نگاهی دقیق‌تر به «توافق ۴۰ میلیارد دلاری انرژی» ایران و روسیه

پایگاه «داده باز ایران» در گزارشی تحقیقی با بررسی یک تفاهم‌نامه عمده انرژی که در جریان «یک کنفرانس تلفنی» میان جمهوری اسلامی و روسیه امضا شده است، می‌گوید که این یک قرارداد الزام آور نیست، و روسیه به دلایل مختلف امکان یا تمایل به اجرای مفاد آن را ندارد.

روز ۲۸ تیر ماه، خبرگزاری‌ها از امضای قراردادی به ارزش ۴۰ میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و گازپروم، غول انرژی دولتی روسیه، خبر دادند. تفاهم‌نامه اخیر همزمان با سفر ولادیمیر پوتین به ایران در تیر ماه امسال به امضای محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، و ویتالی مارکلوف، معاون کمیته مدیریت گازپروم رسیده است.

با این حال، آنچه که با روس‌ها امضا شد، یک تفاهم‌نامه بود و نه یک قرارداد الزام آور. صحبت از تفاهم‌نامه «۴۰ میلیارد دلاری» در حالی است که بر خلاف قرارداد، در تفاهم‌نامه‌ تعهدات مالی تعیین نمی‌شود. تفاهم‌نامه به معنی توافق طرفین برای مذاکره پیرامون یک پروژه است که می‌تواند منجر به امضای قرارداد و تعیین تعهدات سرمایه‌گذاری یا عملیاتی شود. اما در این مورد در حالی که هنوز تنها تفاهم‌نامه امضا شده، آقای خجسته‌مهر اعلام کرده «روس‌ها چند ده میلیارد دلار در توسعه میادین نفتی و گازی ایران سرمایه‌گذاری می‌کنند.»​

همچنین، نکات مبهم یا مشکوکی در این تفاهم‌نامه به چشم می‌خورد که پایگاه «داده باز ایران» به آنها اشاره کرده است:

۱. براساس این تفاهم‌نامه، ‌گازپروم قرار است به ایران در توسعه میدان‌های گازی مانند کیش و پارس شمالی کمک کند. همچنین گازپروم قبول کرده است که به ایران برای افزایش تولید در میدان گازی پارس جنوبی کمک کند. این یک تصمیم استراتژیک بسیار عجیب از سوی گازپروم است، زیرا این شرکت به طور مستقیم با ایران در بازارهای گاز ترکیه و دیگر بازارها رقابت می‌کند. روسیه دارای دو خط لوله گاز به ترکیه و رقیب مستقیم ایران است. معلوم نیست چرا گازپروم باید به ایران برای رقابت در همان بازارها کمک کند.

۲. در بخش دیگری از این تفاهم‌نامه، «گازپروم نفت» که شرکت تابعه گازپروم است، برای توسعه شش میدان نفتی به ایران پیشنهادهایی داده است. از زمان حمله به اوکراین و تحریم‌های غرب بر صادرات نفت روسیه به اروپا، روسیه صادرات نفت خود را از طریق بنادر شرقی کشور به چین متمرکز کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران به دلیل تخفیف‌های سنگینی که شرکت‌های نفتی روسیه به خریداران چینی ارائه کرده‌اند، از بسیاری از معاملات نفتی با چین بازمانده است. باز هم معلوم نیست چرا روسیه به ایران کمک می‌کند تا در بازارهای نفتی که خود در دست دارد، رقابت کند.

۳. گازپروم همچنین قرار است به ایران برای آغاز صادرات گاز طبیعی مایع کمک کند. ایران سال‌ها آرزوی صادر کردن گاز طبیعی مایع خود را داشته است. با این همه، در شروع پروژه‌های گاز طبیعی مایع شکست خورد، چون به دلیل تحریم‌های آمریکا نمی‌تواند به فناوری گاز طبیعی مایع دسترسی پیدا کند. اما روسیه هم به فناوری گاز طبیعی مایع دسترسی ندارد. پرسش این‌جا است که چگونه می‌تواند از ایران حمایت کند؟

۴. روسیه تحت تحریم غرب، نمی‌تواند برای پروژه‌های خود به ارز نقد دسترسی پیدا کند. بسیار سوال‌برانگیز است که چرا شرکت ملی نفت ایران با روسیه تفاهم نامه ۴۰ میلیارد دلاری امضا می‌کند.

گازپروم سال‌های گذشته در کنار توتال فرانسه و پتروناس مالزی، بخشی از کنسرسیوم توسعه فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی بود، اما از این پروژه خارج شد. دیگر شرکت‌های روسی مانند لوک اویل نیز در ایران تفاهم‌نامه‌های بدون دستاورد زیادی را امضا کرده‌اند. در سال ۲۰۱۷، یک شرکت‌ دولتی روسی، زاروبژنفت، یک تفاهم‌نامه ۶ میلیارد دلاری امضا کرد، اما هیچ اقدام عملی برای اجرای آن انجام نداد.