روایت‌ حکومت ایران و منتقدان و معترضان از «حمله تروریستی در شاهچراغ شیراز»

دو روز از به رگبار گلوله بستن حاضران و زائران در حرم شاه‌چراغ در شیراز می‌گذرد. حکومت ایران این حمله را «حمله تروریستی» می‌خواند، حمله‌ای که داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت و سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و برخی دیگر از سازمانها و کشورها آن را محکوم کرده‌اند. اما همزمان، طیف‌هایی از ایرانی‌های منتقد و معترض، روایت رسمی حکومت را به چالش می‌کشند.

حکومت جمهوری اسلامی سعی دارد این حمله را به عنوان نتیجه «ناامنی به وجود آمده» به دلیل اعتراضات جاری ایران توجیه کند اما گروه‌هایی از منتقدان و معترضان به حاکمیت، آن را برنامه‌ریزی و طرح جمهوری اسلامی و دستاویز قرار دادنش برای سرکوب شدیدتر اعتراضات مردمی می‌دانند. این نوشتار به بررسی روایت‌های گوناگون این حادثه و شبهات مطرح شده می‌پردازد.

روایت رسمی حکومت

خبرگزاری‌های ایران در روز چهارشنبه ۴ آبان (۲۶ اکتبر) خبر از «حمله تروریستی» به حرم شاه‌چراغ در شیراز دادند. این رسانه‌ها در ابتدا اعلام کردند که سه فرد مسلح به این مکان مذهبی حمله کرده و مردم را به رگبار بستند. اما کمی بعد رئیس پلیس استان فارس اعلام کرد مهاجم یک نفر بوده است. 

فیلم دوربین مدار بسته محل حمله نیز تنها ساعاتی پس از حادثه منتشر شد. در این فیلم فردی با یک اسلحه کلاشنیکف از ورودی عبور کرده، ابتدا به افراد حاضر در ورودی شلیک می‌کند و به سمت شبستان می‌رود. مردم که در داخل ساختمان حرم هستند با شنیدن صدای تیراندازی درب ورودی را از داخل قفل می‌کنند اما مهاجم از سمت دیگری وارد ساختمان شده و مردم را به گلوله می‌بندد. سپس نیروهای امنیتی سر می‌رسند و مهاجم را دستگیر می‌کنند.

تنها ساعاتی پس از این حمله، به نقل از خبرگزاری‌های ایران، خبری مبنی بر به عهده گرفتن مسئولیت حمله توسط داعش به همراه تصویری از سایت خبری الاعماق، خبرگزاری منتسب به داعش با این عنوان منتشر شد: «ده ها تن از شیعیان ایرانی در حمله داعش به زیارتگاه شیعیان در جنوب ایران کشته و زخمی شدند.»

در متن خبر آمده بود: «منابع امنیتی به خبرگزاری اعماق گفتند که یک پیکارجوی داعش به زیارتگاه شیعیان موسوم به شاه‌چراغ در شهر شیراز در استان فارس در جنوب ایران رفت. این منابع اشاره کردند که این پیکارجو با هدف قرار دادن نیروهای پلیس و حراست زیارتگاه منجر به کشته و زخمی شدن شماری از آن‌ها شد. این منابع اضافه کردند که این پیکارجو به صحن زیارتگاه شیعی هجوم برد و شروع به تیراندازی به تجمع‌های شیعی در داخل زیارتگاه کرد و نزدیک به ۲۰ نفر از شیعیان را کشت و ده‌ها نفر را مجروح کرد.»

در زیر این خبر تاریخ به تقویم میلادی ۲۶ اکتبر ۲۰۲۲ ثبت شده است.

چندی بعد خبر دیگری به نقل از خبرگزاری‌های ایران، باز هم با استناد به اعماق و با این عنوان منتشر شد: «هدف قرار گرفتن معبد شرک‌آلود رافضی‌ها در شهر شیراز ۴۰ کشته و زخمی برجای گذاشت.»

در متن این خبر آمده است: «عصر امروز سربازان خلافت به فضل خداوند متعال عملیاتی را علیه معبد شرک‌آلود رافضی‌ها در شهر شیراز انجام دادند.»

در زیر این خبر تاریخ به تقویم هجری قمری ۳۰ ربیع‌الاول ۱۴۴۴ ثبت شده است.

