یادی از علامه محمد تقی جعفری

ایسنا/آذربایجان شرقی ۲۵ آبان یادآور روزی است که آفتاب حیات بزرگ مردی از کاروان حکمت و معرفت، دین‌پژوه فرزانه، فیلسوف و فقیه برجسته معاصر «علامه محمدتقی جعفری» که از چهره‌های ماندگار تاریخ حکمت دینی در جهان اسلام است، غروب کرد.

محمدتقی جعفری مردادماه ۱۳۰۴ هجری شمسی مطابق با ۱۳۴۳ هجری قمری در تبریز دیده به جهان گشود. نزد مادر، اندکی مقدمات دروس و قرآن را آموخت. وقتی به مدرسه رفت، ایشان را به کلاس چهارم بردند. او با استعداد شگرف خود این کلاس را در مدرسه اعتماد تبریز با رتبه دوم گذرانید و در سال بعد کلاس پنجم را با رتبه اول احراز کرد. علامه جعفری پس از مدتی به خاطر تنگدستی خانواده ناگزیر دبستان را در میانه راه رها کرد و در پی یافتن درآمد به کسب و کار روی آورد.

پدرش از این وضع بسیار متأثر شد و به محمدتقی و برادرش تأکید کرد، شما به دنبال درس بروید، خداوند روزی‌رسان است. از این جهت آن دو طالب دانش، مقارن سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم به مدرسه «طالبیه» تبریز رفته و تحصیلات علوم دینی را نزد استادان آن‌جا پی‌گرفتند. تأمین هزینه زندگی، او را ناگزیر ساخته بود تا صبح‌ها تحصیل کرده و بعدازظهرها کار کند.

در سال ۱۳۵۹ هجری قمری در حالی که پانزده بهار را پشت سر می‌نهاد، زادگاه خویش را به قصد اقامت در تهران ترک کرد و در مدرسه «مروی» نزد استادانی فاضل مطالعه و تحصیل متن رسائل و مکاسب را پی‌گرفت. پس از سه‌سال خوشه چینی از خرمن خردمندان و اندیشمندان حوزه، در سال ۱۳۶۲ هجری قمری به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و ضمن تحصیل در مدرسه دارالشفای قم ملبس به لباس روحانیت شد و دروس خارج را در آن‌جا آغاز کرد.

وی سپس برای ادامه تحصیلات، راهی نجف شد. دوران تحصیل در نجف نیز سخت می‌گذشت؛ اما چون اشتیاق شدت داشت، همه آن را سخت تحمل کرد. خود می‌گوید: گاهی دو یا سه ساعت کار دستی می‌کردم تا شهریه به دستم برسد که میزان آن هـم کافی نبود. وی بیست و سه ساله بود که به درجه رفیع اجتهاد نایل شد. علامه پس از یازده سال اقامت در نجف و شرکت در حوزه‌های درسی آن دیار، به سال ۱۳۳۶ یا ۱۳۳۷ه هجری شمسی به ایران مراجعت کرد.

علامه جعفری بیشترین استفاده‌های علمی را از محضر آیات عظام محمدرضا تنکابنی، آیت‌الله شیخ کاظم شیرازی، آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی، آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی، آیت‌الله شیخ مرتضی طالقانی، آیت‌الله میرزاحسن یزدی، آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی، آیت‌الله سیدجمال گلپایگانی، آیت‌الله سیدمحمدهادی میلانی، آیت‌الله شهیدی(صاحب حاشیه بر مکاسب) و آیت‌الله سیدمحسن حکیم کسب کرده است.

علامه جعفری با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زیبایی‌شناسی در اسلام و نیم‌قرن فعالیت علمی و پژوهشی بیش از ۱۰۰ کتاب و رساله تحریر کرد که چند نمونه از آن‌ها عبارتند از «رسائل فقهی»، که شامل طهارت، صلاة، صوم و غیره است. «حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب»، «الرضا(ع)، «جبر و اختیار»، «مجموعه مقالات»، «ارتباط انسان و جهان»، «ایده‌آل زندگی و زندگی ایده‌آل»، «نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی»، «بررسی و نقد برگزیده افکار راسل»، «زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام»، «حکمت اصول سیاسی اسلام: فرمان حضرت امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر»، «موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی»، «پیام خرد»، «فلسفه دین»، «تحقیقی در فلسفه علم»، «فلسفه و هدف زندگی»، «فلسفه و نقد سکولاریزم»، «مقدمه‌ای بر فلسفه»، «مولوی و جهان بینی‌ها»، «تعاون الدین و العلم»، «الامر بین‌الامرین»، «نهایة‌الادراک الواقعی بین‌ الفلسفة‌ القدیمة والحدیثة»، «آفرینش و انسان.»

