شکوفایی مدرسه حدیثی قم در دوران امام عسکری

برخی از اصحاب امام عسکری از بزرگان مدرسه حدیثی قم هستند.ریاست احمد بن محمد بن عیسی بر این جامعه علمی و مقبولیت او در قم، بر اعتبار این مدرسه حدیثی افزوده بود؛ حتی دانشمندانی از دیگر مناطق علمی جامعه اسلامی به قم آمده و با عالمان قم دیدار و مذاکره می‏کردند. البته شایسته ‌است که ویژگی‌های مدرسه حدیثی قم و افراد شاخص آن، در نوشتاری جدا، مورد بررسی قرار گیرند. اینک، برای نمونه شرح حال دو نفر از شاگردان این مدرسه آورده‌ می‌شود:

محمد بن حسن الصفار

نجاشی او را این‏گونه ستوده است: «کانَ وَجهاً فی أصحابِنا القُمیّین، ثِقَةٌ، عَظیمُ القَدرِ، قَلیلُ السَّقطِ فی الرِّوایَةِ». او بیش از سی کتاب داشته است که از جمله آن‌ها مسائل کتب بها إلی محمد الحسن بن علی العسکری ‏(علیه السلام) است. در برخی متون، این کتاب با نام حموله یاد شده است.۳ کتاب مشهور او کتاب بصائر الدرجات است. توقیعات امام عسکری ‏(علیه السلام) به صفار، در اختیار شیخ صدوق هم بوده است. صفار علاوه بر نقل روایت از امام عسکری ‏(علیه السلام)، از ابراهیم بن هاشم، احمد بن محمد بن عیسی و دیگر بزرگان قم نیز حدیث گزارش کرده است. مجموع احادیث او در کتب اربعه نزدیک به هشتصد حدیث می‏باشد. صفار در سال ۲۹۰ هجری در قم درگذشت.

عثمان بن سعید عمری

عثمان از اصحاب مقرب امام هادی، امام عسکری و امام زمان ‏(علیهم السّلام) است. او وکیل امام عسکری و حجة بن ‌الحسن ‏(علیهما السّلام) و مورد اعتماد آنان بوده است. توثیق صریحی از امام هادی و امام عسکری‏ (علیهما السّلام) در باره او گزارش شده است: احمد بن اسحاق می‏گوید: از امام هادی ‏(علیه السلام) پرسیدم: احکام و معارف دینی را از چه کسی فرا گیرم و سخن چه کسی را قبول کنم؟ امام ‏(علیه السلام) در جواب فرمود: «العَمری ثِقَتی فَما أدّی اِلَیکَ عَنّی فَعَنّی یُؤدِّی وما قالَ لَکَ عَنَّی فَعَنِّی یَقُولُ، فَاسمَع لَهُ وأطِع فإِنَّهُ الثِّقَةُ المَأمُونُ.» شبیه این سخن از امام عسکری ‏(علیه السلام) در باره شیخ عمری و فرزندش نقل شده است. همچنین در گزارشی دیگر، امام ‏(علیه السلام) او را «الطّاهرُ الأمینُ العَفیفُ القَریبُ مِنّا وإلَینا» خوانده است. او که از یازده سالگی در خدمت امام هادی ‏(علیه السلام) بود، در بزرگسالی تاجری مشهور بوده و به شغل روغن‌فروشی و عسل‌فروشی اشتغال داشته است؛ از این رو او را با لقب زیّات و سمّان معرفی می‏کنند. عثمان بن سعید، در زمان غیبت صغری و پس از پنج سال وکالت از ناحیه صاحب الأمر، در بغداد درگذشت. مقبره او اکنون نیز محل زیارت مردم است.

منبع: کتاب تاریخ حدیث. استاد سیّد محمّد کاظم طباطبایی. دانشگاه قرآن و حدیث. زمستان ۱۳۸۸

۶۵۶۵