آیا قرآن با شعر و شاعری مخالف است؟

به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، فهم درست بسیاری از آیات قرآن در گرو آشنایی با فرهنگ اعراب جاهلی و مردم صدر اسلام است برای نمونه قرآن مجید گاهی با شاعران بی مهری کرده و ساحت پیامبر را از شعر و شاعری مبرا دانسته است، آنجا که می‌گوید شعر در شأن او نیست! اما کسانی که بر پایه این آیات و نیز روایات مشابه شعر و شاعری را به طور مطلق مذموم دانسته‌اند به این نکته ظریف توجه نکرده‌اند که شعر در نزد مخاطبان نخستین قرآن و روایات غیر از شعر در اعصار پسین است. اعراب جاهلی و مخاطبان نخستین قرآن شعر را رهاورد ارتباطی مرموز میان شاعر با موجوداتی ماورایی می‌دانستند. این باور در میان یونانیان نیز بوده است. شاعر در نزد آنان و اعراب جاهلی انسانی بود که با جن یا فرشته یا شیطان ارتباط داشته و از او الهام می‌گرفته است.

شعر، نشانه ارتباط با اجنّة!

عرب جاهلی اصرار داشت که پیامبر اسلام با جنیان ارتباط دارد؛ وگرنه نمی‌توانست چنین نغز و زیبا سخن بگوید می‌گفتند:«وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُو آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَجْنُونٍ، یعنی و می‌گفتند آیا ما به خاطر شاعر دیوانه‌ای دست از خدایان خود برداریم؟!» به اصطلاح اهل فن کلمه مجنون در عبارت «لِشَاعِرٍ مَجْنُونٍ» صفت بیانی است و صفت قیدساز که شاعران را به دو گروه جن‌زده و غیر جن‌زده تقسیم می‌کند یعنی نزد آنان خلق هر شعری نشانه جنون بود زیرا بدون ارتباط با جن و مانند جن شعری پدید نمی‌آمد.

شاعری شعبه‌ای از پیغمبری است

اگر قرآن می‌کوشد که پیامبر را از تهمت شاعری تبرئه کند، از آن رو است که تنزیه پیامبر از شعر و شاعری تنزیه گفتار آنان از هر مبدا و منبعی غیر از خداست؛ نه سرزنش سخن موزون و خیال انگیز. از همین رو است که وقتی شاعری مسلمان مانند حسان بن ثابت شعرهای نیکو و شایسته می‌سرود، پیشوایان دینی می‌گفتند روح القدس را تایید کرده است، یعنی از فرشته پاک الهام گرفته است. نظامی گنجوی نیز با نظر به همین باور کهن درباره قافیه سنجان می‌گوید:

آتش فکرت چو پریشان شوند

با ملک از جمله خویشان شوند

یعنی شاعر خویشاوند فرشته است. همو سپس شاعری را پرده‌ای از پیغمبری نیز می‌خواند:

پرده رازی که سخن پروریست

سایه‌ای از پرده پیغمبریست

پیش و پسی بست صفت کبریا

پس شعرا آمد و پیش انبیاء

شعر را عده‌ای هنوز مکروه می‌دانند

در سده‌های پسین، تعریف شعر و شاعر به تدریج تغییر کرد و دیگر کسی شاعر را وامدار جن یا فرشته یا موجودی مبهم و مرموز نمی‌داند، اما سرزنش شعر و شاعر در متون دینی باقی ماند و هنوز شعر خوانی جزو مکروهات شرعی است! اگر کسی نداند که علت سرزنش شعر و شاعری در قرآن و روایات چیست و برای دفع چه ابهام یا اتهامی از پیامبران بوده است چاره ای ندارد جز اینکه شعر را همچنان مذموم و مکروه بشمارد.

۶۵۶۵