فیلمسازی در ایران هنوز هم سنتی است/ به اقتصاد پژوهش بی‌توجه هستیم

رامتین شهبازی معاون دانشکده هنر و مدیر گروه سینمای دانشگاه سوره، عضو شورای سیاست‌گذاری، شورای علمی و هیأت داوری پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: پژوهش در کنار کار علمی، ۲ بال پرواز یک پرنده هستند. متأسفانه در سال‌های گذشته آنقدر که به مقوله تولید و فناوری در سینما توجه شده به مقولات پژوهشی پرداخته نشده است، توجه به این موضوع فقط برعهده دانشگاه‌ها بوده و به همین دلیل گسستی در این رابطه رخ داده است.

وی در ادامه این بحث اضافه کرد: به نظر من جایگاه و ضرورت برگزاری جایزه پژوهش می‌تواند این باشد که این ۲ موضوع را به یکدیگر مرتبط می‌کند؛ یعنی ما می‌توانیم با ظرفیت‌های پژوهشی در حوزه سینما آشنا شویم و علاوه بر آن به مفهوم معرفت شناسی و هستی شناسی بپردازیم و به این موضوع توجه کنیم که تاکنون پژوهش‌هایمان چه ضعف‌هایی داشته‌اند، در چه جاهایی نتوانستند یاری‌گر سینما باشند و به چه دلیل از مقوله تولید جا ماندند؛ این می‌تواند بزرگ‌ترین مزیت برگزاری جایزه پژوهش سال سینمای ایران باشد.

این پژوهشگر سینما با اشاره به اینکه هر تشویقی برای هر قشری می‌تواند جذاب باشد، گفت: طبیعی است که وقتی یک پژوهش به مرحله داوری می‌رسد، دیده می‌شود، جایزه و سمت و سو می‌گیرد، آن فرد را تشویق می‌کند که کار خودش را ادامه بدهد و این موضوع نیز می‌تواند اتفاق خوبی در برگزاری این رویداد باشد.

شهبازی درباره جایگاه سینما و اهمیت پژوهش در آن نیز توضیح داد: سینما امری است که هم متصل به صنعت است و هم متصل به فرهنگ؛ با توجه به تجربیات سینمای قبل از انقلاب و بعد از انقلاب توانسته‌ایم سینما را به جایگاه خوبی برسانیم و حداقل در خاورمیانه حرفی برای گفتن داشته باشیم. اگرچه که در جهان هم صاحب این امتیاز هستیم.

هیچ‌وقت اقتصاد پژوهش را مورد توجه قرار نداده‌ایم

وی در ادامه این بحث مطرح کرد: اصولاً مقوله پژوهش در هنر در کشور ما با نقصان‌هایی همراه است و مهم‌ترین آن بحث اقتصاد است؛ ما هیچوقت اقتصاد پژوهش را مورد توجه قرار نداده‌ایم و همیشه از پژوهشگر توقع داریم که با هزینه‌کرد خودش کار پژوهشی را جلو ببرد، این موضوع به دلیل مشغله‌های مختلف آن فرد، زمان‌بر است و در نهایت هم به پژوهش و هم به زندگی آن فرد آسیب می‌رساند. بارها و بارها از دوستان خواهش کرده‌ام کسانی که با وزارت علوم و ارتباطات، وزارت ارشاد، تحقیقات و فناوری ارتباطی دارند، به فکر تأسیس پژوهشکده باشند.

معاون دانشکده هنر با اشاره به اینکه در حال حاضر چند پژوهشکده وجود دارد که در کنار پژوهشکده‌های دیگر به مقوله هنر می‌پردازد، ادامه داد: به طور مثال فرهنگستان هنر، پژوهشکده علوم و ارتباطات، پژوهشگاه علوم انسانی در این امر فعالیت دارند، ولی این تعداد کافی نیست و ما نیاز داریم که این گستره را روز به روز توسعه دهیم.

وی با اشاره به اینکه در دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر و پس از انقلاب پژوهش‌های خوبی انجام شده است، عنوان کرد: به طور مثال در رشته سینما در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد یا در حوزه‌های تحصیلات تکمیلی بالاتر مثل دکتری پژوهش هنر و فلسفه هنر و رشته‌های وابسته دیگر، پژوهش‌های خوبی انجام شده است که بروز آن را در جایزه پژوهش سال سینما در سال‌های گذشته دیده‌ایم. نکته قابل تأمل این است که توجه به این فضا باعث پیشرفت‌هایی شده است، ولی ما هنوز در ابتدای این مسیر هستیم و هنوز محل برای گسترش این فضا خیلی زیاد است.

این منتقد سینما با اشاره به اینکه رابطه بین سینما، دانش و آگاهی رابطه بسیار گسترده و محکمی است، توضیح داد: سینما به دلیل ماهیت سرگرم‌کننده همیشه وجه تولید و صنعتی‌اش در جهان بارز بوده است. اگرچه نشریات علمی و نشریات ترویجی خوب در جهان داریم و مجلات و کارهای علمی و کتاب‌هایی در این رابطه نوشته شده است، ولی طبیعتاً صنعت سینما، وجه تولید، نمایش فیلم و آن چیزهایی که زرق و برق ظاهری دارد، برای مخاطب و کسانی که درگیر مسائل سینما هستند، جذاب‌تر است.

وی با تاکید بر اینکه سینما علم است، در ادامه این بحث اضافه کرد: در چند دهه اخیر با ورود سینما به موضوع مطالعات میان رشته‌ای، ما توانسته‌ایم از سینما به مثابه تمثیل برای شناختن علوم دیگر مثل فلسفه، جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی بهره ببریم، رابطه بین سینما، دانش و آگاهی رابطه بسیار گسترده و محکمی است که باید به آن بسیار پرداخته شود، از آن استفاده کنیم و آن را گسترش دهیم.

