تربیت مذهبی افراطی و تأثیر آن در روان و ذهن کودکان و نوجوانان*، مژگان کاهن - Gooya News

تاثیر نهادهای آموزشی در سال‌های نخستین زندگی بر شکل‌گیری ساختار روانی و نیز ذهنی انسان یکی از موضوع‌هایِ مهمی است که پژوهش‌گران حوزه‌های گوناگون در اهمیت آن اتفاقِ‌نظر دارند و بر آن صحه گذاشته‌اند. من فکر می‌کنم یکی از حوزه‌هایی که شاید به‌اندازه‌ی کافی روی آن کار نشده است پی‌آمدهای بزرگ شدن در محیط‌هایی است که مذهب افراطی بر نهادهای آموزشی آن حاکم است بر روان و نیز ذهن ماست. من در این مقاله سعی می‌کنم به‌اجمال به این مسئله بپردازم و بر این باورم که یکی از موضوع‌هایِ مهمی است که پژوهش‌گران ایرانی در حوزه‌های گوناگون باید بیش‌تر بر آن تأمل کنند. چراکه کودکان آینده‌سازان دنیای ما هستند و نیز طبق قانون‌هایِ حقوق کودکان همه‌ی بچه‌ها حق دارند ازمحیط تربیتی لازم و کافی در جهت باروری روحی و فکری برخوردار باشند. بر این آگاه‌ام که مطالعه‌ی تأثیر فناتیسم مذهبی در کودکان بُعدهایِ گسترده‌ای دارد که لازمه‌ی مطالعات و پژوهش‌های گسترده است. هدف من در این نوشته نگاهی اجمالی به موضوع است. با این امید که به یاری پژوهش‌گران بتوانیم بیش‌تر و عمیق‌تر به این مسئله‌ی بسیار مهم بپردازیم.

یکی از شاخص‌هایی که نظام تربیتی سالم را از نظامی که در آن افراط گرایی مذهبی حاکم است متفاوت می‌کند تفاوت مفهوم اتوریته در دو نظام است. لازم به تذکر است که کودکان و نوجوان برای رشد سالم احتیاج به کادری سالم دارند و این کادر را به میزان زیادی «اتوریته‌ی تربیتی» به آن‌ها می‌دهد.
اما، اتوریته در نهادهای آموزشی که مذهب افراطی بر آن‌ها حاکم است از نوع «اتوریته‌ی سلطه‌گر» است. لازم به تذکر است که هرچند «اتوریته از نوع تربیتی‌اش» برای رشد روانی-فکری کودکان می‌تواند مفید و حتی لازم باشد ولی، اتوریته‌ی سلطه‌گرای مذهبی تاثیرهای بسیار مخرب هم بر روان و هم بر ذهن کودکان و نوجوانان دارد. در ابتدا لازم می‌دانم این دو نوع اتوریته را ازهم متمایز کنم:
اولین تفاوت اساسی که این دو نوع اتوریته باهم دارند این است که در مفهوم «اتوریته‌ی تربیتی»، فرد و سلامت روانی و فکری او از همه‌چیز مهم‌تر است و اتوریته تنها ابزاری است برای یاری به کودک در شکل‌گیری شخصیتی سالم و شکوفا. در صورتی که در اتوریته‌ی سلطه‌گرا، خصوصاً از نوع مذهبی‌اش، وادار کردن دیگری به اطاعت، هدف اصلی حفظ این شکل رابطه است. یعنی به‌نوعی هدف اصلی که رشد شخصیتی کودک باید باشد به فراموشی سپرده می‌شود و صرف فرمان‌برداری کودک است که ارجحیت می‌یابد و در موردهایِ بسیاری این نوع ارجحیت می‌تواند به‌طور خودآگاه و ناخودآگاه رفتار با کودک را به‌سوی خشونت‌های گوناگون سوق دهد. می‌دانیم که خشونت از هر نوع‌اش بسیار برای بچه‌ها مضر است و تأثیرهایِ روانی ناگواری بر آن‌ها وارد می‌کند.