سینماگرانی که پشت سینمای اجتماعی پنهان شده‌اند/ نیاز به فکر تازه

مرتضی فرهادنیا کارگردان فیلم کوتاه تجربی «صبحانه» که در بخش تجربی سی و نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران حضور دارد، درباره ایده اولیه و نحوه ساخت این فیلم به خبرنگار مهر گفت: ایده اولیه فیلم تجربی «صبحانه» از قطعه شعری با همین نام از ژاک پره‌ور شاعر سوررئال فرانسوی بود که وقتی آن را خواندم مشتاق شدم، چنین فیلمی را بسازم و فیلمم را بر اساس این شعر که در ذهن من فضایی اکسپریمنتال را می‌طلبید و چنین فضایی را ایجاد می‌کرد، بسازم. تصمیم گرفتم همه فیلم را در پلان‌های یک ثانیه‌ای بگیرم که چالشی بزرگ به حساب می‌آمد، چون دکوپاژ سختی داشت و نمی‌دانستم که می‌شود چنین کاری انجام داد یا نه! حتی نمی‌دانستم روی میز تدوین می‌شود چنین فضایی را درآورد یا خیر، چون فیلم تماماً دارای پلان‌های تک ثانیه‌ای است حتی تیتراژ.

وی بیان کرد: این فضاسازی در دکوپاژ اتفاق افتاد و سپس در تصویربرداری، اما در تدوین فکر کردیم مفهومی که می‌خواهم، نرسد ولی خوشبختانه اتفاق افتاد. در هرحال، چالش عجیب و سختی بود ضمن اینکه در این کار سعی کردیم از پلان‌های یک ثانیه‌ای آرشیوی از جنگ جهانی دوم استفاده کنیم.

کارگردان فیلم کوتاه «صبحانه» در پاسخ به اینکه آیا از ابتدا به چنین فضایی در کار تاکید داشتید، توضیح داد: فرم خود اثر سوار بر فضاسازی است، یعنی تمام فکرم روی فرم بود که بتوانم چنین فضاسازی را اجرا کنم و بسازم و به واسطه تدوین، نریتور (شعر فرانسوی) و چیدمان نیز می‌توانست فضای ذهنی من را شکل دهد. در واقع، از آنجایی که تدوینگر دستش در پلان‌ها بسته بود و همه پلان‌ها یک ثانیه‌ای بودند، تنها می‌توانست از چیدمان استفاده کند و فضا را ایجاد کند. تصورم بیشتر روی فرم و شکل بود که بتواند آن شعر نمود پیدا کند، چون شعر بسیار مهمی است و به وعده غذایی مهم صبحانه اشاره می‌کند؛ صبحانه‌ای که بوی خداحافظی می‌دهد و برای سربازان جنگی که آخرین وعده غذایی‌شان است جدایی عاشقانه محسوب می‌شود.

وی درباره سختی‌های ساخت فیلم‌هایی نظیر این فیلم کوتاه گفت: مهمترین نکته این بود که در ساخت «صبحانه» نمی‌دانستم خروجی‌ام چیست اما هدفی داشتم که بر اساس یک شعر آن فیلم را کار کنم. فیلم‌هایی که در فرانسه با این قطعه ساخته شده بود، دیدم اما نمی‌توانستم چنین چیزی بسازم چون عقیده داشتم نیاز به فرم دارد تا بتواند جدا از چیزی که در ذهن خطور می‌کند، بتواند نمود پیدا کند. در «صبحانه» ارجاعی مستقیم به فیلم «انسان کامل» نیز به چشم می‌آید، به ویژه وقتی می‌خواهیم مرگ مرد را به تصویر بکشیم که در یک تک لوکیشین انجام شد. حتی در زمان تصویربرداری به این مشکل برخوردیم که چطور آن را به تصویر بکشیم و دغدغه من و تصویربردار این بود که از آب در می‌آید یا خیر. در هر حال این پلان هم گرفتیم که تا حدودی بازگو کننده شعر است.