سیستم تولید فیلم در ایران سنتی است

شهبازی با اشاره به اینکه سیستم تولید فیلم در ایران سنتی است، بیان کرد: این سیستم سنتی مبتنی‌بر عرضه و تقاضایی است که در بازار وجود دارد و خیلی از دانشگاه و سیستم پژوهش تغذیه نمی‌کند. بر همین اساس لازم است که بیشتر به آن پرداخت شود و خود سازمان سینمایی به‌عنوان متولی این جایزه، دبیر علمی، شورای سیاست‌گذاری و همه دوستان دست به دست هم دهیم که بیشتر بخش تولید را هم درگیر جایزه پژوهش کنیم، با آن‌ها جلسه بگذاریم و به آن‌ها بگوییم که چنین اتفاقی در حال رخ دادن است، پژوهش‌ها را به آن‌ها معرفی کنیم و از آن‌ها بخواهیم پژوهش‌ها را بخوانند تا به انتشار آنها کمک کنیم.

وی ادامه داد: تمام این موارد زمانی به نتیجه می‌رسد که این دو موضوع به یکدیگر مرتبط شده باشند؛ متأسفانه این سیستم در ایران سیستم گسسته‌ای است و سیستم‌های تولید در جهان به سمتی می‌رود که دانش محور می‌شود، ولی طبیعتاً در ایران این اتفاق نیفتاده و جایزه سینمای ایران با توجه به اینکه نهاد برگزارکننده آن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی است که با بدنه تولید هم ارتباط پیوسته‌ای دارد، می‌تواند به این ارتباط مستحکم کمک کند.

شهبازی در پاسخ به این سوال که جایزه پژوهش باید درباره سینما باشد یا برای سینما اظهار کرد: به نظرم این جایزه می‌تواند برای هردو باشد؛ ما نمی‌توانیم این جایزه را محدود کنیم و زمانی می‌توانیم این کار را بکنیم که به یکسری دستاوردها رسیده باشیم و بتوانیم آن را تخصصی بررسی کنیم.

وی افزود: ما هنوز در ابتدای راه هستیم و به همین دلیل باید این تحقیق‌ها هم درباره سینما باشد و هم برای سینما و هر عنوان دیگری که می‌تواند به ما کمک کند و ما را از بن‌بست‌هایی که به لحاظ علمی در آن قرار داریم خارج کند، می‌تواند مؤثر و کارگشا باشد.

شهبازی با اشاره به اینکه برای دانش‌افزایی بیشتر باید تحقیق‌ها و پژوهش‌هایی صورت بگیرد و این امر مهم برعهده دانشگاه است، بیان کرد: دانشگاه باید موانع، کمبودها و مواردی را که ما می‌توانیم از آن‌ها بهره ببریم ولی از آن‌ها دورافتاده‌ایم، شناسایی کند؛ ولی برای اجرای آن ما نیاز به یک نهاد و بازوی اجرایی داریم که این بازو اجرایی می‌تواند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد تا مثل تمام علوم و صنایع دیگر دانش و سینما هم به هم بپیوندند تا شاهد افزایش ظرفیت‌ها باشیم.

این منتقد در ادامه این بحث اظهار کرد: وقتی بدنه سینما درگیر تولید است از جهت پژوهش، دچار کاستی‌هایی می‌شود؛ اگرچه امروز کارگردان، نویسنده و سایر عوامل یک فیلم اهل مطالعه هستند ولی این امر همچنان نیاز به تقویت و گسترش دارد.

شهبازی که به‌عنوان یکی از اعضای هیأت انتخاب و داوری در این دوره جایزه حضور دارد، در پاسخ به این سوال که ویژگی‌هایی که اثر منتخبی که جایزه پژوهش سینما را به خود اختصاص می‌دهد، چیست؟ عنوان کرد: دسته‌ها و گونه‌های مختلفی را در آثاری که به جایزه پژوهش سینما ارسال شده است می‌بینیم؛ از مقاله تا پایان نامه پژوهشی، طرح نامه، پژوهش بصری و…. طبیعی است که در ابتدا باید اثر منتخب ویژگی‌های یک اثر پژوهشی را داشته باشد. باید اثری جستجوگر و به دنبال نوآوری باشد، سعی کند از منابع روز استفاده کند و همه این موارد را در یک قالب درست و یک قالب پژوهشی شناخته شده ارائه بدهد.

این منتقد با اشاره به اینکه باید مراقب باشیم در این راه از پژوهش‌های بنیادی دور نشویم، اضافه کرد: علاوه‌بر پژوهش‌های کاربردی، سینمای ما نیاز به پژوهش بنیادی هم دارد. پژوهش‌های بنیادی در حوزه‌های جامعه‌شناسی، فلسفه و… اتفاق میفتد، ولی به هر حال همیشه پژوهش‌های کاربردی بیشتر مورد توجه ارگان‌های اجرایی است، روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند و چون آن را مستقیم مرتبط با تولید می‌بینند کار را از آن طریق پیش می‌برند. این هم می‌تواند منشأ اثری باشد برای جذابیت کار و مورد توجه قرار بگیرد. طبیعی است که اثری که بدیع و کاربردی باشد و بتواند به سینمای ایران کمک کند می‌تواند به ما هم کمک کند

شهبازی در پایان اظهار کرد: امیدوارم مخاطبان این جایزه بیشتر فعالیت کنند، ما سال به سال شاهد توسعه آثار باشیم و به قدری اثر زیاد شود که چندین هیأت انتخاب و داوری مشغول انتخاب آثار شوند و این موضوع روی کیفیت آثار سینمای ایران نیز تأثیرگذار باشد.