این عالم فرزانه تا پایان عمر لحظه‎ای از تلاش در راه تعالی اندیشه‎های والای بشری و نشر معارف الهی باز نایستاد و مهم‌ترین عملکرد ایشان اتصال حوزه و دانشگاه و به عبارتی ارتباط علوم قدیم و جدید با یکدیگر بود. از ایشان آثار بسیاری به جای مانده که نمایانگر جهاد فکری عظیم وی در راه نیازهای فکری و فرهنگی دنیای معاصر است. وی بیش از ۷۰ جلسه بحث و گفت‌وگو با شخصیت‌های بین‌المللی از جمله «برتراند راسل»، «روژه گارودی»، پروفسور «عبدالسلام» و پروفسور «روزنتال»، از فیلسوفان مطرح آن زمان داشت.

استاد محمدتقی جعفری همچنین به مقایسه میان روش دانشمندان و فلاسفه شرقی و غربی در جهان‌بینی پرداخت و علاوه بر مطالعه نقادانه بخش عظیمی از فرهنگ غرب، در بحث‎ها و مکاتبات خویش با اندیشمندان غرب، قدرت و عظمت فرهنگ و معارف اسلامی را کاملا آشکار ساخت.

وی سال‌های متمادی در تبریز، تهران، حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف به کسب علوم اسلامی و انسانی اهتمام ورزید. او نه تنها در عرصه فلسفه، بلکه در وادی عرفان، ادبیات فارسی، ادبیات غرب، علوم طبیعی و تجربی نیز تأملات فکری و نظری داشت. نگاه ژرف‌نگرانه و دغدغه وافر برای کسب دانش و همچنین ارتباط و گفت‌وگوهای فکری و علمی او با اندیشمندان و متفکران غرب و شرق از جمله برتراند راسل و وایت، وی را به‌عنوان فیلسوفی نواندیش و آزاداندیش مطرح ساخت.

علامه جعفری فردی کم نظیر در اخلاق

حجت‌الاسلام مجتبی نظری، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که علامه جعفری از جمله علمایی است که از سوی مقام معظم رهبری لقب «ذوالفنون» به کار برده شده است، اظهار کرد: این علامه ذوالفنون در رشته‌های مختلف انسانی در کنار رشته‌های فقه، اصول، فلسفه و عرفان صاحب فن و نظر بوده و جنبه‌های برونگری و درون‌گری خود را همواره به کار گرفته است به طوری که مقام معظم در مورد او می‌فرمایند: علامه جعفری در اخلاق فردی کم نظیر بود.

وی افزود: افراد کمی هستند که همانند علامه جعفری اینگونه رشد یافته و هم نگاه درونی و هم وجهه برونی خود را تقویت کرده باشند. اساتیدی چون میرزا فتاح شهیدی، آیت‌الله محسن حکیم، آیت‌الله خویی و غیره در حوزه علم، این علام فرزانه را پرورش داده و در حوزه معنوی نیز شیخ مرتضی طالقانی، استاد عرفان و تربیت این عالم بوده است.

نظری ادامه داد: این اساتید و  به خصوص شیخ طالقانی، محصولی تربیت کرده‌اند که در حل بعد معمایی نفس، به شکل عالی عمل کرده و لذا در کنار فقه و اصول، ۲۷ جلد برای نهج‌البلاغه و ۱۵ جلد برای کتاب مثنوی مولوی شرح نوشته که کار چندان عادی نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: علی‌رغم این‌که کم  لطفی‌ها و هجمه‌هایی به کتاب مثنوی وارد می‌شد اما علامه با نوشتن شرح آن کتاب، به این نگاه پاسخ داده و از طرفی به آشنایی و معرفی هر چه بیشتر کتاب غریب نهج‌البلاغه به خصوص در حوزه ترجمه آن کمک شایانی کرد.

