گفتگوی جهانی؛ آیا پل کریمه هدف مشروع نظامی بود؟

با ادامه جنگ اوکراین، خشونت تشدید شده است و گزارش‌های بسیاری از اعدام و تجاوز به کودکان و بزرگسالان در نقاط مختلف به گوش می‌رسد. آیا این اقدامات می‌تواند جنایت جنگی یا جنایت علیه بشریت محسوب شود؟ یورونیوز در این باره با کریم‌خان، دادستان کل دیوان بین‌المللی کیفری گفتگو کرده است.

شونا موری، یورونیوز: «طی چند روز گذشته شاهد بودیم که کمیته حقوق بشر سازمان ملل در نزدیک ۳۰ شهرک در بوچا شواهدی دال بر اعدام و تجاوز به کودکان چهار ساله و بزرگسالان ۸۰ ساله یافته است. نقش دیوان بین‌المللی کیفری در تعقیب این جنایات فجیع چیست؟»

کریم‌خان، دادستان کل دیوان بین‌المللی کیفری: «نقش دادستانی حصول اطمینان از پاسخگویی است. از این که هیچ پناهگاه امنی برای معافیت از مجازات نیست و باور فراگیری راجع‌به این که هرچیزی می‌تواند اتفاق بیافتد و جنایات بی هیچ عواقبی می‌توانند به وقوع بپیوندند، وجود ندارد. اگر معتقدیم جنایتی رخ‌داده است، این مساله نیازمند حضور در صحنه، اکتشاف و دست‌یابی به حقیقت و سپس استقامت است. نیازمند استفاده از فرآیند دادگاه برای ارجاع پرونده‌های حاضر به قاضیان مستقل برای بررسی است.»

یورونیوز: «ما می‌بینیم که اوکراین برخی افراد را توسط دادگاه ملی خودش تحت تعقیب قرار داده است و فکر می‌کنم مساله اصلی این است که فرماندهان، سربازان و نظامیانی که مسئول جنایات هستند را در دادگاهی ببینیم. درست است؟»

کریم خان: «پیش از انتخاب و شروع کار خود در ژوئن سال گذشته، قویا تاکید کردم مسئولیت ما این است که نشان دهیم عدالت بین‌المللی تنها یک ساختار نظری نیست. این مساله توسط قربانیان یعنی کسانی که بیش از همه نیازمند قانون هستند، آسیب‌پذیرترین افراد مثل بچه‌ها و زنان و مردان غیرنظامی که به شدت رنج می‌کشند، احساس می‌شود. آن‌ها نه تنها در اوکراین بلکه در هرجای دیگر دنیا باید احساس آزادی کنند. بنابر این من کاملا از این حقیقت آگاهم که نمی‌توان به عدالت بین‌المللی به عنوان یک تجربه تاریخی مبتنی بر پیشینه تاریخی بررسی دعواهای گذشته نگاه کرد.»

یورونیوز: «آیا شبیه چیزی که در یوگوسلاوی و رواندا دیدیم، ممکن است دادگاهی در لاهه به عنوان تکمیل کننده داد‌گاه ملی اوکراین برگزار شود؟»

کریم خان: «کاملا درست می‌گویید. مکمل بودن یک اصل اساسی است. ما در این راستا همکاری بسیار خوب و نزدیکی با مقامات اوکراینی داشته‌ایم. اما تحقیقات خود را مستقلا انجام می‌دهیم. زیرا ساختار قانونی خاصی داریم که اوکراین آن را ندارد. ما موادی قانونی برای رسیدگی به نسل‌کشی، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در اختیار داریم. ما این ظرفیت را داریم که نه تنها عاملان مستقیم یعنی افرادی که ممکن است متهم به تجاوز جنسی، قتل یا بمب گذاری شوند، بلکه مقامات نظامی یا سیاسی را متهم کنیم. این موضوع را به عنوان یک ابزار قانونی تحت اساسنامه رم در اختیار داریم و اگر شواهد ایجاب کنند، از آن استفاده می‌کنیم.»

• انفجار پل کریمه؛ چرا «پل کرچ» برای اوکراین و روسیه اهمیت دارد؟

یورونیوز: «در سازمان ملل گفتید که این بازتاب نورنبرگ است. آیا به طور بالقوه معتقدید که ممکن است برای مثال ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه این جا در لاهه خود را در یک دادگاه جنایات جنگی بیابد؟»

کریم خان: «خوب از زمان نورنبرگ مشخص شد که نه دستور بالادستی برای دفاع از کسی وجود دارد و نه مقام رسمی مانند فرمانده، رئیس جمهور و نخست وزیر از مصونیت بهره‌ای می‌برد. دیوان کیفری بین‌المللی که برای شورای امنیت به عنوان یک دادگاه بین‌المللی شناخته می‌شود و توسط این شورا در سودان، لیبی و پرونده‌های دیگر استفاده شده است، صلاحیت قضایی رسیدگی به جرایم هر شخصی که مرتکب جنایت شده است و یا از مجازات توسط رویه قضایی ما جلوگیری کرده را دارد.»

