ردپای معماری ایرانی در شبکه زیرزمینی اصفهان

اصفهان از شهر‌های تاریخی جهان است و مسافران و گردشگران زیادی از سراسر جهان برای دیدن بنا‌های منحصر به فرد و شگفتی‌های تاریخی آن به این شهر سفر می‌کنند.

آنچه، اما همواره از آن سخن رفته این است، انتظار می‌رود معماری اصیل ایرانی اسلامی در یادگار‌های تاریخی منحصر نشود و در طراحی بنا‌های جدید و نوین شهری نیز از هویت هنری و تاریخی اصفهان و ایران بهره‌مند شد.

رویکردی که در ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان، به آن توجه شد و حالا ثمره آن تجلی معماری ایرانی-اسلامی و هنر هنرمندان نصف جهان در سازه‌ای است که به تمام معنا در شبکه حمل و نقل، امروزی، خوانده می‌شود.

طراحی ایستگاه‌های مترو مطابق با فرهنگ نصف جهان

محمدمهدی فرزین مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه در گفتگو با خبرنگار ما گفت: تمام مراکز و ایستگاه‌های خط یک مترو اصفهان فعال است، خط یک مترو با ۲۰ کیلومتر و ۲۰ ایستگاه، شمال تا جنوب اصفهان را به یکدیگر متصل می‌کند.

او ادامه داد: این خط به دلیل عبور از کنار چهارباغ عباسی و سی و سه پل، از پرچالش‌ترین خطوط مترو به شمار می‌آید، اما متخصصان کشورمان توانسته اند بدون آسیب رساندن به آثار تاریخی خطوط مترو را طراحی و پیاده‌سازی کنند.

مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه با یادآوری اینکه مقرر شده بود طراحی ایستگاه‌های مترو هویت‌مند و متاثر از ویژگی‌های شهر اصفهان باشد گفت: خوشبختانه با توجه به قدمت شهر اصفهان الگو‌های مناسب فراوانی در این زمینه در دسترس است.

فرزین افزود: به عنوان مثال، ایستگاه تختی از معماری زیبای ایرانی اسلامی برخوردار و شاخصه آن این است که بر خلاف سایر ایستگاه‌های خط یک که زیرزمینی هستند و از نور مصنوعی تغذیه می‌شوند، ترکیبی از نور طبیعی و مصنوعی آن را روشن می‌کند که به به زیبایی معماری آن افزوده است.

او گفت: در روند احداث ایستگاه تختی با برخی از آثار تاریخی سفالی رو به رو شدیم که با همکاری میراث فرهنگی پس از مرمت در این ایستگاه به نمایش درآمده؛ همچنین تندیس جهان پهلوان تختی ساخته و به نمایش گذاشته شده است.

مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حوم با بیان اینکه در ایستگاه کوی امام و دانشگاه غرفه‌هایی برای نمایش آثار هنری و صنایع دستی در نظر گرفته شده، اظهارکرد: نمای داخلی ایستگاه کوی امام برگرفته از گنبد مسجد امام (ره) است، از این رو کاشی‌های سنتی۲۰ در ۲۰ سانتی متر در ۱۴ رنگ که بیشتر آن‌ها فیروزه‌ای است، مورد استفاده قرار گرفته، همچنین سقف و ستون‌های ایستگاه از جنس استیل و برای جان پناه از شیشه استفاده شده است.

نمایش نماد‌های شهری در معماری ایستگاه‌ها

حمید آقاشریفیان، پژوهشگر معماری ایرانی، با بیان اینکه توجه به خصوصیات و هویت شهری در طراحی و زیباسازی ایستگاه‌های مترو حائز اهمیت است. گفت: از آن‌جایی که اصفهان-شهر گنبد‌های فیروزه ای- ویژگی‌های منحصر به فردی از نظر معماری تاریخی دارد باید در طراحی بنا‌های جدید از جمله ایستگاه‌های قطار شهری نیز این ویژگی‌ها لحاظ شود.

او تاکید کرد: طراحی ایستگاه‌های مترو در هر شهری باید متعلق به همان شهر باشد، همان‌طور که در یکی از ایستگاه‌های مترو در محدوده میدان آزادی از رنگ فیروزه‌ای به عنوان نماد شهر اصفهان، استفاده شده است.

