زبانت را نگه دار!/اگر حقی به گردن کسی داری با منت‌گذاری تباهش نکن

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: کتاب «وصایا الرسول و الائمه» با عنوان فرعی «وصیتهای تربیتی، اخلاقی، اجتماعی رسول خدا (ص) و ائمه معصومین» با تالیف و ترجمه زنده‌یاد حجت‌الاسلام سیدهاشم رسولی محلاتی، یکی از آثار نبوی بازار نشر است که سال ۱۳۷۷ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد و سال ۹۸ به چاپ هفتم رسید و در حال حاضر با نسخه‌های این‌نوبت چاپ در کتابفروشی‌ها حضور دارد.

مولف کتاب موردنظر می‌گوید وصیت در لغت به‌معنای سفارش است ولی در اصطلاح روایات اهل بیت (ع) گاهی به معنای واگذاری مقام امامت و رهبری و انتقال آن از امامی به امام دیگر به کار برده شده؛ چنان‌چه از این‌گونه روایات در کتاب‌های حدیثی و به‌خصوص کتاب‌هایی که در باب امامت تدوین شده، زیاد به چشم می‌خورد که هر گاه امامی می‌خواست از دنیا برود، به فرزند یا برادرش وصیت می‌کرد و ودایع امامت و مواریث خاصه را به او می‌سپرد. رسولی محلاتی با این‌توضیحات، می‌گوید هدفش از تهیه و تدوین این‌کتاب، جمع‌آوری وصیت‌های اخلاقی و تربیتی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) بود است. به همین‌دلیل از نقل روایت‌های مربوط به انتقال ودیعه و میراث امامت و ترجمه و بحث درباره آن‌ها خودداری کرده و تنها به نقل و ترجمه وصیت‌های اخلاقی و تربیتی معصومین بسنده کرده است.

این‌کتاب ۸ باب یا ۸ فصل دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «باب اول: وصیتهای حضرت رسول اکرم (ص)»، «باب دوم: وصیتهای امیرالمومنین (ع)»، «باب سوم: وصیتهای امام حسین‌ (ع)»، «باب چهارم: وصیتهای امام سجاد (ع)»، «باب پنجم: وصیتهای امام باقر (ع)»، «باب ششم: وصیتهای امام صادق (ع)»، «باب هفتم: وصیتهای امام کاظم (ع)» و «باب هشتم: وصیتهای امام جواد و امام حسن عسکری (ع)».

عناوین تشکیل‌دهنده باب اول کتاب به این‌ترتیب‌اند:

وصیتهای رسول خدا به امیرالمومنین، طولانی‌ترین وصیتهای رسول خدا به علی، وصیتهای دیگری از آن حضرت به امیرالمومنین، این هم وصیت جالبی است، چند وصیت جالب دیگر از رسول خدا به علی، درباره نماز شب، سفارش به سربازان اسلام، درباره نماز شب، سفارش و وصیت دیگری از آن حضرت به علی، وصیتهای رسول خدا به ابی‌ذر غفاری، وصیت رسول خدا به خالد بن زید، وصیت رسول خدا به معاذ بن جبل، وصیت رسول خدا به سلمان فارسی، وصیت آن حضرت به مردی دیگر، چند وصیت دیگر از آن حضرت، وصیت جالب آن حضرت به مردی دیگر، وصیت دیگری نظیر وصیت فوق، وصیت آن حضرت درباره عترت، وصیت دیگری در این‌باره و پند و اندرزهایی دیگر، وصیت دیگری درباره علی بن ابی‌طالب، وصیت دیگری از آن حضرت درباره علی، وصیت رسول خدا به مردی دیگر در مورد تقوا و ...، وصیت به مردی دیگر در مورد مآل اندیشی، درباره شرم از خدای تعالی، وصیت آن حضرت به ابوامیه، وصیت به اجابت دعوت مسلمان، یک وصیت جالب دیگر، نخستین خطبه نماز جمعه در مدینه، سخنرانی آن حضرت قبل از شروع جنگ، دو وصیت جالب از رسول خدا، وصایای جالب دیگری از آن حضرت، درباره تقوا و گذشت، درباره نیکی به پدر و مادر، درباره صله رحم.

در فصل «وصیتهای امیرالمومنین» هم مخاطب با این‌عناوین روبروست:

وصیتهای امیرالمومنین به فرزندش امام حسن، وصیه اخری له، وصیت دیگری از آن حضرت، وصیت امیرالمومنین به فرزندش امام حسن در تحصیل ادب، وصیت آن حضرت به فرزندش امام حسین، وصیت آن حضرت به همه پسران فرزندان، وصیت آن حضرت به حسن و حسین، وصیت دیگری از آن حضرت - به روایت کافی-، وصیت آن حضرت به کمیل بن زیاد، وصیت آن حضرت به محمد بن ابی‌بکر، از حق‌کشیهای بنی‌امیه بشنوید، وصیت آن حضرت به محمد بن حنفیه، وصیتی همگانی، وصیت به تقوا و زهد در دنیا، دو وصیت جالب، چند وصیت آموزنده از امیرالمومنین، توصیه به وارستگی و تقوا، خطبه نماز عید فطر، خطبه نماز جمعه، خطبه دیگری از نماز جمعه آن حضرت، خطبه روز عید قربان، خطبه دیگری از امیر مومنان در روز جمعه.

باب چهارم کتاب که دربرگیرنده وصیتهای امام سجاد (ع) است، ۳ زیرعنوان دارد که از این‌قرارند: وصیت امام سجاد به فرزندش امام باقر، سفارش به آخرت، سخنی درباره تغافل.