یورونیوز: «آیا به این معنی است که اگر به گونه‌ای بین اوکراین و روسیه صلح برقرار شود یا راه حل‌هایی برای اتمام مخاصمه مورد مذاکره قرار گیرد، اشخاصی که مرتکب جنایات شدند از مجازات مصون می‌مانند؟»

کریم خان: «هیچ مصونیتی از جنایات بین‌المللی وجود ندارد. همان‌طور که حتما می‌دانید یکی از اصول نورنبرگ این است که هیچ محدودیتی برای جنایات جنگی یا جنایت علیه بشریت نیست. جنایاتی که جنایت علیه بشریت خوانده می‌شوند، أنهایی هستند که به اصول بنیادین انسانیت ما حمله می‌کنند. هیچ پناه‌گاه امنی برای این مجرمان وجود ندارد. قوانین نقش خود را ایفا می‌کنند و ما هم کار خود را انجام می‌دهیم.»

یورونیوز: «همان طور که بسیاری از حقوقدانان معتقدند، بر پایه اطلاعاتی که از روسیه، ژنرال‌های روسی و دیگران به ما می‌رسد، آن‌چه در بوچا اتفاق ‌افتاده است، نوید ایدئولوژی نسل کشی را می‌دهد. به نظر شخصی شما، آیا این موضوع محتمل است؟»

کریم خان: «ما در زمان بسیار حساسی هستیم. وقتی رهبران درباره استفاده از خشونت، بمب و گلوله صحبت می‌کنند، باید دست نگه داریم و ببینیم به کدام سمت می‌رویم. اما سخن استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، دیگر صحبت از ورود به مرحله‌ای نامعلوم نیست. ما از آستانه کابوس حرف می‌زنیم و باید در مورد آن بسیار جدی صحبت کنیم. فکر می‌کنم قانون در این مورد باید نقشی جدی ایفا کند.

این یک فیلم هالیوودی نیست. چیزی بسیار نزدیک و اثرگذار بر زندگی بسیاری است. اوکراینی‌هایی که اکنون در سراسر اروپا پراکنده شده اند، از خانه‌های خود دور و از عزیزان خود جدا شده‌اند. آن‌ها کسانی دارند که  در پناهگاهی در کیو منتظر برخورد موشک‌های بعدی هستند. این غیرنظامیان لایق هر نوع محافظتی هستند.»

• پوتین: انفجار پل کریمه اقدامی تروریستی توسط اوکراین بود

یورونیوز: «اگر شواهدی مبنی بر نقض کنوانسیون ژنو توسط افراد خاص وجود داشته باشد، روند چیست؟ آیا فرآیندی برای بازداشت این افراد را در خاک روسیه یا اوکراین وجود دارد؟»  

کریم خان: «من هیچ سناریوی خاصی را مد نظر قرار نمی‌دهم، اما همانطور که طی قضایای یوگوسلاوی سابق و رواندا در دیوان کیفری بین‌المللی دیدیم، اگر پس از تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که دلایلی برای متهم شدن فردی به وقوع جنایت وجود دارد، می‌توانیم برای صدور حکم او اقدام کنیم. اما این قضات هستند که تصمیم می‌گیرند آیا شرایط وقوع جرم صدق می‌کند یا نه. آنگاه یا وارد فرآیند بازداشت می‌شویم یا آن‌ها داوطلبانه تسلیم می‌شوند. ما رهبران دولت‌هایی را داشتیم که داوطلبانه پیش از دادگاه تسلیم شدند.»

یورونیوز: «به عنوان پرسش نهایی، شاهد بمب‌گذاری بر روی پل کِرچ در کریمه اشغالی بودیم. به عنون یک کارشناس حقوقی، با توجه به این که در میانه جنگ هستیم و کریمه یک منطقه اشغالی است، به نظر شما این پل یک هدف نظامی مشروع است؟»

کریم خان: «چون از واقعیت آن‌چه اتفاق افتاده بی‌خبرم، در این باره نظری نمی‌دهم. سناریوهای بسیاری از تصادف تا خرابکاری و طیف وسیعی از موضوعات را در رسانه‌های عمومی خوانده‌ام. اما در مورد این که آیا این حمله چگونه می‌تواند انجام شده باشد و آیا می‌تواند جرم باشد یه نه وآیا این پل هدفی مشروع است یا نه در اینجا نظری نمی‌دهم زیرا نظر من ممکن است بسیار گمراه کننده باشد.

اما مشخص است که هیچ‌کس حق ندارد عمدا به محل‌های غیرنظامی مانند مدارس، بیمارستان‌ها و مناطق مسکونی حمله کند مگر آن‌که از آن‌ها استفاده نظامی شود. حتی در این صورت نیز قانون قابل اجرای متناسب حاکم است. شما می توانید از این قانون بر حسب انواع مختلف اهداف، چه پل ها و چه نیروگاه‌ها، به صورت متناسب استفاده کنید. اما وحشت پراکنی به هیچ عنوان مجاز نیست.»