اوکراین میدان بعدی مناقشه ایران و اسرائیل؟

بحث و نقد رویکردهای دولت اسرائیل نسبت به جنگ جاری در اوکراین با مطرح‌شدن اخباری درباره دخالت تسلیحاتی ایران در این جنگ به نفع روسیه بیش از پیش بالا گرفته است.

اوکراین از یک سو مطرح می‌کند که حملات گسترده اخیر روسیه به شهرها و زیرساخت‌های اوکراین عمدتاً با اتکا به پهپادهایی (شاهد ۱۳۶) صورت گرفته است که ایران در اختیار روسیه قرار داده است و از دیگر سو، اسرائیل را زنهار می‌دهد که کمک پهپادی تهران به مسکو، با مشارکت بیشتر روسیه در برنامه هسته‌ای ایران پاسخ داده خواهد شد که نهایتاً به ضرر اسرائیل است.

در فروردین امسال ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین کوشید با سخنرانی برای نمایندگان پارلمان اسرائیل همبستگی مردم این کشور را بیشتر جلب کند، اما او با تشبیه جنگ روسیه علیه اوکراین با اقدام رژیم هیتلری برای نابودی کامل یهودیان، در این هدف موفق نشد و بیشتر سرخوردگی و انتقاد را دامن زد.

به نظر می‌آید که با توجه به رویکردهای جمهوری اسلامی نسبت به اسرائیل اشاره زلنسکی به خطر وارد شدن ایران به جنگ جاری برای سیاستمداران و جامعه اسرائیل دلیلی ملموس‌تر و حساس‌تر باشد.

ایران و روسیه دائم در تلاش بوده‌اند که ادعای اوکراین را تکذیب کنند. ولی آمریکا و کشورهای غربی به علاوه اوکراین می‌گویند که مدعای آنها مستند است و حتی موضوع را در شورای امنیت سازمان ملل مطرح کرده‌اند. سفر اخیر اسحاق هرتسوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل به آمریکا با این خبر همراه شد که او اطلاعاتی از وجود پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین را در اختیار واشینگتن قرار داده است.

بیشتر در این باره:

عکس زلنسکی در کنار لاشه پهپاد ایرانی؛ «بال‌های قدرت هوایی مسکو را می‌چینیم»

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، روز ۲۴ اکتبر در گفت‌وگویی که به ابتکار روزنامه هاآرتص اسرائیل با شماری از چهره‌های سیاسی و فرهنگی این کشور داشت دولت تل‌آویو را متهم کرد که «از همان سال ۲۰۱۴ با موضع بی‌طرفانه‌اش در قبال اشغال کریمه از سو ی روسیه، ایجاد اتحاد میان مسکو و تهران را تسهیل کرده است». فرض او این بود که اگر کمک اسرائیل در میان می‌آمد، و روسیه از کریمه و شرق اوکراین عقب می‌کشید کار به این جنگ و نیاز همکاری نظامی از سر اضطرار روسیه با ایران کشیده نمی‌شد.

زلنسکی در ادامه حرفش این بود که حالا که ایران بیش از پیش در جنگ اوکراین وارد عمل شده، اسرائیل دستکم در همراهی با کمک کشورهای غربی، سامانه‌های ضدهوایی پیشرفته‌ خود را در اختیار کی‌یف قرار دهد تا بتواند از خود دفاع کند و غیرمستقیم موفقیت و عرض اندام ایران را در این جنگ مانع شود.

محکومیت جنگ آری، کمک نظامی به اوکراین خیر

اسرائیل گرچه در جریان اشغال کریمه و جنگ داخلی هشت ساله میان جدایی‌طلبان هوادار مسکو با دولت مرکزی اوکراین، موضع بی‌طرفی اختیار کرد، ولی با شروع جنگ روسیه علیه این کشور آن را محکوم نمود و به قطعنامه‌های سازمان ملل در این رابطه هم رأی مثبت داد، اقداماتی که عمدتاً به مواضع و فشار یائیر لاپید، نخست‌وزیر کنونی و وزیر خارجه سابق اسرائیل و تلاش او برای هدایت دولت ائتلافی به این سو برمی‌گردد.

به عبارتی نه تنها در طیف راست اسرائیل بلکه در احزاب راست میانه شریک در دولت ائتلافی حاضر ارسال سلاح به اوکراین لزوماً مورد تأیید و استقبال نیست. در سطح جامعه هم شکاف‌های معینی بر سر این موضوع دیده می‌شود. در تازه‌ترین نظرسنجی ۴۱ درصد پرسش‌شنوندگان با ارسال سلاح به اوکراین مخالفت کرده‌اند، ۲۱ درصد موافق بوده‌اند و ۳۸ درصد گفته‌اند که نظری ندارند یا برایشان تفاوتی نمی‌کند.

همین اجماع اجتماعی و دولتی سبب شده که اسرائیل در زمینه عملی به جز کلاه‌ رزمی و جلیقه ضدگلوله و نیز امکانات و تجهیزات پزشکی و بیمارستان صحرایی، حاضر نشده است کمک نظامی معناداری به اوکراین بکند. نفتالی بنت، نخست‌وزیر سابق اسرائیل حتی تلاش کرد که به عنوان میانجیگری بی‌طرف برای خاتمه جنگ وارد عمل شود.

