ماجرای جنجال طراحی زودتر پوستر عزاداری و تاریخ ۳۰ ربیع الاول در بیانیه داعش

رسانه‌ها در موقعیتی نیستند که مستقلا بتوانند مسئولیت یک عملیات تروریستی را متوجه کسی بکنند. ما در این مورد، بیشتر و پیشتر از همه چیز به آنچه توسط منابع رسمی منتشر می‌شود متکی هستیم. با این وجود همیشه ادعاهایی وجود دارد که با اندکی جست‌وجو می‌شود در مورد صحت آن‌ها به نتیجه رسید.

از غروب روز پنجشنبه، زمانی که برای اولین بار اعلام شد که داعش- دولت اسلامی عراق و شام- مسئولیت عملیات تروریستی در حرم شاهچراغ در شیراز را به عهده گرفته است، عده زیادی با شبهه‌های مختلف مشغول انکار ادعای داعش در مورد دست داشتن در این عملیات شدند.

در همان ساعت‌های اولیه انتشار این خبر که حمله به شاهچراغ توسط داعش انجام شده است، یکی از مهم‌ترین ادعاها در رد آن بر مبنای این استدلال بود که «داعش با اسلحه به جایی حمله نمی‌کند»، مدعیان گفتند که در تمام حملات داعش «جلیقه انتحاری» وجود داشته و بر این مبنا، حمله شاهچراغ توسط داعش رخ نداده است. این ادعا نادقیق است. مثال‌های نقض فراوانی وجود دارد که ثابت می‌کند داعش از یک الگوی ثابت در حملات تروریستی خود استفاده نمی‌کند؛ حمله با خودرو به مردم، حمله با چاقو و حمله با اسلحه از جمله روش‌های دیگر این گروهک تروریستی است. برای نمونه در حملات تهران در سال ۹۶ به مجلس و مرقد امام خمینی و همچنین حملات متعدد در دشت برچی افغانستان که مسئولیت آن توسط امارت خراسان _شاخه دولت اسلامی در شرق ایران_ به عهده گرفته شده، با اسلحه و جلیقه انتحاری رخ داده است. بنابراین با این ادعا که «داعش معمولا چنین نمی‌کند» نمی‌توان انتساب یک حمله به داعش را رد کرد.

بعد از انتشار بیانیه داعش در شبکه خبری «اعماق» که متعلق به این گروهک است، عده‌ای در ابتدا با انتشار تصاویری که نشان می‌داد بیانیه داعش در روز ۳۰ ربیع الاول صادر شده استدلال کردند که ربیع الاول در کشورهای عربی ۲۹ روزه است و بر این اساس بیانیه جعلی است. این ادعا نیز دقیق نیست؛ چون تقویم‌های قمری مانند تقویم شمسی و میلادی یک دست نیستند و بر سر تعداد روزهای ماه بر مبنای این که از چه تقویمی استفاده می‌شود اختلاف وجود دارد. علاوه بر این بیانیه رسمی داعش با تاریخ میلادی درست منتشر شده است که پست‌های تلگرامی قبلی در این مورد را زیر سایه خود می‌برد و نشان می‌دهد که این گروه مایل بوده مسئولیت حمله به شاهچراغ را بپذیرد.

بسیاری بعد از انتشار بیانیه پرسیدند «بیانیه کجا منتشر شده است؟» و اغلب ارجاع آن‌ها به این شائبه بود که «چون ما نمی‌توانیم بیانیه را پیدا کنیم، پس تصویری که منتشر شده جعلی است»! این ادعا هم نادقیق است. سایت خبری اعماق، سی‌ان‌ان و رویترز نیست که بتوان آن را به راحتی روی وب پیدا کرد. ارائه‌دهندگان سرویس‌های پشتیبانی سایت به طور مرتب آدرس‌های مربوط به گروه‌هایی حتی با شائبه فعالیت‌های تروریستی را از روی سرورهای خود پاک می‌کنند، بنابراین طبیعی است که کاربران معمولی قادر به پیدا کردن متن بیانیه‌های اعماق در وب نیستند. داعش برای ارتباط از شبکه پیچیده‌ای از کانال‌ها استفاده می‌کند که کاربران عادی نمی‌توانند به آنها دسترسی پیدا کنند. اگر جایی وارد کانالی شدید که فکر کردید کانال ارتباطی داعش است، یا کسی به شما گفت که وارد چنین کانالی شده یقین حاصل کنید که یا اشتباه کرده‌اید و یا در تور افتاده‌اید.