سینمای ایران به فکر و تلاش زیاد نیاز دارد

فرهادنیا در ادامه در پاسخ به این پرسش که جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران که اعتبار داخلی و جهانی دارد، چقدر می‌تواند در مسیر فیلمسازی و ایجاد انگیزه موثر باشد، توضیح داد: از آنجایی که جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، تنها جشنواره اختصاصی و معتبر فیلم کوتاه در ایران است، فیلمسازان همیشه اشتیاق و ذوق دارند که فیلم‌شان در آن دیده شود و همین موضوع، خیلی انگیزه می‌دهد و این جشنواره برای کسی که فیلم ندارد نیز انگیزه ایجاد می‌کند. این اتفاق در ۵ دوره‌ای که در جشنواره حضور دارم، برای من می‌افتد و هر بار تجربه جدیدی برایم به همراه دارد و از همه مهمتر اشتیاق و ذوقی است که برایم ایجاد می‌کند و امیدوارم می‌کند تا فیلم جدیدم را مجدداً برای جشنواره ارسال کنم.

وی همچنین تصریح کرد: جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به جوانان فیلمساز نیز کمک می‌کند تا هر چه در توان دارند برای کارشان بگذارند و حتماً هم همینطور است و چون تنها بستر مهم و حسابی که در ایران برای کار ما وجود دارد، همین جشنواره است. از آنجایی که چشم‌ها خیلی به دنبال دیدن این فیلم‌ها است، ما فیلمسازها را برای کارمان، حساس‌تر می‌کند و به شخصه همیشه دغدغه این را دارم که سال بعد در این جشنواره باشم و بتوانم فیلمی ارائه دهم و بنابراین برای من حضور در این جشنواره، تکراری نمی‌شود و دوست دارم سال آینده هم حضور داشته باشم و همچنان فکر می‌کنم در فیلم کوتاه هنوز جای کار دارم و به تجربه برای قدم‌های بعدی ام نیاز دارم.

این مدرس سینما در پایان گفت: به هر حال هر کسی که می‌گوید این جشنواره مهم نیست هم در دلش چنین اعتقادی ندارد؛ به ویژه اینکه رویکرد امسال جشنواره که «ژانر» است، می‌تواند بساط کسانی را که پشت سینمای اجتماعی پنهان می‌شوند، ببندد چراکه سینمای ایران به مقداری فکر جدید و تلاش هم نیاز دارد تا اینکه صرفاً بخواهیم مشکلات و زشتی‌های جامعه را نشان دهیم. این مساله حتماً در سال‌های آینده بسیار به فیلم‌های بلند کمک می‌کند و تصور من این است که با این رویکرد، تفکراتی که فیلمسازها داشتند، کمی شسته شود به سمتی که تلاش و فکری جدید بروز کند، خواهند رفت. مطمئن باشید این موضوع کار امروز و فردا نیست و نیازمند صبر و شکیبایی از سوی فیلمسازها و مدیران است، همچنان که می‌دانیم «فیلمسازهای سینمای کوتاه» آینده سینمای ایران نیز هستند.

«صبحانه» داستان مردی است که آخرین صبحانه خود را کنار معشوقه‌اش می‌نوشد. سید میرعماد میری و نامیرا حفیظی در این فیلم کوتاه تجربی ایفای نقش دارند.

لیست عوامل فیلم کوتاه تجربی «صبحانه» عبارت است از: نویسنده: ژاک پره‌ور، کارگردان: مرتضی فرهادنیا، دستیار کارگردان: آزاده شفیعی، فیلمبردار: سروش اکبری، راوی: محبوبه جلالی، مدیر تولید: امیر محمد قربانی، عکاس: ابوالفضل باران طلب، مشاور رسانه‌ای: آزاده فضلی، تهیه کننده: مرتضی فرهادنیا.