بیشتر در این باره:

اسرائیل شواهد استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین را به آمریکا ارائه می‌کند

در مورد سیاست عدم کمک نظامی معنادار به اوکراین تقریبا تمامی طیف‌های سیاسی اسرائیل نظر مشابه‌ای دارند. بنیامین نتانیاهو، رئیس حزب لیکود و قدرتمندترین چهره اپوزیسیون اخیراً در مصاحبه‌ای در توضیح این امتناع گفت که این خطر وجود دارد که سلاح‌های ارسالی اسرائیل با فناوری‌های پیشرفته‌اشان به دست ایران بیافتند و متعاقباً علیه خود اسرائیل به کار روند.

این که افتادن این سلاح‌ها به دست روسیه هم بی‌خطر نیست، موضوعی است که نتانیاهو احتمالاً به دلیل ملاحظات مناسبات با مسکو به آن اشاره نکرده است. نخست‌وزیر سابق اسرائیل در ادامه، سیاست جاری کشورش در قبال جنگ اوکراین را معقول وسنجیده خواند و گفت که اسرائیل از طریق کمک‌های انسانی که تا کنون به ۱۰۰ میلیون تن بالغ شده و نیز با پذیرش آوارگان اوکراینی به این کشور کمک می‌کند.

اسرائیل البته تنها از ارسال سلاح برای اوکراین امتناع نکرده است، بلکه در تحریم‌های اساسی و گسترده کشورهای غربی علیه روسیه هم مشارکت نداشته است. شماری از الیگارش‌های روس که در اسرائیل هم خانه و امکان اقامت دارند، پیوسته میان دو کشور در رفت وآمدند. بلافاصله بعد از اعلام و اعمال تحریم‌های غربی علیه روسیه نفتالی بنت، نخست‌وزیر وقت اسرائیل از معدود رهبران غربی بود که به مسکو رفت و با پوتین دیدار کرد.

این سیاست اسرائیل، همان گونه که اشاره شد، از زمان بالا گرفتن بحث مشارکت نظامی ایران در جنگ اوکراین از طریق ارسال پهپاد به روسیه، با تردیدها و انتقادهای بیشتری روبه‌رو شده است. موافقان ارسال سلاح به اوکراین تا حدودی افزایش یافته‌اند و سیاست دولت با نگاه انتقادآمیزتری دنبال می‌شود.

سفیر اوکراین در اسرائیل نیز آشکارا از این کشور خواهان ارسال سامانه ضدموشکی پیشرفته «گنبد آهنین» یا برخی دیگر از این تجهیزات پیشرفته است. متحدان غربی اسرائیل نیز انتظارات معینی را در این زمینه مطرح می‌کنند.

مانعی به نام «ملاحظات عملیاتی»

بنی گانتس، وزیر دفاع اسرائیل اما در تازه‌ترین موضع در این باره، امتناع از ارسال سلاح به اوکراین را با «ملاحظات عملیاتی مختلف» مرتبط دانسته است، ولی توضیح دقیقی در باره این ملاحظات نداده است. او گفته است که ما «می‌دانیم و در حال رصد هستیم که ایران پهپاد در اختیار روسیه قرار می‌دهد و احتمالا در آینده سلاح‌های مدرن‌ دیگری هم در اختیار این کشور قرار خواهد داد».

ولی گانتس چنین ملاحظاتی را همچنان مانع ورود تسلیحاتی اسرائیل به جنگ اوکراین می‌داند و صرفاً ارسال سامانه‌های هشداردهنده ضدموشکی و نه سلاح‌های ضدموشکی را ممکن و قابل بحث می‌داند.

سیستم‌های هشداردهنده اسرائیلی می‌توانند موشک‌ها و پهپادها را در هوا شناسایی کرده و روی یک نقشه نشان دهند که کدام منطقه در معرض خطر بیشتری است. این سیستم‌ها به گفته مقام‌های اسرائیلی در کمکی که در مقابله با موشک‌پرانی و ارسال پهپاد از نوار غزه و جنوب لبنان کرده‌اند، باعث نجات جان شمار بالایی از شهروندان اسرائیل شده‌اند.

بیشتر در این باره:

نخست وزیر اسرائیل ارتباطات نظامی میان ایران و روسیه را «خطرناک» دانست

صحبت از این است که یک شرکت خصوصی اسرائیلی فعال در امور ماهواره‌ها هم تصاویر مربوط به جابه‌جایی و نقل و انتقالات نیروهای روسی را در اختیار اوکراین قرار دهد. اطلاعاتی که اسرائیل از تسلیحات ساخت ایران و نقاط ضعف آنها به دست آورده و می‌آورد و انتقال آنها به اوکراین نیز از دیگر موارد مطرح در کمک‌های احتمالی این کشور به اوکراین تلقی می‌شود.

