حافظ مانند فلاسفه فکری سامان‌مند نداشته است

به گزارش خبرگزاری مهر، آئین گرامیداشت روز حافظ و رونمایی از نسخه خطی نفیس و هنری قدیمی دیوان حافظ، متعلق به سه قرن گذشته، در آستانه روز بزرگداشت خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاالدین محمد حافظ شیرازی با حضور عصمت مؤمنی معاون کتابخانه ملی، محمدهادی ناصری مدیرکل حوزه ریاست، روابط عمومی و امور بین الملل، محمدهادی موسوی مدیرکل حراست، حسن انوری استاد و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، علی عاشورلو و غلامرضا امیرخانی مشاوران رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، محمدحسن سمسار متخصص نسخه‌شناسی، عمادالدین شیخ‌الحکمایی مسئول کتابخانه و بخش کتیبه‌ها و اسناد مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران، علی رواقی استاد ادبیات فارسی، مصحح و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نوشاد رکنی عضو کمیته نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و زهرا مدرسی سرپرست اداره کل کتاب‌های خطی و نادر، در تالار فرهنگ مرکز همایش‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

عصمت مؤمنی معاون کتابخانه ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن اشاره به اهتمام و تاکید رئیس این سازمان در حفظ میراث مکتوب، گفت: بر همین اساس با تلاش‌های صورت گرفته از سوی اداره کل حوزه ریاست، روابط عمومی و امور بین الملل سازمان و نیز اداره کل نسخ خطی و نادر، گام‌های ارزشمندی برای بسط و گسترش این میراث گران سنگ برداشته شد.

واژه عشق ۲۵۰ بار در ابیات حافظ به کار رفته است

در ادامه حسن انوری استاد برجسته و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ضمن خوانش ابیات متعدد از غزلیات حافظ گفت: معاصران حافظ شیرازی نیز به سخنوری او اذعان داشته‌اند.

وی افزود: خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاالدین محمد حافظ شیرازی، دیوان اشعار خود را گردآوری نکرد و پس از درگذشت او، شمس‌الدّین محمّد گلندام یکی از دوستان و نزدیکان حافظ، اشعار او را جمع آوری و گردآوری کرد، او همچنین مقدمه‌ای بر دیوان اشعار حافظ نوشته است.

انوری ادامه داد: حافظ بهترین کلمات را از زبان فارسی بیرون کشیده و برای بیان مقصود خود بکار برده است، در این باره می‌توان به کلماتی چون «دُرّ» و «گوهر» اشاره کرد. هدف و قصد حافظ گفتن کلام به بهترین صورت ممکن است. بر همین اساس ممکن است در دیوان حافظ تناقض‌هایی بنظر خواننده بیاید؛ چراکه او نمی‌خواهد یک نوع نگرش و فکر را به مردم تزریق کند.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به برخی از تناقض‌های موجود در ابیات این شاعر اشاره کرد و گفت: او در جایی می‌گوید «حافظم در مجلسی دُردی‌کشم در محفلی / بنگر این شوخی که چون با خلق، صنعت می‌کنم»، همچنین حافظ ابیاتی را در زمینه اشاعره و معتزله آورده است. برخی با بررسی اشعار حافظ می‌گویند او جبری است، اما در جایی او حداکثر اختیار را با اشعار خود به تصویر در آورده است.

وی ادامه داد: اینکه حافظ را عارف می‌دانند، تنها مربوط به عصر حاضر نیست، در گذشته نیز برای دیوان او شرح عرفانی آورده‌اند. اما با توجه به ابیاتی که از او به جای مانده، حافظ این موضوع را رد می‌کند.

به گفته انوری، نمی‌توان گفت که حافظ از نظر فکری مانند فلاسفه فکری سامانمند دارد، چراکه هرچه را که گفته ضد آن را هم آورده است. البته مواردی غیر آن وجود دارد. در این زمینه می‌توان به «عشق» اشاره کرد؛ او ۲۵۰ مرتبه کلمه عشق را به کار برده است؛ عشق بهترین و ناب‌ترین فکر حافظ بوده است، برخی مربوط به ذات الهی، برخی عشق زمینی است، اما معشوقِ بیشتر این ابیات مشخص نیست.

این مدرس و پژوهشگر ادبیات فارسی در ادامه سخنان خود با طرح این پرسش که حافظ برای مردم و جهان امروز چه پیامی دارد، گفت: او پرورده قرن هشتم است و ما امروز در قرن پانزدهم به سر می‌بریم. بر همین اساس مسائلی که امروزه وجود دارد، حتی به مخیله این شاعر نیز خطور نکرده است. بر همین اساس نمی‌توان راه حلی را در این زمینه از حافظ انتظار داشت.

وی اضافه کرد: امروز می‌گوئیم باید با عقلانیت زندگی کنیم (عقل جمعی که از تجمیع شعور جمعی به دست می‌آید) اما حافظ می‌گوید «نهادم عقل را ره توشه از می / ز شهر هستیش کردم روانه»؛ اما با این تفاسیر می‌توان از حافظ، سعدی و … نکاتی را به دست آورد که امروز نیز همچنان کارایی دارد، ازجمله می‌توان از عشق برای ساختن خود، خانواده و جامعه استفاده کرد.

به کار رفتن ۹۲ مجلس تصویر در نسخه خطی نفیس و قدیمی دیوان حافظ

در ادامه نوشاد رکنی نسخه شناس و عضو کمیته نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن تشریح فرآیند خرید نسخه خطی نفیس دیوان حافظ گفت: این نسخه در مقایسه با سایر نسخ خطی ویژگی‌های منحصر بفردی داشت، عموماً تعداد مجالس تصاویر دیوان‌های حافظ زیاد نیست، در حالی که این نسخه ۹۲ مجلس تصویر داشت و با تذهیب‌های خاص به سبک هندی و جلد نفیس آراسته شده بود.

وی تنوع در استفاده از گل‌ها را دیگر ویژگی این نسخه قدیمی برشمرد و افزود: کاغذ این نسخه قدیمی ترمه هندی است و این نوع کاغذ معمولاً به مرور زمان آسیب و صدمه می‌بیند، اما این نسخه هیچ صدمه‌ای ندیده است و این مهم بیانگر نگهداری درست این اثر قدیمی است. در همین زمینه فرصت برای پژوهشگران به منظور پژوهش درباره ابعاد مختلف این نسخه قدیمی در کتابخانه ملی ایران مهیا است.

در پایان این مراسم با حضور اساتید برجسته و مسئولان حاضر، از نسخه قدیمی دیوان حافظ متعلق به سه قرن گذشته رونمایی شد. این نسخه دارای ۳۲۲ برگ و هر برگ با ۱۲ سطر (۴۸*۹۵ م‌م) به خط نستعلیق و به شیوه دو ستونی و در برخی برگ‌ها به شیوه مورّب نویسی کتابت شده است.