پس چطور می‌توان با اطمینان گفت که بیانیه‌ای که روی وب پیدا نمی‌شود توسط داعش منتشر شده؟ داعش برای ارتباط از روابط با آدم‌های واقعی در فضای واقعی استفاده می‌کند. علاوه بر این سایت‌های معتبری هستند که مطالب شبکه خبری اعماق را به صورت آینه‌ای منتشر می‌کنند. اگر مطلبی از طریق افرادی که به طور مشخص دسترسی‌های واقعی دارند و همین طور سایت‌های آینه‌ای منتشر شده باشد، می‌توان با اطمینان گفت که مطلب واقعا معتلق به اعماق است.

یکی دیگر از ادعاهایی که مطرح شده در مورد زبان بیانیه داعش است. در تیتر بیانیه اعماق از عبارت «دولت اسلامی» استفاده شده که باعث شده برخی این شبهه را مطرح کنند که بیانیه می‌گوید «حمله به شاهچراغ توسط خود ایران انجام شده»! این ترجمه دقیق نیست. داعش برای نامیدن خود از عبارت «دولت اسلامی» استفاده می‌کند. در تیتر بیانیه داعش نوشته شده «بهجوم للدولت اسلامی» که به معنی «هجوم برای/ توسط دولت اسلامی» است.

ادعای دیگری که در مورد متن بیانیه مطرح شده این است که بیانیه اظهارات مقامات امنیتی ایران را که در نورنیوز اعلام کرده بودند حمله توسط داعش انجام شده تکرار کرده است. این ادعا هم نادقیق است. در متن بیانیه نوشته شده «قالت مصادر امنیه لوکاله اعماق» به فارسی یعنی «منابع امنیتی به خبرگزاری اعماق گفتند». عبارتی که در متن آمده نکره یا ناشناس است و اگر اشاره آن به خبر نورنیوز و ادعای مقامات ایرانی در مورد انتساب این حمله به داعش بود باید نوشته می‌شد «قالت مصادر امنیه ایرانیین لوکاله اعماق» و به جای عبارت نکره از عبارت معرفه یعنی شناسا استفاده می‌شد که این هم استفاده نشده است. علاوه بر این اگر بیانیه منتشر شده در اعماق به نقل از کسی یا جای دیگری بود، تیتر آن نقلی نوشته می‌شد در حالی که تیتر این مطلب خبری نوشته شده است.

عده‌ای در ساعت‌های گذشته بر مبنای اطلاعاتی که از بازجویی‌های سعید امامی عامل قتل‌های زنجیره‌ای منتشر شده است می‌گویند «همان طور که سعید امامی گفت که عملیات تروریستی سال ۷۳ در حرم مطهر امام رضا (ع) کار وزارت اطلاعات بوده است، پس عملیات شاهچراغ هم کار جمهوری اسلامی است». آنچه در بازجویی‌های سعید امامی در مورد عملیات بمب‌گذاری در حرم مطرح شده دقیق نیست و غیرقابل اثبات است. شواهد بسیار بیشتری وجود دارد که ثابت می‌کند عملیات بمب گذاری در حرم رضوی توسط القاعده انجام شده است.

سال ۸۷ در بمب‌گذاری دیگری در شیراز، مقامات رسمی برای ساعت‌ها و روزهای پی‌درپی همه آنچه در حسینیه شهدای شیراز رخ داده بود را تکذیب کردند. تقریبا تا زمانی که جمشید شارمهد، رییس گروه تندر که ساعاتی بعد از بمب‌گذاری در حسینیه شهدا مسئولیت این عملیات را پذیرفته بود بازداشت نشد، کسی چندان در مورد حقیقت تروریستی بودن آنچه در سال ۸۷ در شیراز رخ داد حرفی نمی‌زد. به عملیات انتشار رسمی ضد اطلاعات از طریق منابع رسمی در مورد یک حادثه تروریستی عملیات «پرچم جعلی» می‌گویند. در مورد حادثه اخیر شیراز هم عده‌ای گفتند که از کجا معلوم ادعا در مورد دست داشتن داعش در این حمله یک عملیات پرچم دروغین دیگر نباشد؟ به نظر نمی‌آید این موضوع را بتوان تایید کرد. هر چند سابقه طولانی از انتشار ضد اطلاعات در مورد حملات تروریستی وجود دارد، اما عملیات پرچم دروغین نیاز به هماهنگی‌های بسیار بیشتری دارد و در فضای سلطه شبکه‌های اجتماعی اجرای آن به شیوه‌ای که در سال ۸۷ ممکن بود، ممکن نیست.