این پژوهشگر معماری ایرانی اظهار کرد: ممکن است طراحی ایستگاه مترو در شهری بسیار زیبا به نظر برسد، اما اگر متناسب با هویت آن شهر نباشد ناهماهنگی در تصویرکلی از آن شهر پدید می‌آورد، بنابراین ایستگاه‌های مترو به خصوص خط دو که به تازگی اجرای آن آغاز شده بهتر است با در نظر گرفتن خصوصیات و نماد‌های شهر اصفهان طراحی شود.

تلفیق معماری سنتی با طراحی‌های نوین ایستگاه‌های قطار شهری

روح الله سعادت پور مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: ایستگاه‌های خط یک قطار شهری اصفهان در بازه زمانی ۱۵ ساله با تفکرات و ساختار‌های فکری مختلفی طراحی شده، در هر حال، مهمترین اولویت طراحی ایستگاه‌ها سهولت و راحتی مردم در ایستگاه‌ها و کم شدن زمان معطلی و راهیابی سریع بوده است.

او با بیان اینکه هویت تاریخی و سنتی باید در اجزاء مختلف معماری از جمله رنگ، جنس مصالح و ... خود را نشان دهد، گفت: در گذر زمان، مواد مختلفی برای ساخت ایستگاه‌ها به کار رفته، اما هر چه زمان فعلی نزدیک‌تر می‌شویم طراحی‌ها بهتر و منسجم‌تر شده است.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان ادامه داد: با توجه به ساختار و بافت تاریخی کلانشهر اصفهان در نظر گرفته شد که طراحی ایستگاه‌های قطار شهری با معماری اصیل ایرانی منطبق شود و بر همین اساس می‌توان تلفیق معماری سنتی را در طراحی‌های نوین به کار رفته در ایستگاه‌ها مشاهده کرد.

به گفته سعادت پور، بخش اعظمی از پوشش ایستگاه‌های خط یک با آجر است و معماری کاملا سنتی دارند؛ در برخی ایستگاه‌ها نیز شاهد ترکیب معماری نوین و ایرانی هستنیم.

تعریف کارشناسان درباره معماری اصیل ایرانی متفاوت است

او معتقد است  به دلیل شرایط خاص و زیرزمینی بودن ایستگاه‌های قطار شهری، پیاده کردن معماری سنتی و اصیل ایرانی در آن‌ها کار ساده‌ای نیست.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان با اشاره به اینکه پیاده سازی معماری سنتی از دیدگاه کارشناسان مختلف متفاوت است اضافه کرد: برخی از کارشناسان، پیاده کردن معماری سنتی را در رونوشت جزء به جزء اشکال معماری تاریخی می‌دانند، اما برخی دیگر معتقدند باید به معیار‌های اساسی معماری سنتی مانند شفافیت فضایی پایبند بود.

به گفته سعادت پور، در طراحی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان سعی شده اصل شفافیت فضایی رعایت شود.

اوج معماری اصیل ایرانی در ایستگاه انقلاب

او گفت: اوج معماری سنتی در ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان را می‌توان در ایستگاه میدان انقلاب مشاهده کرد.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان توضیح داد: ایستگاه انقلاب به لحاظ فرم در طراز منهای یک دارای معماری کاملا سنتی است، سقف قوسی شکل آن، بدون ستون اجرا شده که تداعی کننده زیر سقف چهارسو‌های قدیمی است.

سعادت پور اضافه کرد: در معماری آجرکاری‌های دوران سلجوقی مبنا بر این بوده که نمای اولیه بکار رفته در ساخت و ساز‌ها همان نمای نهایی باشد و مصالح دیگری روی آن پیاده سازی نمی‌شده، در ایستگاه انقلاب نیز بتن بکار رفته در نمای ایستگاه همان نمای نهایی است و این بتن نازک طوری بکار رفته که بتن کثیف که در همه ساخت و ساز‌ها به عنوان لایه زیرین استفاده می‌شود نمایان نباشد.