پنجمین باب کتاب وصایای حضرت رسول و ائمه هم که وصیتهای امام باقر را شامل می‌شود، ۱۰ بخش دارد که به این‌ترتیب‌اند:

دعا پشت سر برادران ایمانی، حرمت مومن، وصیتهایی به کسی که سفر می‌رود، وظیفه شیعیان نسبت به یکدیگر، در مرگ کسی گریبان چاک نزنید...، سفارش درباره اولیای ائمه، درباره نشانه‌های ظهور حضرت مهدی، وصیتی بسیار آموزنده از آن حضرت به جابر بن یزید جعفی، وصیت آن حضرت به سعدالخیر، یک وصیت از امام باقر.

در ششمین باب این‌کتاب هم مخاطب با این‌عناوین روبروست:

وصیت به تقوا و ورع، سفارش به تقوا و دعا، سفارش به پارسایی، سفارش به تقوا و راستگویی، وصیتهای جالبی از آن حضرت به فرزندش امام کاظم، نُه سفارش آموزنده، وصیت به عبدالله نجاشی، شش وصیت به شیعیان، اخلاص در عمل، توصیه به ورع و اجتهاد و ادای امانت، با مردم باشید، مردم را با عمل به ائمه علاقه‌مند کنید، وصیت آن حضرت به عبدالله بن جندب، وصیت آن حضرت به ابوجعفر محمد بن نعمان (مومن الطاق)، سفارش و وصیت آن حضرت به سفیان ثوری.

باب هفتم کتاب هم شامل ۲ بخش «وصیتهای حضرت امام موسی بن جعفر به هشام بن حکم» و «قبول عذر» است. در باب هشتم هم مخاطب با ۳ بخش «وصیتهای امام جواد»، «وصیتهای امام حسن عسکری» و «سفارش به شیعیان» روبروست.

در برش‌هایی از این‌کتاب می‌خوانیم:

***

و در کتاب اصول کافی به سندش روایت کرده که مردی به آن حضرت عرض کرد: مرا سفارش و وصیتی کن، فرمود: زبانت را نگه دار، آن مرد مجددا عرض کرد: مرا سفارش و وصیتی فرما، حضرت فرمود: زبانت را نگه دار! آن مرد برای بار سوم عرض کرد: مرا وصیت و سفارشی فرما. فرمود: وای بر تو، آیا مردم را چیزی جز محصول درو شده زبانشان به صورت در آتش دوزخ اندازد؟

از کتاب دعوات راوندی روایت شده که اسود بن اصرم نزد آن حضرت آمده عرض کرد: ای رسول خدا مرا وصیتی فرما، حضرت بدو فرمود: آیا مالک دست خود هستی و آن را در اختیار داری؟ عرض کرد: آری. فرمود: آیا زبان خود را در اختیار داری و مالک آن هستی؟ عرض کرد: آری، فرمود: پس دست خود را جز بر کار خیر باز مکن و مگشا، و با زبان خود جز سخن نیک مگو.

***

یاعلی! سه چیز از زیورهای الهی است: مردی که برادر مومن خود را در راه خدا زیارت کند کند او زائر خدا است، و بر خدا حق است که زائر خود را گرامی داشته و خواسته‌اش را بدهد، مردی که نماز بخواند و بدنبال آن تا نماز دیگر تعقیب بخواند که او مهمان خدا است و بر خدا حق است که مهمان خود را گرامی دارد، و کسی که به حج و عمره مشرف شود که آن دو وارد بر خدایند و بر خدا حق است که واردین خود را گرامی دارد.

یاعلی! سه چیز است که ثواب و پاداش آن هم در دنیا و هم در آخرت است: حج، که فقر را از بین ببرد، صدقه که بلا را دفع کند، صله رحم که بر عمر بیفزاید.

یاعلی! سه چیز است است که در هرکس نباشد کاری از او پا نگیرد ( و در زندگی توفیق نیابد) پارسایی و ورعی که مانع شود او را از نافرمانیهای خداوند، و علم و دانشی که نادانی سفیه را با آن برگرداند، و عقل و خردی که بدان با مردم مدارا کند.

یاعلی! سه گروهند که در روز قیامت در زیر سایه عرش الهی هستند: مردی که برای برادرش دوست بدارد آنچه را برای خود دوست دارد، مردی که به کاری برسد ولی بدان کار اقدام نکند و واپس نرود تا بداند این کار مورد خوشنودی خدا است یا مورد خشم خدا، و مردی که عیبی از برادر دینی خود نگیرد پیش از آنکه آن عیب را در خود اصلاح کند، زیرا اگر چنین شد (پیوسته سرگرم خویش است و به عیب دیگران نرسد، زیرا) هرعیبی را که در خویش اصلاح کند عیب دیگری برایش آشکار گردد، و همین سرگرمی برای انسان کافی است (که به عیبجویی دیگران نرسد).

***

اگر حقی به گردن انسانی داری (و احسانی به او کرده‌ای) با منت‌گذاری بسیار و یادآوری آن تباهش مکن، بلکه با احسانی بهتر آن را دنبال کن (و بر آن بیفزا) که این‌کار محاسن اخلاقی تو را زیباتر کند، و در آخرت ثواب و پاداش تو را لازم‌تر سازد، و بر تو باد به خموشی تا از بردباران به حساب آیی. - چه نادان باشی و چه دانا - زیرا خموشی در محضر دانشمندان زیور تو است و نزد نادانان پوشش.