اما از کجا معلوم که داعش بلوف نزده باشد و حمله‌ای که مستقیما به او ربطی ندارد را برای بزرگنمایی قدرت خودش به نام خود نزده باشد؟ کسانی که این ادعا را مطرح می‌کنند اقلا می‌پذیرند که بیانیه داعش درست است اما همزمان می‌گویند دلیلی وجود ندارد که داعش عملیاتی که واقعا به او ربطی نداشته را به نام خودش تمام نکند. البته این حرف قابل رد کردن نیست، اما این سوال هم وجود دارد که اگر داعش به چنین کاری علاقه‌مند باشد چرا حملات دیگر را به نام خود نزده و تنها در این مورد بیانیه صادر کرده است؟

گروه دیگری می‌گوید آیا نمی‌توان در نظر گرفت که عملیات شیراز توسط «جیش العدل» و به تلافی حادثه زاهدان رخ داده باشد؟ ما در جایگاه تایید یا تکذیب این گزاره نیستیم اما می‌دانیم که سابقه جیش العدل نشان می‌دهد که مسئولیت عملیاتی که انجام می‌دهد را می‌پذیرد. در این مورد با گذشت بیش از بیست و چهار ساعت از وقوع حمله، این که جیش العدل هنوز بیانیه‌ای صادر نکرده نشان می‌دهد که احتمالا نمی‌توان مسئولیت این حمله را به دوش آن‌ها انداخت.

تا زمانی که دلیلی برای رد ادعای داعش در به عهده گرفتن مسئولیت این عملیات وجود ندارد، می‌توان بیانیه را دلیلی بر انتساب این عملیات به داعش ارزیابی کرد. اما معنی این بیانیه آن نیست که الزاما یک نفر در یک اتاق فرماندهی یک نفر دیگر را تجهیز کرده و به او دستور داده است که برود و در شاهچراغ مردم را به گلوله ببندد. یکی دیگر از سناریوهای ممکن این است که یک گرگ تنها تصمیم گرفته عملیات خود را به داعش تقدیم کند. در این مورد هم گمانه‌زنی و بررسی و تحقیق به عهده مقام‌های امنیتی است.

از میان کسانی که انتساب عملیات شاهچراغ به داعش را زیر سوال می‌برند، عده‌ای به انتشار یک پوستر عزاداری در ساعتی پیش از شروع عملیات تروریستی شاهچراغ اشاره می‌کنند. عده‌ای می‌گوید اگر رسانه‌های جمهوری اسلامی دروغ نمی‌گویند چرا اول گفتند حمله‌کننده‌ها سه نفر بودند، بعد گفتند دو نفر بودند و در نهایت گفتند فقط یک نفر در حمله دخیل بوده است. ادعا در مورد انتشار پوستر قبل از شروع عملیات قابل اعتنا نیست، زیرا تصاویری که به عنوان ساعت منتشر شدن پوستر پخش شده به راحتی می‌تواند ساختگی یا دستکاری شده باشد. همین طور در مورد این که چرا تعداد حمله‌کنندگان در گزارش‌های اولیه با گزارش نهایی متفاوت بوده است هم می‌توان به اشتباهات متعدد در اتاق‌های خبر پر از آدم‌های غیرحرفه‌ای و بی‌تجربه اشاره کرد. اشتباه در گزارش خبر، چیز عجیب و تازه‌ای نیست و به اندازه به‌کارگیری نیروهای غیرمتخصص در مواقع بحرانی، سابقه دارد. بر مبنای این ادعاها نمی‌توان انتساب حمله شیراز به داعش را زیر سوال برد.

می‌توان دست روی گوش و چشم گذاشت و گفت تصمیم گرفته‌ام گوش نکنم، نبینم و نپذیرم. اما اگر قرار است بر مبنای شواهد قضاوت کنیم، فعلا دلیلی برای رد بیانیه‌ داعش در به عهده گفتن مسئولیت حمله شاهچراغ وجود ندارد.

منبع: همشهری آنلاین 

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی