابسته به شاخه سیاسی اخوان المسلمین سه کرسی این جریان را در پارلمان حفظ کردند. این جریان سیاسی پنج نامزد رسمی معرفی کرده بود. علاوه بر این نامزدهای نزدیک به اخوان به نام‌های عبدالله فهاد العنزی از حوزه انتخابی چهارم و فلاح ضاحی الهاجری از حوزه انتخابی دوم به عنوان نماینده پارلمان برگزیده شدند.

دیگر جریان اسلام‌گرا «التجمع السلفی» به عنوان یکی از جریان‌های سیاسی کویت پس از کسب یک کرسی در دور پیشین انتخابات مجلس، موفق به کسب دو کرسی در انتخابات فعلی کویت شد. دیگر جریان سلفی به نام «تجمع ثوابت الامه (سلفی)» برای سومین دوره متوالی موفق به پیروزی نامزد خود یعنی محمد هایف المطیری از حوزه انتخابی چهارم گردید. علاوه بر این دو سلفی میانه‌رو به نام‌های عادل الدمخی در حوزه انتخابی اول و عمار العجمی از حوزه انتخابی سوم وارد پارلمان شدند.

«اتالف الاسلامی الوطنی (شیعه)» با ورود سه نفر از چهار نامزد خود به پارلمان پیروزی بزرگی به دست آورد. همچنین دو نامزد «تجمع العداله والسلام (شیعه)» موفق به کسب دو کرسی پارلمان شدند. «حرکه العمل الشعبی (حشد)» و «المنبر الدیمقراطی الکویتی» با شکست در انتخابات موفق به ورود نمایندگان‌شان به مجلس نشدند. آخرین نظرسنجی‌ها در کویت نشان می‌دهد که انگیزه اصلی کویتی‌ها از حضور در انتخابات و انتخاب نمایندگان جدید پارلمان مسئله مبارزه با فساد بوده است. همچنین کویتی‌ها امیدوارند که با شروع مجدد جلسات پارلمان، ثبات سیاسی در روابط قوای مقننه و مجریه برقرار شده و این پادشاهی به سمت بهبود وضعیت اقتصادی- معیشتی حرکت کند.

بهره سخن

نتایج انتخابات پارلمان کویت خبر از میل گسترده کویتی‌ها برای اعتماد به نمایندگان اصلاح طلب و مخالفان وضع موجود دارد. مبارزه با فساد مالی-سیاسی، بهبود وضع اقتصادی- معیشتی و توجه بیشتر به شهروندان کویتی مطالبات اصلی رأی دهندگان در انتخابات سال ۲۰۲۲ بوده است. همچنین افزایش سهم نمایندگان شیعه پیش‌رو و زنان نشان دهنده میل جامعه کویت به نمایندگانی است که از مطالبات مذهبی یا جناحی عبور کرده و به مطالبات تمام جامعه نگاهی جامع دارد. حال باید منتظر ماند و دید که پارلمان و دولت جدید کویت توان عبور از ابرچالش‌های پادشاهی، به‌ویژه چالش‌های عظیم اقتصادی را دارد یا آنکه در تحقق وعده‌های خود شکست خواهد خورد.

* محمد بیات، کارشناس مسائل غرب آسیا