رسانه‌های ایران با استناد به این دو خبر منتسب به اعماق نوشتند که داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است. همچنین خبرگزاری ایسنا در روز جمعه ۶ آبان در مطلبی با عنوان «گزارش داعش از حمله به حرم شاه‌چراغ» مدعی شد که داعش در «هفته‌نامه خود» موسوم به «النبأ»، گزارشی در خصوص حمله به حرم شاه‌چراغ منتشر کرده است و آورده: «داستان انتقام هنوز فصل های خود را کامل نکرده است.»

در روز پنجشنبه ۵ آبان، خبرگزاری فارس «بر اساس شنیده‌ها» خبر از مرگ عامل «حمله تروریستی» به شاه‌چراغ داد و افزود که مقامات رسمی هنوز این خبر را تایید نکرده‌اند. 

شبهات وارده به روایت رسمی

از همان ساعات ابتدایی این حمله، و مطرح شدن روایت رسمی، بسیاری از کاربران شبکه‌های مجازی با طرح شبهاتی در مورد این روایت، صحت و سقم آن‌ را زیر سوال بردند:

• اطلاعیه‌های منتسب به داعش: در همان روز حمله با فاصله زمانی چند ساعت دو اطلاعیه منتسب به داعش منتشر شد. در این دو اطلاعیه نکات غیر شفافی وجود دارد.

۱- در اطلاعیه سه بار از عبارت «بر اساس منابع امنیتی» استفاده شده و دلیل استفاده از این عبارت مشخص نیست. زیرا اگر وبسایت «اعماق»، پایگاه اطلاع رسانی داعش است، پس مستقیما اخبار داعش را منعکس می‌کند و ارجاع به یک منبع امنیتی دیگر غیر منطقی می‌نماید. 
محمد جواد اکبرین، فعال سیاسی و روزنامه‌نگار با اشاره به این موضوع در حساب توئیتر خود نوشت: «خبرگزاری داعش در خبرش اعلام کرده «قالت مصادر امنیة لوکالة اعماق» یعنی منابعی امنیتی (که اسم نبرده از کجا) به آنها گفته‌اند عملیات شاهچراغ کار داعش بوده. مدل داعش تا الان اینجور بوده که هر کس از هر جای دنیا اعلام پیوند بکند داعش او را از خود می‌داند. «منبع» خبر داعش کیست؟»

۲-ادبیات اطلاعیه اول و دوم کاملا متفاوت است. در اطلاعیه اول از حرم شاه‌چراغ با واژه زیارتگاه شیعی (مرقد شیعی) نام برده اما در اطلاعیه دوم از این مکان با عنوان معبد شرک‌آلود رافضیان (معبد شرکی للروافض) یاد شده است.
۳-تاریخ اطلاعیه دوم ۳۰ ربیع‌الاول ۱۴۴۴ ذکر شده که این تاریخ وجود ندارد. زیرا ماه ربیع‌الاول سال جاری ۲۹ روزه است.
۴-از آن‌جا که دسترسی به وبسایت «اعماق» به هیچ عنوان از طریق مرورگر‌های معمولی امکان‌پذیر نیست و تنها با استفاده از مرورگر‌های خاص و در دیپ وب (وب پنهان) قابل انجام است، به صورت کلی اعتباربخشی به اطلاعیه‌های داعش بسیار مشکل است. 

• ویدیوهای لحظه بازداشت مهاجم و روایات متناقض از بازجویی: از لحظه‌ بازداشت مهاجم ویدیوهای مختلفی منتشر شده است. در یکی از این ویدیوها که توسط معاونت فرهنگی و اجتماعی فرماندهی انتظامی استان فارس منتشر شده است، به نظر می‌رسد مهاجم بدون تیر‌اندازی توسط مامورین بازداشت می‌شود. در لحظه انتقال وی به بیرون از حرم شاه‌چراغ هم نیروهای پلیس وی را همچنان که قادر به راه رفتن است به بیرون می‌برند. اما در ویدیوی دیگری که از وی منتشر شده است به نظر می‌رسد تیر خورده و با پاهای بسته روی زمین افتاده است و به خود می‌پیچد.
  همچنین در ساعات نخست پس از دستگیری، رئیس پلیس استان فارس اذعان کرد که مهاجم در حال بازجویی است اما سپس اعلام شد که وی بیهوش و در بیمارستان بستری است تا حالش مساعد بازجویی شود. روز پنجشنبه نیز خبرگزاری فارس به صورت غیر رسمی و «بر اساس شنیده‌ها» خبر از مرگ وی داد. 
  مجتبی واحدی، تحلیل‌گر سیاسی و روزنامه‌نگار در حساب توئیتر خود به مقایسه دو ویدیوی اشاره شده می‌پردازد و می‌نویسد: «همانطور که در کلیپ اولیه مشهود است، او کاملا در چنگ ماموران بوده. پس چرا بعدا به او تیر زده‌اند که اکنون از مرگ‌او خبر می دهند؟»

