جای خالی درشت دیپلماسی در محیط زیست / ریزگرد‌های ترکمنستانی ریه‌های سرخسی‌ها را پر کرد

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * سرخس به یک کانون فوق بحرانی ریزگرد تبدیل شده است. این را سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی در نهمین جلسه ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار و در جمع مدیران این سازمان اعلام کرده است. او همچنین گفته که باید برای اجرای برنامه‌های تثبیت خاک و مقابله با بیابان‌زایی در اطراف این شهر اقدامات سریع‌تری انجام شود. 

سرخس در شمال شرقی خراسان رضوی و در کنار مرز ایران و جمهوری ترکمنستان قرار گرفته و حدود ۴۲ هزار نفر جمعیت دارد. با اینکه اقتصاد سنتی این شهر بر پایه کشاورزی و دامداری بنا شده، اما اکنون به شهری صنعتی تبدیل شده و علاوه بر پالایشگاه گاز خانگیران، چندین معدن زغال سنگ و شن هم در آن فعال است.

آب و هوای این شهر خشک و بیابانی است و ریزگرد‌ها قبلا هم در آسمان این منطقه مشاهده می‌شده، اما در سال‌های اخیر حرکت ریزگرد‌ها بیشتر از گذشته باعث بروز روز‌های ناسالم می‌شود.

دردسر بیابان‌های ترکمنستان برای مردم ایران 

ریزگرد‌های سرخس از ۳۰ کانون تحت تأثیر فرسایش بادی نشأت می‌گیرد. سطحی که حدودا ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار را شامل می‌شود. از این ۳۰ کانون، ۲ کانون در خارج از ایران هستند؛ صحرای قره قوم در ترکمنستان و دشت هرات در افغانستان. با توجه به نقشه‌های هوایی، به نظر می‌رسد همین ۲ کانون خارجی به قدری بزرگ هستند که بتوانیم بگوییم اصل ریزگرد‌ها در سرخس از این دو کانون نشات می‌گیرد. صحرای قره قوم بیش از ۳۵۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد! ریزگرد‌های قره قوم حتی به مشهد، ۱۸۰ کیلومتر آن سوتر از سرخس، هم رسیده است. 

طبق تحقیقات پژوهشگران ریزگرد‌های منطقه سرخس شامل ذراتی از فلزات مانند کلسیم، آلومینیوم، سدیم، آهن، گوگرد، تیتانیوم، بر، منگنز، روی و استرانسیوم و ... می‌شو. بیشترین غلظت کانی رسی تشکیل دهنده این ذرات هم شامل کائولینیت، کلریت، کوارتز، کلسیت، ژیبس است. براساس این تحقیقات کلسیم و آلومینیوم بالاترین میزان غلظت در بین فلزات محلول را دارد. وجود ذراتی از آرسنیک، سرب و روی در ریزگرد‌ها هم از پالایشگاه خانگیزان نشآت می‌گیرد.

دستِ تنهای سازمان حفاظت محیط زیست در سرخس 

با اینکه صنایع اطراف سرخس در ایجاد کانون‌های ریزگرد اثرگذار هستند و البته باید به فعالیت این صنایع نظارت بیشتری شود، اما بیشتر باید به نقش دیپلماسی محیط زیست در این زمینه تأکید کرد. امری که این روز‌ها در سرخس مورد غفلت واقع شده است. کنترل حرکت ریزگرد‌ها در سرخس اگرچه بخشی از وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست به حساب می‌آید، اما مسلم این است که این سازمان بدون کمک و حمایت وزارت امور خارجه کاری نمی‌تواند انجام دهد.

هرچند رسانه‌ها عمده مسئولیت را به دوش سازمان حفاظت محیط زیست می‌اندازند، اما به نظر می‌رسد کسی به وظیفه وزارت امور خارجه در ارتباط با ترکمنستان برای کنترل ریزگرد‌ها توجه نمی‌کند که تاکنون این وزارتخانه برنامه یا اقدامی برای مذاکره با ترکمنستان در این زمینه انجام داده باشد.

در اسفند سال گذشته سخنگوی وزارت امور خارجه گفته بود که در ملاقات‌هایی که میان دو کشور ایران و ترکمنستان انجام شده، از موضوعاتی که همواره مورد توجه بوده، مساله حرکت ریزگرد‌های قره قوم به ایران بوده است. با این حال تاکنون هیچ نتیجه‌ای از این مذاکرات در رسانه‌ها مطرح نشده؛ به گونه‌ای که یا دیپلماسی ایرانی قدرتمندانه نبوده یا طرف ترکمنستانی اعتنایی به مطالبات ایرانی‌ها نکرده است.