طراحی ایستگاه میدان شهدا با الهام از "گودال باغچه ایرانی"

او گفت: تلاش شده طراحی معماری ایستگاه‌های قطار شهری هر منطقه، متناسب با ملاحظات تاریخی آن منطقه باشد، برای نمونه طراحی ایستگاه میدان شهدا با الهام گرفتن از "گودال باغچه ایرانی" بوده است.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان یادآور شد: مرحوم هادی میرمیران یکی از نظریه پردازان معماری ایرانی، با ایده اصلی شفاف سازی و با الگوگیری از "گودال باغچه ایرانی" ایستگاه شهدا را طراحی کرده است.

سعادت پور گفت: در ایستگاه شهدا در طبقه زیر زمین فضایی حیاط مانند وجود دارد و شهروند احساس نمی‌کند وارد زیرزمین شده، سقف قوسی شکل ایستگاه نیز نور را به طور مستقیم به طبقه‌های پایین‌تر هدایت می‌کند.

به گفته او، طرح ورود نور به طبقات پایینی قطار شهری در ایستگاه‌های میدان امام حسین، شریعتی، تختی، دانشگاه اصفهان و کوی امام نیز اجرا شده است.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان افزود: ایستگاه‌های شهید مفتح و شهید علیخانی هم طراحی آجری دارند.

نماد کتیبه نویسی معماری اسلامی در ایستگاه دانشگاه اصفهان

سعادت پور به استفاده از نماد‌هایی از معماری اسلامی در برخی ایستگاه‌ها پرداخت و گفت: در ایستگاه دانشگاه اصفهان در طبقه سکوها، خط نوشته‌ای داریم که در حقیقت سیاه مشق برگرفته از آیت الکرسی است؛ در این کتیبه آیه شریف آیت‌الکرسی با روشی ابداعی به طول۴۰ متر در ۲.۵ متر در سه لایه در دو طرف ایستگاه نگاشته شده است.

به گفته او، این اثر حاصل هنرنمایی استاد بهنام سلیمانی است و قابلیت ارائه در سطح بین المللی را هم دارد، ولی متاسفانه حق مطلب درباره آن هنوز ادا نشده است.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان افزود: این کتیبه، برگرفته از کتیبه نویسی در کاشی کاری معماری اسلامی است که در این ایستگاه با همین شیوه، اما در مقیاس بزرگتر و با فلزکاری اجرا شده است.

سعادت پور ادامه داد: یک کتیبه فلزی نگارگری هم درایستگاه شهدا داریم که اثر استاد صادق زاده شاگرد استاد فرشچیان است.

معماری اصیل ایرانی اسلامی در ایستگاه‌های خط دو بیشتر دیده خواهد شد

خط ۲ مترو دارای ۲۲ ایستگاه است که همه این ایستگاه‌ها به مرحله استفاده مسافران نرسیده است. او را این گفت و اضافه کرد: خط ایستگاه دروازه دولت در محل تقاطع با خط یک افتتاح شده و چند ایستگاه هم در مرحله ساخت نهایی است؛ اما باقی ایستگاه‌ها در مرحله طراحی بوده و ساخت آن‌ها شروع نشده است.

مدیر فنی مهندسی قطار شهری اصفهان پیش بینی کرد: در طراحی ایستگاه‌های خط دو قطار شهری، نماد‌های معماری ایرانی اسلامی بیشتر دیده شود، چون بیشتر این ایستگاه‌ها مانند ایستگاه‌های میدان عتیق، ابن سینا و میدان امام بیشتر در بافت تاریخی مرکزی شهری است.

سعادت پور گفت: گروه‌هایی از نخبگان معماری را به صورت منسجم برای طراحی منحصر به فرد ایستگاه‌های خط دو آماده کرده ایم تابهترین شیوه معماری ایرانی در طراحی این ایستگاه‌ها اعمال شود.

در کنار چالش‌ها و نگرانی‌هایی که طی سال‌های احداث متروی اصفهان درباره احتمال آسیب به بافت و هویت تاریخی نصف جهان وجود داشته و دارد، طراحی اصولی و مطابق با معماری

ایرانی اسلامی برخی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان می‌تواند موضوع مثبت و قابل توجهی باشد. ایستگاه‌های قطار شهری در همه شهر‌های تاریخی جهان، گنجینه‌ای از میراث معماری این شهر‌ها و تجلی هنر هنرمندانشان به شمار می‌آید و اصفهان نیز از این امر مستثنی نیست.

گزارش از سولماز محمدی

باشگاه خبرنگاران جوان اصفهان اصفهان