• گیت ورودی حرم شاه‌چراغ: برخی از کاربران شبکه‌های مجازی با بیان تجربه خود از ورود به حرم شاه‌چراغ گفتند که برای ورود به این مکان باید از یک گیت حفاظتی گذر کرد. در این گیت محافظان کیف‌ها را می‌گردند و حتی از ورود یک فندک ساده هم جلوگیری می‌شود. در فیلم منتشر شده توسط خبرگزاری فارس، مهاجم پیش از ورود به گیت اسلحه خود را بدست گرفته و شروع به شلیک می‌کند.

• انتشار زودهنگام ویدیو: برخی از کاربران از انتشار زودهنگام ویدیوهای حادثه می‌گویند. آن‌ها سرعت انتشار این ویدیو‌ها را که تنها چند ساعت بعد از حادثه انجام شد با زمان ۳ روزه‌ای که برای انتشار ویدیو از بیهوش‌شدن مهسا امینی در بازداشتگاه ارشاد به طول انجامید مقایسه و از آن انتقاد می‌کنند.

• روایت متناقض شاهد عینی: شبکه دو تلویزیون دولتی ایران در برنامه «سبز، سپید، سرخ» خود با یک شاهد عینی حادثه از شیراز گفتگو می‌کند. این شاهد عینی می‌گوید که عامل حمله زمانی که وارد حرم شد «ماسک سیاه بر صورت» داشت. اما در ویدیوهایی که منتشر شده، هیچ نقابی بر چهره مهاجم وجود ندارد. 

• طراحی سریع پوستر: انتشار پوستری که گفته می‌شود حتی پیش از حمله طراحی شده‌است از دید برخی شبهه‌بر‌انگیز است. بر اساس اسکرین‌شات‌هایی که از کانال تلگرامی که این پوستر را به اشتراک گذاشته گرفته شده است، پوستر تنها به فاصله چند دقیقه از حمله بارگذاری شده است. 
  البته همچنان امکان گرفتن اسکرین شات از نقاطی با منطقه زمانی متفاوت یا حتی دست‌کاری با نرم‌افزارهای ویرایش تصویر وجود دارد.

روایت‌های منتقدان حکومت

با توجه به گستردگی اعتراضات جاری در ایران و همزمانی حادثه شاه‌چراغ با چهلمین روز جان‌باختن مهسا امینی، منتقدان و معترضان معتقدند این عملیات توسط خود حکومت جمهوری اسلامی در جهت تمرکززدایی از اعتراضات و به وجود آوردن امکان توجیه سرکوب مضاعف معترضان با بهانه جلوگیری از اقدامات تروریستی و عملیات تجزیه‌طلبانه و به اصطلاح «سوریه سازی» صورت گرفت است. 

این گروه از منتقدان حکومت، اظهارات مقامات ایران درباره حادثه شاه‌چراغ را دلیلی بر ادعا خود می‌دانند. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران درباره این حادثه گفت: «اغتشاشات راه را برای حمله تروریستی باز می‌کند.»

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز دربیانیه‌ای با تروریستی خواندن این حمله گفت: «این فاجعه دلخراش اتمام حجتی است با همه کسانی که در هفته‌های گذشته با ایجاد نا آرامی، زمینه را برای توطئه‌های دشمن فراهم کردند.»

همچنین فرضیه دیگری نیز مطرح است. با توجه به موضع گیری مولوی عبدالحمید، امام جمعه سنی مذهب زاهدان در قبال کشتار مردم این شهر که در روز جمعه ۸ مهر اتفاق افتاد، برخی معتقدند این حمله توسط حکومت و برای توجیه سرکوب احتمالی مردم زاهدان یا محاکمه مولوی عبدالحمید انجام شده است. 

مولوی عبدالحمید در خطبه‌های نماز جمعه هفته گذشته خود تمام مقامات نظام و خصوصا شخص علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را در کشتار مردم زاهدان مسئول دانست و گفت: «مسئولان و مدیران کشور و رهبری جمهوری اسلامی که تمامی نیروهای مسلح تحت فرمان ایشان هستند، همه مسئول هستند و هیچ‌کسی نمی‌تواند از این مسئولیت شانه خالی کند.»

برخی از هواداران نظام با «متهم ردیف اول» خواندن مولوی عبدالحمید به عنوان مقصر در حادثه شاه‌چراغ در حساب‌های توئیتر خود این فرضیه را تقویت کردند.