وی با بیان این‌که علامه جعفری در باب موضوع «اندیشه بشری» در سطح جهان نقش ایفا کرده و علامه به معنای واقعی بود، گفت: در خصوص وحدت حوزه و دانشگاه جزو علم داران و طلایه داران زمان خود محسوب می‌شد و یا در حوزه مدیریت اسلامی نیز توانست شرحی بر نامه ۵۳ نهج البلاغه بنویسند که نیاز واقعی زمانه ما نیز پرداخت کردن به این نامه است.

وی با اشاره به همکاری علامه با شهید مطهری در حسینیه ارشاد، اظهار کرد: علامه در دانشگاه‌ها، دین را به زبان عقلی و فلسفه بیان می‌کرد و در دورانی که حزب توده و تفکر مارکسیستی در حال گسترش و تبلیغ بودند با کمک شهید مطهری مقابل آن ایستادند.

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این‌که یکی از اندیشه‌های ویژه این علامه، حیات معقول بوده و بایستی به نام او نوشته شود، گفت: این اندیشه متأسفانه در مجامع علمی چندان مطرح نمی‌شود و مجامع علمی کشور به‌ویژه تبریز آنچنان که باید نسبت به علامه جعفری و اندیشه‌های او پرداخت نکرده‌اند. او با کمک علم، دین و فلسفه توانست حیات معقول را تبیین کند. اگر کسی بخواهد این علامه ذوالفنون را بیشتر بشناسند بایستی به نظریه حیات معقول او مراجعه کند تا ببیند که نگاه این علامه به علم و دین و بیان به روش فلسفی نسبت به ارکان حیات معقول چگونه است.

وی با اشاره به نگارش مقدمه‌ای بر اعلامیه حقوق بشر توسط علامه جعفری، ادامه داد: علامه در این مقدمه، نگاه دیگری به بشر داشته و بشر را در قالب بنده خدا معرفی کرده است.

نظری همچنین در خصوص اندیشه سیاسی علامه جعفری نیز گفت: کتاب «تکاپوی اندیشه‌ها» توسط این عالم نگارش شده که در آن با نزدیک به ۵۰ اندیشمند به گفت‌وگو پرداخته و نظریه‌ها، نامه‌ها و مکاتباتی با عالمانی چون محمد عبدالسلام فیزیکدان پرآوازه پاکستانی و برنده صلح نوبل، فرانتس روزنتال از آلمان، برتراند راسل متفکر و فیلسوف انگلیسی، ‏پروفسور روژه گارودی ‏فرانسوی، هیسائه ناکانیشی ‏از ژاپن و غیره گنجانده شده است.

استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر این‌که علامه جعفری در گستره‌ جهانی حضور داشته است، افزود: او از افراد وفادار به امام(ره) و انقلاب اسلامی بود به طوری که حتی مرحوم محمدتقی فلسفی، واعظ مشهور معاصر نیز به این موضوع  اذعان داشت. علامه بارها توسط ساواک احضار و تعهد داده بود و تلفن‌هایش شنود می‌شد و حتی در سال ۵۲ نیز نیروهای ساواک به منزل این عالم حمله کرده بودند.

وی اظهار کرد: علامه جعفری فردی بود که حتی اگر ظاهرش نشان نمی‌داد، شخصیت هوشمند و باهوشی داشت به طوری که گفته شده روزی یک جوان به علامه نزدیک شده و طلب کمک مالی می‌کند، علامه نیز در پاسخ به مشکل او، اتاقی را در اختیارش قرار داده و شش ماه از او پشتیبانی مالی می‌کند. علامه در پاسخ به این‌که چرا این کار را کرده نیز می‌گوید که من می‌دانستم آن جوان مامور ساواک است و برای جاسوسی آمده بود اما برای این‌که ذهنیت ساواک را از خودش دور کند و این‌که در خانه‌اش کارهای انقلابی انجام نمی‌دهد به او کمک کرده است.

انتهای پیام