سِوِند بافی هنر هزارساله هرمزگانی‌ها

بهاره جوشعار، کارشناس میراث ناملموس، درمورد هنر سِوِند بافی استان هرمزگان به عنوان یکی از آثار ناملموس و ماهیت آن بیان کرد: سِوِند بافی،  یکی از آثار ناملموس استان هرمزگان است و درواقع، سِوِند، نوعی حصیر است که با کنار هم چیدن و بستن ساقه‌های درخت خرما به وسیله طنابی باریک که با برگ درخت خرما بافته شده است به هم وصل می‌شوند و از آن به عنوان پوشش سقف خانه ها، حفاظت بادگیرها، ایجاد سایه و... استفاده می‌شود که به ابزار‌هایی مثل شاخه‌های درخت نخل، تخته چوب، طنابی که از شاخه درخت نخل ساخته شده است و سنگ و آب نیاز دارد. 

ساخت سِوِند نخلستان‌ها

به گفته او، سِوِند در مزارع و باغ‌ها و نخلستان‌ها بافته می‌شود و بافتش به این صورت است که ابتدا شاخه‌های سبز درخت خرما که در اواخر تابستان بریده می‌شوند را در آفتاب می‌گذارند تا خشک شده و برگ‌ها از آن‌ها جدا شوند و سپس، ساقه‌ها را از ساقه خرما جدا می‌کنند و پیش خرما را به مدت بیست و چهار ساعت در آب قرار می‌دهند تا نرم و رشته رشته شوند و به وسیله تابیدن تار‌های بزرگ پیش خرما، طناب‌هایی به نام چیلَک بافته می‌شوند و برای این که اضافه‌های آن حذف شوند، در آفتاب می‌گذارند تا خشک شوند و پس از خشک شدن، با تخته چوب می‌کوبند تا قسمت‌های اضافه آن‌ها ریخته شوند و بعد، با استفاده از چند سنگ، ادامه طناب‌ها را به تعداد موردنیاز و با توجه به عرض سوند، به تعداد هشت، شش یا چهار بند، یک در میان، چوب یا شاخه خرما را می‌گذارند و بند‌های رشته شده را از روی آن عبور می‌دهند و چوب بعدی را می‌گذارند و همین طور، کار را تا آخر ادامه می‌دهند.

سوند نخستین زیرانداز ایرانی

جوشعار ادامه داد: کار بافت سِوِند را آقایان، اغلب در اواخر تابستان در محیط باز و نخلستان‌ها انجام می‌دهند و کار بافت چیلک هم معمولاً توسط خانم‌ها صورت می‌گیرد و درواقع، سِوِند رایج ترین هنر صنایع دستی این استان است و به دلایل شرایط اقلیمی و وفور درخت نخل در این منطقه، قدمتش به بیش از هزار سال می‌رسد. زیرا پروفسور آرتور پوپ، فردی که معماری ایران را به جهان معرفی کرد، معتقد بود نخستین زیرانداز‌های بشری از نی و روی هم انداختن ساق گیاهان و در آوردن بافته‌های حصیرمانند به وجود آمده اند. 

این کارشناس میراث ناملموس افزود: بشر از زمانی که نخلستان‌ها به وجود آمده اند با الهام از طبیعت و به کارگیری هنر و هوش خود توانست برای اولین بار، زیرانداز‌ها و زیرپناه‌هایی از درخت نخل برای خودش تهیه کند.

ثبت سوندبافی در میراث ناملموس کشور

او با اشاره به ثبت سِوِند بافی بیان کرد: در سال ۹۷، در اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان اقدام به تشکیل پرونده ثبتی سِوِند بافی شد و خوشبختانه، به دلیل اهمیت موضوع و تکمیل بودن پرونده و اطلاعات کافی، اولین جلسه کمیته در سال ۹۸ تشکیل شد و پس از آن، این اثر در فهرست آثار ناملموس کشور ثبت شد.

جوشعار گفت: در مرکز اسناد اداره کل میراث فرهنگی، اطلس صنایع دستی و همچنین، پژوهش فناوری‌های بومی و سنتی استان هرمزگان را داریم که محققان می‌توانند برای تکمیل اطلاعات خود از آن‌ها استفاده کنند.

نخل پرکاربردترین گونه های گیاهی

او با اشاره به کاربرد هنر سِوِند بافی در مراسم و آیین‌های آن منطقه ادامه داد: درخت نخل، یکی از پُرکاربردترین گونه‌های گیاهی جنوب کشور است و در دسترس مردم این منطقه است و به همین دلیل، از همه قسمت‌های این گیاه استفاده می‌شود و هیچ دورریز و ضایعاتی ندارد و با توجه به شرایط اقلیمی و وفور درخت نخل در این منطقه، حصیربافی (سِوِند بافی) با زندگی مردم این منطقه عجین شده است و پس از کشاورزی، شغل و حرفه اصلی مردم روستا‌های هرمزگان محسوب می‌شود.

نسل جدید علاقه کم تری به هنرهای سنتی دارد

این کارشناس میراث ناملموس، درمورد وضعیت آموزشی سِوِند بافی افزود: با توجه به این که نسل حاضر، علاقه کمتری به هنر‌های دستی و سنتی دارد و شکل زندگی و خانه‌ها از سنتی به مدرن تغییر پیدا کرده است، امروز، کاربرد هنر سِوِند بافی بسیار کمتر از قبل شده است، ولی خوشبختانه، قابلیت نوگرایی و خلاقیت در نحوه این هنر وجود دارد. به این صورت که از سِوِند بافی با مشتقات امروزی، در تزیینات رستوران‌های سنتی، محل‌های تفریحی و روستایی و... استفاده می‌شود که این‌ها برای حیات این هنر مفید هستند.

او گفت: اداره کل سازمان فنی و حرفه ای، اداره صنایع دستی و تعاونی‌ها و بخش خصوصی می‌توانند با استفاده از آموزش هنر سِوِند بافی به افراد علاقه مند، با اعطای تسهیلات و حمایت از آن‌ها مفید باشند.

سِوِند بافی، یکی از شاخص‌های اشتغال روستایی

 به گفته جوشعار، صنایع دستی هم مثل صنایع دیگر برای باقی ماندن در بازار و جلب توجه مشتری، نیاز به بازنگری و افزایش کیفیت و تنوع دارد چراکه حصیربافی (سِوِند بافی)، یکی از شاخص‌های اشتغال روستایی در جنوب محسوب می‌شود. بنابراین، تلاش برای حفظ این هنر، علاوه بر نگه داشتن صنایع دستی، به اقتصاد مردم روستای منطقه هم کمک می‌کند. چون پس از کشاورزی، شغل اصلی مردم این منطقه محسوب می‌شود.

او افزود: هنر سِوِند بافی، ارزش‌هایی دارد که یکی از آن ها، سهولت جا به جایی، ماندگاری در برابر رطوبت و آفتاب، قابلیت شست و شو با شوینده‌های معمولی و آب است و ابزار کار این هنر به وفور در اختیار هنرمندان قرار دارد و هنر غیر وابسته‌ای است که افراد بومی به راحتی می‌توانند آن را یاد بگیرند، امکان انتقال سینه به سینه از طریق استاد شاگردی برای آن وجود دارد و می‌توان این هنر را به کشور‌های دیگر مثل حاشیه خلیج فارس فرستاد.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری