شارپلس ۸۱ ساله برای دومین بار برنده جایزه نوبل شیمی شد

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، جایزه نوبل در رشته شیمی روز چهارشنبه ۱۳ مهر به طور مشترک به سه دانشمند اعطا شد که با ابداع روش‌های جدید برای «چفت شدن» (کلیک) مولکول‌ها در تولید دارو‌های موثرتر نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

کمیته اعطا‌کننده جوایز نوبل در بیانیه‌ای گفت دو دانشمند آمریکایی به نام‌های کارولین برتوزی و بری شارپلس و مورتن ملدال، دانشمند دانمارکی به خاطر پژوهش‌های مهم خود در زمینه پیوند شیمیایی و واکنش‌های متعامد زیستی این جایزه را به طور مشترک دریافت می‌کنند. دستاورد‌های پژوهشی این سه دانشمند در زمینه تولید دارو‌های ضد سرطان، شناخت دقیق مشخصات دی‌ان‌ای و تولید مواد مورد نیاز برای مصارف هدفمند نقش مهمی ایفا کرده است. جان اکویست، یکی از اعضای این کمیته هنگام اعلام نام برندگان گفت: «محور اصلی پژوهش‌های این سه دانشمند کشف راه‌های چفت شدن مولکول‌هاست.»

بری شارپلس ۸۱ ساله که در سال ۲۰۰۱ نیز جایزه نوبل را دریافت کرده است، پنجمین فردی است که تاکنون برای دومین بار جایزه نوبل را دریافت می‌کند. قبل از ایشان ۴ دانشمند دیگر مفتخر به دریافت دو جایزه نوبل هستند.

جان باردین: فیزیک ۱۹۵۶ و ۱۹۷۲

ماری کوری: شیمی ۱۹۱۱ و فیزیک ۱۹۰۳

لینوس پاولینگ: صلح ۱۹۶۲ و شیمی ۱۹۵۴

فردریک سانگر: شیمی ۱۹۵۸ و ۱۹۸۰

شارپلس: شیمی ۲۰۰۱ و ۲۰۲۲

جان اکویست گفت آقای شارپلس اولین دانشمندی است که در حدود سال ۲۰۰۰ ایده پیوند زدن مولکول‌ها را مطرح کرد. او افزود: «مسئله اصلی یافتن چفت و بست‌های شیمیایی مناسبی بود که مولکول‌ها با کمک آن بتوانند با یکدیگر به راحتی و برای منظور مشخصی پیوند بخورند.»

شیمی کلیک یا Click Chemistry، عبارتی است که اولین بار در سال ۲۰۰۱ توسط K. B. Sharpless بیان شد و به واکنش‌های سنتزی اشاره دارد که دارای راندمان بسیار بالا، گستره کاربردی زیاد بوده و تک محصول است و براحتی و بدون روش‌های کروماتوگرافی جداسازی می‌شود؛ که بدون استفاده از کروماتوگرافی می‌توان آن‌ها را جدا کرد. این واکنش‌ها فضا گزین بوده، ساده انجام می‌شوند و به راحتی می‌توان محصول را از حلال‌ها جدا کرد. این نوع واکنش‌ها کاربرد بسیار گسترده‌ای در صنایع مختلف از جمله داروسازی، صنایع نفت و … دارد که نیاز به سنتز‌های بسیار زیاد برای تولید مجموعه‌ای عظیم از مواد دارند.

بسیاری از واکنش‌ها، دارای معیار‌های گفته شده فوق می‌باشند. واکنش‌های مساعد ترمودینامیکی که به یک محصول ختم می‌شوند مانند واکنش‌های حلقه باز نوکلئوفیلی اپوکسید‌ها با آزیریدین‌ها، واکنش‌های کربونیل غیر آلدولی مانند تشکیل هیدراوزن‌ها و ناجورحلقه‌ها، واکنش افزایش به باند‌های چندگانه کربن ـ کربن مانند تشکیل اکسیداتیو اپوکسید‌ها و افزایش مایکل و در نهابت واکنش‌های افزایش حلقه‌ای cycloaddition.

بری شارپلس که در موسسه پژوهشی «اسکریپس» در کالیفرنیا شاغل است و مورتن ملدال، دانشمند ۶۸ ساله دانمارکی که در دانشگاه کپنهاگ تحقیق می‌کند، به طور جداگانه اولین مولکول‌هایی را که با یکدیگر چفت می‌شوند کشف کردند و این روش برای تولید دارو و پلیمر‌ها (درشت مولکول) به کار گرفته شد که از واحد‌های تکرار شونده و کثیر یک نوع مولکول تشکیل می‌شود.