در عین حال این درنگ و نگرانی هم در اسرائیل وجود دارد که جنگ اوکراین به میدانی برای آزمایش سلاح‌های ایرانی و شناسایی ضعف آنها شود و به تهران این امکان را بدهد که با بهینه‌سازی آنها چه خود و چه متحدانش اسرائیل و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را در معرض چالش‌ها و خطرات بیشتری قرار دهند.

عمده‌ترین «ملاحظه» اسرائیل که مانع ارسال سلاح به اوکراین است، هماهنگی با روسیه در قلمرو هوایی سوریه برای حملات بدون مانع و رادع به پایگاه‌ها و امکانات ایران و متحدان آن در خاک این کشور و ممانعت از انتقال تسلیحات ایرانی از خاک سوریه برای حزب‌الله لبنان است. هنوز هم برای تل‌آویو اهمیت این هماهنگی و اثرات آن در تضعیف حضور ایران و متحدانش در گرداگرد اسرائیل اولویتی بلامنازع به شمار می‌رود.

اسرائیل همچنین خود را در برابر شهروندان یهودی‌تبار روسیه مسئول می‌داند و بیم دارد که تحویل سلاح به اوکراین رابطه با مسکو را چنان تخریب کند که بر وضعیت جامعه یهودی این کشور نیز بی‌تأثیر نماند.

در شش ماه اول امسال ۱۷ هزار یهودی روسی به اسرائیل مهاجرت کرده‌اند که بخشی از آنها افراد مشمول بسیج عمومی برای شرکت در جنگ اوکراین بوده‌اند. شعبه آژانس یهود در روسیه که انتقال یهودیان به اسرائیل در حوزه وظایفش است، در حال حاضر به عنوان آژانس یک کشور خارجی در روسیه با پیگرد و محدودیت‌های حقوقی روبه‌روست و تنش در روابط تل‌آویو و مسکو می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های قضایی (سیاسی) در روسیه نسبت به این نهاد اثر منفی بگذارد.

اخیراً که یکی از وزیران کابینه اسرائیل در توئیتی خواهان بازبینی سیاست جاری و ارسال سلاح به اوکراین شد، دیمیتری مدودیف معاون شورای امنیت ملی روسیه، تهدید کرد که چنین اقدامی مناسبات دو کشور را تخریب خواهد کرد. بلافاصله بنی گانتس، وزیر دفاع با این موضع‌گیری که نظر این عضو کابینه اسرائیل نظری شخصی است، به دولت روسیه اطمینان داد که قرار نیست در سیاست جاری تغییری حاصل شود.

بیشتر در این باره:

اوکراین روابط دیپلماتیک خود را با ایران در پی ارسال تسلیحات به روسیه «قطع می‌کند»

اسرائیل این نگرانی را هم دارد که در صورت کمک نظامی فعال به اوکراین روسیه نیز در ارسال سلاح‌های پیشرفته و فوق پیشرفته به ایران و سوریه مرز و مانعی برای خود قائل نشود و چالش امنیتی و نظامی معین و بیشتری برای اسرائیل در منطقه شکل بگیرد.

این که ارسال پهپاد و موشک از ایران به تقویت بیشتر همکاری نظامی میان روسیه و ایران منجر شود هم، البته برای اسرائیل فاقد اهمیت و موضوعیت نیست، ولی همچنان این نظر غالب است که از طریق فشارهای بین‌المللی و نیز حفظ و تحکیم رابطه با مسکو بهتر می‌توان این همکاری را به چالش کشید تا ارسال سلاح برای اوکراین.

انتخاباتی که شاید تغییری ایجاد نکند

روز سه‌شنبه، اول نوامبر (۱۰ آبان) در اسرائیل برای پنجمین بار ظرف سه و نیم سال گذشته انتخابات پارلمانی زودهنگام برگزار می‌‌شود، هم یائیر لاپید، رهبر حزب میانه «آینده آنجاست» که در حال حاضر نخست‌وزیری یک دولت ائتلافی چند حزبی را به عهده دارد و هم بنیامین نتانیاهو رهبر اپوزیسیون که شانس خوبی برای بازگشت به قدرت دارد افزایش شک و تردید اجتماعی در باره سیاست جاری نسبت به جنگ اوکراین را حساس‌تر از آن دیده‌اند که در قبال آن موضع نگیرند. هر دو سیاستمدار قول داده‌اند در صورت انتخاب این موضوع را دوباره مورد بررسی قرار دهند.

البته با توجه به ملاحظات یادشده و توازن نظری در جامعه، به خصوص اگر نتانیاهو و ائتلاف او پیروز شوند بعید است که در سیاست جاری تغییری اساسی پیش بیاید، ولی اگر چنین شود، این غیرمستقیم به معنای آن خواهد بود که مناقشه میان ایران و اسرائیل به میدان دیگری هم کشیده شده است، مناقشه‌ای که مقصر اصلی آن سیاست جمهوری اسلامی در قبال اسرائیل و نیز مشارکت تسلیحات فعالی است که ایران به گفته اوکراین و کشورهای غربی هم اینک با کمک به روسیه در جنگ اوکراین پیدا کرده است.