مدنیت‌سازی ملوک کرت هرات مدبرانه بود

به گزارش خبرنگار مهر، آئین رونمایی و معرفی کتاب «دودمان کرت هرات؛ دین و سیاست در ایران سده‌های میانه» نوشته لارنس گودارد پاتر و ترجمه محمد افضلی در محل مؤسسه پژوهشی بایسنغر در هرات برگزار شد. آل کرت دودمانی در تاریخ هرات هستند که نزدیک به یک و نیم سده از سال ۶۴۳ تا ۷۸۳ هجری قمری در میان حکومت‌های بازمانده پس از تهاجم چنگیز با مرکزیت هرات قلمرو وسیعی از ایران / خراسان آن روزگار را در اختیار داشتند و با مدارا و مدیریت به شکوفایی و آبادانی این شهر پرداختند. تحقیق و پژوهش در خصوص آل کرت یکی از اهداف انتشاراتی مؤسسه پژوهشی بایسنغر از بدو ایجاد این نهاد بوده است.

در آغاز نشست مسعود امینی مدیر مؤسسه پژوهشی بایسنغر به شرح برنامه‌های مؤسسه در زمینه معرفی، ترجمه و چاپ برخی آثار در زمینه هرات‌پژوهی خبر داد. در ادامه اطلاعاتی را در زمینه کرت‌پژوهی در حوزه افغانستان ارائه کرد و به معرفی ۶ عنوان کتاب و چندین مقاله در این موضوع با بیان نقاط ضعف و قوتشان پرداخت.

در سخنرانی دیگر محمدناصر ره‌یاب اخلاق کاری مترجم را در قبال ترجمه ستود و گزینش و معنادار بودن نوشته را ارج گذاشت. به باور او روایت نویسنده روایتی است که ما را به نگفته‌ها و کمترگفته‌ها می‌برد، واکاوی روشن‌گرایانه‌ای دارد و به شماری از پرسش‌های ریشه‌ای، پاسخ‌هایی با پشتوانه‌ای استوار فراروی خواننده می‌گذارد. ره‌یاب در ادامه ضمن یادکرد از دیباچه پُربار برگرداننده، گفت که مترجم به خوبی از زیربار زبان مبدأ بیرون آمده و به زبان مقصد این چیرگی را داشته که از اصطلاحات، مثل‌ها، ترکیب‌ها و عبارت‌های آن بهره گیرد و ترجمه خواستنی و ماستنی‌ای فراروی خوانندگان بگذارد.

ره‌یاب در فرجام سخن تلفظ «کرت» به فتح «ک» را از جانب نویسنده نیازمند پژوهش بیشتر دانست و گفت: آیا نام این روستای کُرت و نشین (در شهرستان / الوسوالی گذره) بر باور شماری از آنان که تلفظ کُرت یا کورت را درست دانسته‌اند، سایه‌ای نیفکنده است؟ شاید! مگر نام همین روستا نیست که مرا به چون و چرا گفتن واداشته است؟ بیایید بیشتر پژوهش کنیم!» این در حالی است که لارنس پاتر در بحث مفصلی با مراجعه به منابع بسیار تاریخی و ادبی و نسخه‌شناسی در نهایت املای کرت (با فتح نخست) را برگزیده است.

سخنران بعدی، صلاح الدین جامی بود که به طور مفصل به ویژگی‌های ترجمه کتاب و قلم مترجم پرداخت و آن را ستود. وی در ادامه به بحث درباره آن دسته از زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و دینی که به در دوام و بقای حکومت ۱۵۰ ساله آل کرت کمک کرد، پرداخت. جامی همچنین به طور مفصل از نقش مدنیت‌سازی و تعامل مدبرانه ملوک کرت با قدرت‌های دیگر به‌ویژه ایلخانان و جریان‌های فکری – تصوفی آن عصر صحبت کرد و در انتها گفت که کتاب «دودمان کرت هرات» نگاه خواننده را نسبت به دوره تیموریان تغییر خواهد داد.

در پایان این نشست محمد افضلی، مترجم کتاب در پیامی از تلاش‌های خلیل‌الله افضلی رئیس مؤسسه پژوهشی بایسنغر قدردانی کرد که با ایجاد این مرکز پژوهشی در خصوص فرهنگ و تاریخ سرزمین باستانی هرات و در مجموع افغانستان و زبان فارسی کارهای آکادمیک و علمی انجام می‌دهد. او همچنین از مترجمان برجسته افغانستان نام برد و اهمیت کار شرقشناسان و پژوهش‌هایشان را نیز یادآور شد. او همچنین چرایی کار این ترجمه را آرزوی دیرینه خود و ایجاد فرصتی برای تشویق نسل جوان در مسیر ترجمه در زمینه‌های مختلف عنوان کرد. نشست با پرسش و پاسخ از سخنرانان برنامه پایان یافت.

کتاب «دودمان کرت هرات: دین و سیاست در ایران سده‌های میانه» نوشته لارنس گودارد پاتر (استاد تاریخ دانشگاه کلمبیا) و ترجمه محمد افضلی به تازگی در ۳۰۴ صفحه توسط مؤسسه پژوهشی بایسنغر در هرات منتشر شده است. نگارش نخستین این کتاب که در هفت فصل و سه پیوست نوشته شده، به سال ۱۹۹۲ به عنوان پایان‌نامه دکترا در رشته تاریخ دانشگاه کلمبیا در نیویورک برمی‌گردد. مقدمه، آل کرت، قلمرو آل کرت، آل کرت و صوفیه، نیروهای اجتماعی و سیاسی، احیا هرات و نتیجه هفت فصل این کتاب را تشکیل می‌دهد.

نویسنده در تحریر این پژوهش از منابع مختلف عربی، فارسی، ترکی، انگلیسی، آلمانی و دیگر زبان‌ها و نسخ چاپی، سنگی و خطی فراوان سود برده است. او با استفاده از این منابع با طرح موضوعات اختلافی مثل نام آل کرت که برخی به فتح و گروهی به ضم نخست آن را می‌خوانند و بررسی دو جریان تصوفی مشایخ جام و مشایخ چشت و پسندهای سیاسی و اجتماعی آنان، نتیجه‌گیری‌های علمی خود را نشان داده است. نویسنده اشاره کرده که سلطان شاهرخ تیموری تحت تأثیر هنر معماری آل کرت در هرات قرار گرفت و مصلی را در رقابت با مسجد جامع هرات و مدرسه غیاثیه ساخت. جز این‌ها دقت نویسنده در ابعاد مختلف از جمله افتادن نام یک پشت در کتیبه آبدان مسجد جامع هرات ستودنی است. این پژوهش تا یافتن منابع تازه و جدید، بحث آل کرت‌پژوهی و تحقیق در خصوص این دوره تاریخی و سده‌های هفتم و هشتم هرات را به پایان برده است.