سواد رسانه ای؛ عاملی برای تخریب تهاجم فرهنگی

رسانه، ابزاری قدرتمند و فراگیر در دنیای امروز است و اهمیت این تا جایی است که همواره رسانه‌ها به رقابت با یکدیگر می‌پردازند تا جایی که رسانه در این سال‌ها توانسته است به ابزاری سیاسی نیز تبدیل شود و افکار افراد جامعه را دست بگیرد و به حدی به آن تسلط پیدا کند که آن‌ها را به مرحله جنگ نرم برساند. بنابراین، اگرچه ایران به واسطه تعدد رسانه‌های مجازی هدف این جنگ نرم است، اما سواد رسانه‌ای به عنوان موضوعی مهم مهجور واقع شده و با ضعف‌هایی همراه است. 

سیده مریم سیادت، کارشناس، پژوهشگر و مدرس سواد رسانه ای، درمورد چالش‌ها و راهکار‌های توسعه سواد رسانه‌ای در ایران در پرتو بسیج همگانی بیان کرد: همه ما در عصر تکنولوژی و دنیای فناوری زندگی می‌کنیم و درواقع، با توجه به تعاملات و ضرورت‌های موجود مبنی بر انجام کار‌ها از طریق اینترنت، همگی در فضای مجازی نفس می‌کِشیم. بنابراین، وقتی به این شدت در این فضا حضور داریم، لازم است که برای حضور در شبکه‌های اجتماعی نیز مهارت داشته تا اثرپذیری مثبت و مصرف بهینه‌ای را از این فضا داشته باشیم. 

به گفته این مدرس سواد رسانه ای، لازم است همان طور که والدین عزیز، از بدو تولد فرزند خود، تربیتی را درنظر می‌گیرند در عصر تکنولوژی هم تربیت رسانه‌ای را برای فرزند خود داشته باشند و در این میان، همه ارگان‌ها و نهاد‌هایی که می‌توانند کمک کنند باید این کار را انجام دهند تا آموزش و سواد رسانه‌ای در قالب تربیت رسانه به فرزندان و دیگر افراد جامعه انتقال پیدا کند. چون در این عصر رسانه‌ای بسیار مهم است که بتوان حضور درستی در فضای مجازی داشت.

سیادت تصریح کرد: ما نیاز به مربیان و مدرسانی داریم که به موضوع سواد رسانه‌ای و نحوه آموزش آن تسلط داشته باشند و اگرچه، آموزش‌هایی در این خصوص برای تربیت مدرسان و مربیان سواد رسانه‌ای انجام می‌شود، ولی برای آموزش همگانی می‌توان از بسیج مردمی کمک گرفت که به واسطه این مدرسان و مربیان سواد رسانه‌ای در سنین مختلف و درواقع، از پایه صورت بگیرد چراکه تربیت صحیح رسانه در عصر رسانه از اهمیت زیادی برخوردار است.

سیادت ادامه داد: بارها، رهبری در جمع‌های مختلف به اهمیت فضای مجازی و آشنا شدن با این فضا اشاره کرده است تا امنیت روانی مردم در فضای مجازی تأمین شود. بنابراین، برای این منظور و آگاهی و توانمندی برای ورود در فضای مجازی باید آموزش سواد رسانه‌ ای در میان تمامی اقشار جامعه به ویژه در مدارس صورت بگیرد تا افراد، با هویت صحیح وارد این فضا شوند تا با این کار، اثرپذیری منفی کاهش پیدا کند.

در ادامه، حسین دولتی، پژوهشگر حوزه سواد رسانه‌ای بیان کرد: از زمانی که رسانه‌های جمعی کمرنگ شدند و رسانه‌های فردی به وجود آمدند الزام و اهمیت سواد رسانه هم بیشتر احساس شد؛ به طوری که فارغ از سواد، سن و نوع نگاه افراد به دنیا، آن‌ها در فضای سایبر و مجازی توانایی به اشتراک گذاشتن نظرات و عقاید خود را پیدا مردند که این موضوع نشان می‌دهد ما باید به سمت فراگیری سواد رسانه‌ای برویم تا بتوانیم بین میلیون‌ها پیام تولید شده در این فضا، پیام‌های مهندسی شده را از حالت کد خارج کنیم و درک آگاهانه‌ای داشته باشیم که سواد رسانه‌ای برای این منظور، کمک زیادی می‌کند. زیرا می‌توانیم از رسانه‌ها به نفع خودمان و زندگی مان استفاده کنیم و از مخاطرات آن فاصله بگیریم.

