نگاهی به «قالی‌شویان» پس از دو سال وقفه!

قالی‌شویان یکی از آیین‌های سنتی ـ‌ مذهبی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و  هر سال در دومین جمعه مهرماه در آبادی «مشهد اردهال» برگزار می‌شود و مهرماه ۱۴۰۱ پس از دو سال وقفه به دلیل کرونا، بار دیگر جان گرفت.

به گزارش ایسنا، آیین کهن قالی‌شویان در سال‌های ١٣٩٩ و ١۴٠٠ به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا برپا نشد؛ جمعیت زیاد شرکت‌کنندگان در این مراسم و بیمِ انتقال ویروس، مانع از برگزاری آن شد. حالا پس از دو سال وقفه، آیین قالی‌شویان که ثبت جهانی هم شده است، هشتم مهرماه در مشهد اردهال ‌ در نزدیکی کاشان برگزار شد که جمعیت قابل توجهی هم در آن شرکت کردند.

ریشه قالی‌شویان

عباس تراب‌زاده که مسؤول تهیه‌ی پرونده‌ آیین قالی‌شویان برای ثبت جهانی در یونسکو بود، درباره این آیین به ایسنا گفته است: در سال اول یا سوم هجری قمری، امام محمد باقر (ع) یکی از فرزندان خود را به دعوت اهالی فین کاشان برای تبلیغ به این شهر فرستادند که به‌دلیل محبوبیت فرزند امام محمد باقر (ع) در میان مردم، او توسط حاکم وقت به شهادت رسید. مردم کاشان پس از شهادت او، از این واقعه مطلع شدند. به همین دلیل، پیکرش را در یک قالی پیچیدند و او را کنار جوی آبی نزدیک امامزاده شاهزاده حسین بردند و غسل دادند، دوباره برگردانند و دفن کردند. پس از این جریان، برپایی آیین قالی‌شویان در مشهد اردهال رسم شد.

البته درباره آیین کهن قالی‌شویان، روایت‌هایی گوناگونی مطرح است و برخی از محققان و نویسندگان سابقه آیین قالی‌شویان را در آیین‌های کهن ایرانی ریشه‌یابی می‌کنند و یا خاستگاه و بن‌مایه‌ آن را از ایران باستان می‌دانند، در مواردی قالی‌شویان را بی‌ارتباط با سوگ سیاووس ندانسته‌اند. این احتمال نیز داده می‌شود برخی باورها و آیین‌های پیشین ایرانیان در گذر زمان، با آداب و عقاید مذهبی اسلامی درآمیخته و یا جایگزین شده باشد. 

آیین‌های برگزاری قالی‌شویان

این مراسم در سه بخش انجام می‌شود: بخش اول، نماد حماسه اهالی فین است که به قصد یاری امامزاده در جنگ باحاکم وقت اتفاق افتاده، اما زمانی رسیدند که سه روز از شهادت آن امام گذشته بود. در این حال، مردم هر کدام چوبی به دست دارند و در صحن مرکز یا امامزاده سلطان‌علی (ع) * اجتماع می‌کنند و گروه دوم هم در صحن شاهزاده حسین با آداب خاصی به چوب به دستان صحن مرکزی می‌پیوندند. پس از روضه‌خوانی و سینه‌زنی، نمایندگان روستای خاوه اردهال یک قالی پیچیده شده در پارچه مشکی را از صحن مطهر امامزاده به معتمدین و اهالی فین تحویل می‌دهند که نماد همان قالی‌ مقدسی است که به هنگام شهادت پیکر امامزاده را در آن پیچیده بودند.

حاملان قالی مقدس، آن را از ایوان صفا به داخل صحن مرکزی ‌آورده و حسین حسین گویان و با تکان دادن چوب دستی‌های خود که نمایش نبرد نمادین با قاتلان آن حضرت را به تصویر می‌کشند و سپس قالی را به سوی نهر آب کنار شاهزاده حسین می‌برند و آن را شست‌وشو می‌دهند. شست‌وشوی نمادین به این صورت است که چوب به دستان، چوب‌های خود را در آب برده و بر قالی می‌چکانند و پس از آن، اهالی فین، قالی مقدس را به صحن صفا آورده و باتشریفات خاص، تحویل خادمان امامزاده می‌دهند و پس از سوگواری، مقارن اذان ظهر، مراسم خاتمه پیدا می‌کند.

* بقعه سلطان علی بن امام محمد باقر (ع) یکی از بناهای تاریخی اصفهان است که سابقه‌ تاریخی آن را به دوره‌ سلجوقیان نسبت می‌دهند که در دوره‌های مغول، تیموری، صفوی و قاجار، تعمیراتی بر روی آن انجام شده است.

ثبت جهانی آیین قالی‌شویان

دو اثرِ مهارت‌های سنتی در بافت فرش کاشان و آئین سنتی مذهبی قالی‌شویان مشهد اردهال در فهرست میراث ناملموس جهانی در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۱ به عنوان آثار معرف و نیازمند پاسداری فوری، ثبت شدند.

تراب‌زاده ـ‌ مسؤول تدوین پرونده ثبت جهانی آئین قالی‌شویان ـ درباره دلایل ثبت جهانی این آیین نیز به ایسنا گفته است: از شاخص‌های مهم آیین قالی‌شویان انتقال نسل به نسل، مردمی بودن و پویایی و زنده بودن آن است که در پرتوی وفاق و اتحاد اجتماعی و همدلی شکل می‌گیرد. از این حیث است که از این آیین یک گردهمایی صلح‌آمیز تعبیر می‌شود. همچنین حوزه‌های دیگر میراث معنوی از قبیل شعائر ماه محرم، تقدس آب، گاه‌شماری و تقویم محلی، نقش صنایع دستی و دانش بومی را در بر گرفته است. استفاده از قالی که یک عنصر فرهنگی و بومی است و از دانش و مهارت بومی برخاسته، حکایت از محبت مردم آن زمان به حضرت سلطان علی و نیز تقدس پیکر پاک آن حضرت دارد. بنابراین تمام این عوامل دست به دست هم داد تا این اثر فرهنگی قابلیت ثبت در فهرست میراث معنوی یونسکو را پیدا کرد و نهایتا در آذر ماه ۹۱ در فهرست آثار ناملموس سازمان علمی ـ فرهنگی یونسکو به ثبت جهانی رسید.

انتهای پیام