دولتی گفت: در اوایل انقلاب، کم سوادی و بیسوادی در کشور وجود داشت و بدنبال آن، نهضت سوادآموزی شکل گرفت و الان هم باید نهضت سواد رسانه‌ای انقلاب را راه اندازی کنیم. البته کار‌هایی در این خصوص صورت گرفته است و ارگان‌های مختلفی از جمله بسیج فعالیت‌های جدی داشته اند. امّا نیاز است که این نهضت با هم افزایی تقویت شود و به همان کیفیت و قدرت نهضت سواد آموزی اوایل انقلاب باعث فراگیری سواد رسانه‌ای در سنین مختلف شود. 

در ادامه، فاطمه نوری جهانگرد، کارشناس خبر و رسانه بیان کرد: پس از انقلاب، دشمنان به شکل‌های مختلف تلاش کردند که با آرمان‌ها و ارزش‌های مردم ایران مقابله کنند و رهبری بار‌ها از تعابیر شبیه خون فرهنگی و ناتوی فرهنگی استفاده کرده که دشمن، باور‌ها و اعتقادات مردم را مورد هدف قرار داده است و همه آن‌ها در قالب مفهوم جنگ نرم نفوذ و قابل تبیین است؛ به طوری که این سال ها، همه افراد شاهد بودند که دشمن با بهره گیری از ظرفیت‌های قدرت نرم که اهمّ آن را رسانه تشکیل می‌دهد، اهداف خود که بی اعتمادی، ناامنی، یأس، تضعیف بنیان‌های خانواده و مسائل عقیدتی است را دنبال کرده و با این سبک جنگ نرم تلاش می‌کند از طریق بستر رسانه نفوذ کند.

او گفت: ابزار رسانه قدرت و آن، هویت ساز است. به همین دلیل، نیازمند بصیرت افزایی، ارتقاء و عزت است که با افزایش سواد رسانه‌ای می‌توان این کار را انجام داد. زیرا موضع فرد از حالت منفعل به فعال تبدیل می‌شود تا بتواند در مواجهه با پیام‌های رسانه ای، پاسخگویی به سوالات و چرایی و چگونگی ارسال پیام را داشته باشد و درواقع، در این فضاست که می‌توان با تعیین رژیم مصرف رسانه‌ای درست، حداکثر استفاده را از پیام‌های رسانه‌ای داشت و مضرات آن را به حداقل رساند. زیرا در این صورت است که می‌توان از غلبه ناخودآگاه رسانه‌ها بر فکر و ذهن افراد جلوگیری کرد.

نوری با اشاره به کاربرد وجود یا نبود الگوی بومی سواد رسانه‌ای تصریح کرد: بصیرت افزایی یعنی شناخت درست درمورد یک موضوع با توجه به بومی یا غیر بومی بودن. بنابراین، وقتی بحث رسانه مطرح می‌شود بصیرت افزایی، یعنی شناخت درست جامعه مخاطب و اهدافی که دارند. بنابراین، رسانه‌ها همیشه برای تأثیرگذاری خود از یک مدل بومی استفاده می‌کنند و این مدل است که می‌تواند تأثیر گذار باشد؛ به طوری که حتی در وقایع اخیر، رسانه‌ها با توجه به فرهنگ و نشانه‌هایی که وجود دارد، توانستند تأثیر خود را بگذارند و این مخاطبی که شاید ناآگاهانه دنبال مسائل است آن‌ها را باور می‌کند.

به گفته او، اگر بتوان در این فضا از یک مدل بومی و تأثیرگذار استفاده کرد حتماً مخاطبان، آگاهانه در این مسیر قرار می‌گیرند و در این جا برای این که بتوان مردم را در مقابل این تهاجم رسانه ای، جنگ ترکیبی و شناختی، واکسینه کرد، باید از ابزار‌های مختلف و بسیج کردن همه امکانات استفاده کرد تا بتوان به یک هدف رسید و آگاهی و بصیرت خود را افزایش داد.

نوری افزود در حال حاضر، جنگ روایت‌ها وجود دارد که این روایت‌ها بسیار تأثیرگذار هستند و عزم و حمایت همه جانبه مردم را می‌طلبند. ما در هفته بسیج قرار داریم و بسیج در همه دوران مختلف با مشارکت همگانی، مسئولانه و متعهدانه، کارنامه‌های خوبی را از خود به جای گذاشته است که از آن جمله می‌توان به دوران کرونا اشاره کرد که از این طریق، مردم توانستند چالش‌های موجود در دوران کرونا را سپری کنند و به همین دلیل، در این زمان هم نیاز به بسیج همگانی است تا بتوان همه مردم را برای مقابله با جنگ رسانه‌ای آماده کرد و به نظر بنده، برای عبور از این دوران، هر یک از افراد باید سهم خود را در این جنگ رسانه‌ای داشته باشند تا بتوان موفقیت آمیز عمل کرد.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ساير حوزه ها